ماراتنی 5 ساعته برای اجرای یک مستند تاریخی

 فرآیند متبلور سازی متن این اینگونه نمایش ها بسیار زمان بر و طاقت فرسا هستند. ثانیا به واسطه امکان محدود در درگیر نمودن تخیل و پندار، اجرا برای کارگردان، بازیگر و سایر عوامل سخت و آنها را نیازمند بهره گیری چند برابری توان خود نسبت به سایر نمایش ها می کند. ثالثا حرف و حدیث های احتمالی اهل فن و منتقدان بر سندیت متن و نوع اجرا محتمل است و در نهایت شاید این تلاش چند ساله مخاطب زیادی را به سمت خود هدایت نکند. فلذا اگر بگوییم «عشق» اصلی ترین مولفه ای است که یک نویسنده، کارگردان، بازیگر و ... را ترغیب به اجرای یک مستند تاریخی می کند به بیراهه نرفته ایم.

«سهروردی» را نیز باید در جرگه همین گونه نمایش ها قرار دهیم. نمایشی که شکرخدا گودرزی نویسنده و کارگردان آن در یک گفت و گوی تلفنی کوتاه مهر تاییدی بر ادعایم زد و اذعان داشت: این کار را برای دل خودم می سازم چون تاتر کار می کنم تا حالم خوب باشد...

با سهروردی کمابیش آشنایی داشتم و دراماتیک شدن زندگی او برایم جالب آمد. پس فرصت را غنیمت شمردم و در همان گفت و گوی کوتاه تلفنی از شکرخدا گودرزی درخواست کردم تا در تمرینات این گروه شرکت کنم. او هم دست رد به سینه ام نزد و در یکی از آخرین جلسات تمرین، مرا همنشین جمع صمیمی شان کرد.

 

ساعت 9 صبح، طبقه هفتم تالار وحدت

برای گرفتن گزارش از تمرین عادت کرده ام سریعتر از تیم اجرایی خود را به محل برسانم تا ارزیابی های لازم را از محل انجام دهم و بتوانم پیش از آغاز تمرین گپ و گفت های صمیمانه ای با تیم اجرا داشته باشم. به خصوص در این نمایش که چهره های مطرحی از تئاتر و سینمای کشور از جمله اصغر همت، علی دهکردی، حبیب دهقان نسب، فخرالدین صدیق شریف، افسر اسدی و ... در آن ایفای نقش می کنند و مصاحبه با آنها پیش از اجرای تمرین بر غنای کار من می افزود.

 

پیشکسوتانی که لحظه لحظه حضورشان درس بود

به سالن که رسیدم با منظره جالبی روبرو شدم. با وجود آنکه برخی هنرمندان جوان تازه وارد سالن شده و برخی هنوز به محل تمرین نرسیده بودند، همه بازیگران پیشکسوت نمایش با لباس تمرین در سالن حاضر بودند. حتی علی دهکردی بازیگر نقش اول نمایش، با آنکه زمان اجرا آغاز نشده بود در گوشه ای مشغول تمرین دیالوگها بود. چند دقیقه ای در جلوی درب سالن مبهوت ماندم و نظاره گر شدم. نمی دانستم باید اخبار و گزارشهایی را که از زبان برخی هنرمندان تازه کار در رسانه ها مخابره می شد را بپذیرم یا آنچه می دیدم. من شنیده بودم ستاره های سینمایی به سختی سر تمرین ها حاضر می شوند، کارگردان بر طبق نظر آنها حرکت می کند، ناز و افاده های خاص دارند  و ... اما آنچه می دیدم کاملا مغایر با آن بود.

آنچه من از همان ابتدا در این سالن دیدم و 5 ساعت کامل لحظه لحظه اش را رصد کردم، پیشکسوتانی بی ادعا، صمیمی، خستگی ناپذیر، متعهد و ... بودند که تمام فکر و ذکرشان اجرای خوب در تمرین بود و گزافه نیست اگر بگویم من در این 5 ساعت، به اندازه روزها حضور در کلاس های دانشگاهی درس آموختم. درس تعهد، صمیمت، خستگی ناپذیر، اهمیت به اجرا، تفکر خلاق، توجه به کار تیمی و رهبر تیم و ...

وقتی کنار اصغر همت مدیرعامل خانه تئاتر رفتم تا به عنوان اولین مصاحبه شونده با او گپ و گفتی کنم. گفت: ببخشید در حال حاضر سر تمرین هستیم و نمی شود نظم سالن را به هم زد.

گفتم: با آقای گودرزی صحبت کردم، ایشان گفتند که مانعی ندارد. با همان متانت همیشگی اش دعوتم را پذیرفت و دقایقی را به من اختصاص داد.

