امام خمینی(ره) اسطوره ای در دسترس

امام خمینی به واسطه تاثیرات عمیقی که در اذهان و افکار عمومی جهان برجای گذاشته، همواره به عنوان یکی از تاثیرگذارترین مردان قرن بیستم محسوب می شود؛ تا آنجا که برخی از او به عنوان معجزه قرن یاد می کنند. 

این را می شود از لابه لالی سخنانی جستجوی کرد که از زبان مشهورترین شخصیت های سیاسی، مذهبی، اجتماعی، فلسفی و ... جهان بیان شده است. پاپ ژان پل دوم در خصوص جایگاه ایشان می گویند: درباره  آنچه آیت الله خمینی در کشورش و در  بخش وسیعی از جهان انجام داده با احترامی عظیم و تفکری عمیق باید اظهارنظر کرد.

میخائیل گورباچف رهبر شوروی سابق او را فراتر از زمان و مکان می بیند و الوین تافلر نظریه پرداز بزرگ آمریکایی نیز از ایشان به عنوان نخبه ای یاد می کند که هم قلمرو اندیشه های بشری، هم جایگاه حکومت های دولتی و هم اقتدار دولت های ملی و محلی را تغییر می دهد.

جایگاه اسطوره ای امام خمینی(ره) حتی در نگاه مخالفان ایشان نیز قابل تامل است. هنری کسینجر وزیر خارجه سابق آمریکا در خصوص شخصیت ایشان می گوید: آیت‌الله خمینی، غرب را با بحران جدی برنامه ریزی مواجه کرد، تصمیمات او آنچنان رعدآسا بود که مجال هر نوع تفکر و برنامه ریزی را از سیاستمداران و نظریه پردازان سیاسی می‌گرفت. هیچ کس نمی‌توانست تصمیمات او را از پیش حدس بزند، او با معیارهای دیگری، غیر از معیارهای شناخته شده در دنیا، سخن می‌گفت و عمل می‌کرد. او حتی در دشمنی خود نیز خلوص نیت داشت.

توجه به مقام والای امام خمینی(ره) به عنوان یک اسطوره در دسترس از جمله امتیازات خاصی به حساب می آید که در هر سرزمینی یافت نمی شود و بی شک کشور ما از این حیث از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این مهم تلنگری است بر متولیان حوزه فرهنگ جامعه تا با ارائه راه حل های اساسی و به دور از کلیشه در  مسیر معرفی و آشنایی نمودن عموم جامعه به ویژه نسل جوان با سبک زندگی، تفکرات، ایدئولوژی و ... ایشان کوشا باشند.

هنر تئاتر به واسطه نقش بسزا در ایجاد ارتباط رودرو و نیز تاثیرگذاری مستقیم بر مخاطب، یکی از مهمترین و موثرترین حوزه های برنامه ریزی در این خصوص محسوب می شود. اما متولیان فرهنگی جامعه تا چه میزان بر اهمیت شناساندن این موضوع به نسل جدید و حتی در سطحی وسیعتر کنکاش توصیه ها، بیانات، دیدگاهها و ... ایشان به جامعه و حتی جوامع دیگر کوشا بوده اند؟

 

2دهه سکوت

در دهه های 70 و 80 با وجود علاقه قلبی اکثریت مردم به امام و شناخت وسیع از شخصیت ایشان در جامعه، کمبود زیرساخت ها، عدم سرمایه گذاری و برنامه ریزی مناسب، عدم توجه مخاطبان عام به حوزه تئاتر، نبود ایده خلاق، کمبود نمایشنامه نویسان حرفه ای و شانس اندک کارگردانان صحنه ای تئاتر برای گرفتن سالن اجرا که عمدتا آنها را به سمت اجرای نمایشنامه های مطرح خارجی هدایت می کرد، از جمله عواملی بود که شاید بتوان به عنوان موانع ورود به موضوعات جدید مطرح کرد.

در این دو دهه حتی در ایام رحلت امام خمینی(ره) نیز عمده نمایشها حول محور آثار مذهبی مثل تعزیه، نقالی، پرده خوانی و ... می چرخید و متاسفانه تا اواخر دهه 80 انگشت شمار آثاری را می دیدیم که متمرکز به این موضوع باشند.

اجرای نمایشهای خیابانی «وقتی کسی می‌بخشد