استاد همت در این نمایش در نقش قاضی رکن الدین حضور دارد. از او در خصوص این نقش پرسیدم. گفت: قاضی رکن الدین   قاضی القضات شهر حلب است و حکم اعدام سهروردی را او صادر می کند.

پرسیدیم با داستان زندگی سهروردی و عاقبتی که شامل حالش شد، آشنایی داشتید. گفت: سهروردی از شخصیت های به نام فلسفه کشور است و من از جوانی با مطالعه کتاب عقل سرخ ایشان با این اندیشمند بزرگ آشنایی داشتم و تا حدود از زندگی و نحوه به شهادت رسیدن ایشان آگاه بودم.

پرسیدم نقش سهروردی را در جامعه امروز چگونه می بینید، گفت: مفاخر و مشاهیر نقش بسیار زیادی در معرفی فرهنگ و آیین یک ملت دارند و بی تردید به عنوان چهره‌های ماندگار، دستمایه خوبی برای تقویت فرهنگ بومی و ملی کشور هستند و تئاتر بستر مناسبی است که از طریق آن می توان به بهترین شکل مشاهیر بزرگ کشور را به مردم معرفی کرد.

گفتم شما مدیرعامل خانه تئاتر کشور هستید. با توجه به اهمیتی که برای معرفی مفاخر ایران قائل هستید، چرا در تئاتر کشور به این موضوعات خیلی کم توجه می شود، گفت: ما ریشه ای مشکل داریم و ایجاد تحول در آن راحت نیست. مثلا پرداختن به مفاخر احتیاج به آگاهی و دانش دارد و جوانان ما کمی در این خصوص کم توجه هستند.

وی اضافه کرد: پرداختن به این مسائل نیاز به بسترسازی از دوران کودکی دارد. در حوزه تئاتر باید در مدرسه، کانون پرورش فکری و ... بستر سازی و در دانشگاه در این خصوص برنامه ریزی شود. در حال حاضر دانشگاههای ما پراشتباه هستند و به نظرم اگر راه حلی پیدا نشود تئاتر روز به روز بدتر خواهد شد.

در حین گفت و گو با استاد اصغر همت، گروه فرم نمایش شروع به گرم کردن خود برای آغاز تمرین کردند. از آقای همت جدا شدم و در صندلی کنار خانم افسر اسدی که محو در تمرین ورزشی گروه فرم بود، نشستم. پرسیدم خانم اسدی به یاد قدیم افتادید. خندید و گفت: قدیم همیشه با آدم هست. اما درست حدس زدید به یاد گذشته افتادم.

پرسیدم، تفاوت هنرمندان امروز با آن دوران چیست؟، گفت: آن دوران صمیمانه کار کردن ها، عاشقانه به دنبال کار دویدن‌ها، تلاش ها و ... به نظرم بیشتر بود. خوب مطمئنا هر نسل با نسل دیگر به خاطر شرایط آموزش، نوع تعلیم و تربیت و ... فرق می کند.

از ایشان در خصوص نقشی که در این نمایش ایفا می کنند، پرسیدم، گفت: من نقش صاحبخانه سهروردی را دارم. خانمی به نام حلیمه که همجواری با سهروردی در او تحول ایجاد می کند.

صحبت هایم با خانم اسدی به پایان نرسیده بود که کارگردان نمایش گروه را برای یک مذاکره چند دقیقه ای دعوت کرد. من نیز در گوشه ای نظاره گر صحبت های شکرخدا گودرزی شدم.

خیلی دوست داشتم با علی دهکردی بازیگر نقش اول نمایش هم مصاحبه کوتاهی داشته باشم، اما آنقدر غرق در تمرین بود که خودم را مجاب کردم تا پایان نمایش منتظر بمانم.

به کنار حبیب دهقان نسب رفتم. او در این نمایش بازیگر نقش سیف السلام است. شخصیتی متعصب که در دادگاه سهروردی به نام دادستان حاضرمی شود. او در خصوص نقش سیف الاسلام گفت: سیف السلام شخصیتی بسیار متعب نسبت به عقایدش است و در راه تحقق عقایدش از انجام هیچ کاری رویگردان نیست.

وی افزود: از این نوع شخصیت در جامعه خودمان و جوامع دیگر زیاد دیده می شود ونمونه بارزش گروه داعش است که متاسفانه نام اسلام را لکه دار کرده اند.

از آقای دهقان نسب در خصوص نقشی که این قبیل نمایش ها در جامعه ایفا می کنند سوال کردم، گفت: نقش هنر تاثیرگذاری است و طبیعتا هم متن و هم اجرای سهروردی تاثیر بسزایی در جامعه خواهد داشت. هنری که تاثیر نگذارد هنر نیست.

 

شروع ماراتن 2 ساعته سهروردی

ساعت 10 صبح با آغاز موسیقی، نمایش دو ساعته سهروردی آغاز شد. نمایشی که قرار است با تاملی بر نظریه های مختلف سهروردی، آخرین روزهای زندگی او را به تصویر کشاند.

گودرزی خیلی تلاش دارد تا داستان را حماسی به اجرا گذارد و از این رو تاکید زیادی بر کار گروه حرکت دارد. او که لحظه لحظه نمایش را مهندسی کرده است، در روبروی سن تمرین، تیزبینانه حرکات رصد و کوچکترین اشتباهی را ثبت می کند. هرازگاهی نیز موضوعی را با یاسر خاسب طراح حرکت و رضا مهدی زاده طراح صحنه در میان می گذارد.

او می خواهد با ایجاد مقاربت میان زمان حال با دوران سهروردی همه چیز را برای مخاطب ملموس کند. از این رو موضوعات روز مثل متعصبین، متحجرین و حتی تفکرات داعش را به خوبی به نمایش در می آورد تا جایگاه بزرگانی همچون سهروردی را به رخ کشاند و در نهایتش اعلام کند که هر مرگی مرگ نیست.

در یکی از وقفه های اجرا و در حین بیان توضیحات کارگدان، پریدخت عابدین نژاد لباس بازیگران را به داخل سالن آورد.

فخرالدین صدیق شریف اولین کسی بود که لباس نمایش خود را به تن کرد و وارد سالن شد. بعد از او تعدادی از اعضای گروه فرم برای ارزیابی لباسهای خود، آنها را پوشیدند و دقایقی توجه همگان به لباسها جلب شد.

 

طراحی لباس تلفیقی از امروز و دیروز  

از فرصت به وجود آمده استفاده کردم و به سراغ خانم عابدین نژاد رفتم و در خصوص شکل گیری ایده لباسهای نمایش پرسیدم. گفت: ایده لباس ها را در گفت وگو با کارگردان و تحلیلی که از نمایش داشتم به دست آوردم. آقای گودرزی تاکید داشت که لباس ها براساس زمان و مکانی که سهروردی زندگی می کرد نباشد و می خواست به یک فرم تلفیقی بین مدرن و کلاسیک برسیم.

وی افزود: با توجه به اینکه در این کار المانهایی از فرهنگ های مختلف ایرانی وجود دارد، به داعش اشاره می شود، نگاهی به ایران قدیم دارد و ... تلاش کردیم متناسب با فاکتورها و نیز تیپ و تفکر اشخاص به فرم دلخواه برسیم. مثلا تفکر بینادگرایانه و بسته قاضی القضات، دادستان و ... در لباس های آنها منظور شد. یا لباس سهروردی را بر اساس آنچه در تاریخ بدان تاکید شده طراحی شده است.

با اعلام کارگردان صحنه آخر نمایش کلید خورد. صحنه ای که گودرزی تلاش دارد اصلی ترین تلنگر بر مخاطب را در آن صحنه بزند و به قول خودش تماشاگر را با مشت گره کرده از سالن خارج کند. لذا بر روی این صحنه تاکید زیادی دارد و دو سه بار آن را تکرار کرد تا موسیقی و اجرا به فرم ایده آل برسد.

ساعت حدود یک بعدازظهر پایان اجرای تمرینی نمایش اعلام شد و فرصتی به وجود آمد تا با سایر دست اندرکاران گروه نیز گفت و گویی کنیم.

 

طراح صحنه: در این اثر نگاه معمارانه وجود ندارد

رضا مهدی زاده چهره نام آشنایی در حوزه طراحی صحنه است. او عضو هئیت علمی دانشگاه هنر تهران می باشد و سالیان سال است که در این حوزه فعالیت می کند. از او در خصوص طراحی صحنه نمایش پرسیدم؛ گفت: برای طراحی صحنه نمایش دو راه بیشتر وجود نداشت یا باید به مناسبات تاریخی مقید می شدیم و فضاها را بر مبنای آنچه در دوران زندگی سهروردی وجود داشت، طراحی می کردم و یا نگاه مستندگونه را کنار بگذارم و با یک رویکرد مفهومی نمایش را طراحی کنیم. که من نوع دوم را مناسب دیدم و طرح و ایده ها را به سمت فلسفه نور و اشراق با نگاه مفهوم گرایانه و احساس گرایانه شکل دادم.

مهدی زاده اضافه کرد: وقتی در مورد سهروردی سخن به میان می آوریم اولین چیزی که به ذهن خطور می کند، نور است. نور یک بحث فیزیکی و یک بحث متافیزیکی دارد. که در نمایش به نگاه متافیزیکی یا شرقی توجه کردیم لذا شمع در نمایش از جایگاه ویژه ای برخوردار است. شمع خود آتش است، دود شمع باد است. مواد پارفین شمع خاک است و ... یعنی همه آنچه در عالم طبیعت ماده را شکل می دهد در آن هست. فلسفه شمع یعنی فلسفه شرق. یعنی فلسفه تجزیه و تبدیل وجود به ماهیت. یعنی آنچه در پس زمینه انگاره های هستی وجود دارد. و ما با استفاده از شمع به کشف رسیدیم.

وی با تاکید بر اینکه در این اثر نگاه معمارانه وجود ندارد، افزود: معماری از نظر من تجسد نگاه تعقل گرای انسان است و من در این اثر علاقه ای به این تفکر نداشتم و آنچه هست اشیائی هستند که در تلاطم دوران واپسین روزهای زندگی سهروردی همچون موج درون صحنه می آیند و همچون باد خارج می شوند و در نهایت سهروردی را با خود به آسمان می برند.

 

رهبر ارکستر نمایش: اشعار نمایش از سروده های سهروردی هستند

بهنام کلاه بخش رهبر ارکستر نمایش سهروردی و مسئول تنظیم آوازهای این نمایش است. وی در تشریح وظیفه این گروه در نمایش گفت: گروه موسیقی متشکل از 11 نفر است که با تلفیقی از سازهای زهی وکوبه ای به اجرای موسیقی می پردازند.

وی افزود: اصلی ترین ساز در این نمایش عود است که اگر چه یک ساز ایرانی است اما به اسم اعراب شناخته می شود و چون سهروردی نیز یک ایرانی است که در غربت به شهادت رسید لذا تقاربی بین این دو ایجاد کردیم و هرجا سهروردی هست صدای عود شنیده می شود.

کلاه بخش در خصوص اشعار اجرایی در این نمایش نیز گفت: در دو آوازی که در این نمایش به صورت زنده به اجرا در می آیند از اشعار سهروردی استفاده شده است.

 

طراح نور نمایش: خورشیدی مبتنی بر طرح ناسا ساخته ام

رضا حیدری 21 سال است که در حوزه بخش نور در نمایشهای مختلف فعالیت کرده است و در نمایش سهروردی نیز به عنوان طراح نور فعال است.

وی در خصوص جایگاه نور در این نمایش گفت: نظریات سهروردی بر پایه نور نوشته شده است لذا ما باید ایده ای را به مرحله اجرا در می آوردیم که این تفکر در آن لحاظ شده باشد.

حیدری افزود: در طراحی نور جدای از بحث زیباشناختی، به بحث روانی موضوع نیز تاکید داشتیم. به عبارتی در این نمایش قرار نیست فقط روشنایی صحنه یا چندتا نور رنگی را ببینیم، فضا سازی نیز برایمان مهم است.

وی به ساخت یک خورشید برای نمایش در صحنه اشاره کرد و گفت: ایده طراحی این خورشید را از 2 سال پیش در ذهن پروراندم. خورشید در این نمایش به شکل گویی است که طرح آن را ناسا ارائه داده است و امیدوارم تالار وحدت این اجازه را بدهد که به طور کامل از آن بهره برداری کنیم.

 

گودرزی: پایه اجرا مبتنی بر اجرای کارگاهی است

شکرخدا گودرزی نویسنده و کارگردان نمایش سهروردی است که در یک پروسه 5 ساله توانست زوایای مختلفی از زندگی این فیلسوف ارزنده کشور را بررسی و در نهایت شاکله درام خود را بر پایه مهمترین نظریه وی یعنی نور و ظلمت پایه ریزی کند.

از او در خصوص متن نمایش و نحوه تلفیق تفکرات ایشان در مسیر شکل دهی نمایش پرسیدم، گفت: تفکر سهروردی تفکر نور است و من ایده نور و ظلمت را پایه کار قرار دادم و براساس آن جلو رفتم.

وی با اشاره به فرم اجرایی نمایش نیز گفت: پایه اجرا را مبتنی بر اجرای کارگاهی گرفتم و می خواستم در ریلی حرکت کنیم که مبتنی بر گذشته نباشد. به عبارتی می خواستم نشان دهم که سهروردی با مخاطب امروز چگونه می خواهد حرف بزند.

 

 حدود ساعت 2 بعداز ظهر پایان تمرین اعلام شد و ماراتن 5 ساعته تمرین گروه با برگزاری جشن تولد رضا مهدی زاده و نوید گودرزی به پایان رسید.

 

گزارش از علی رحیمی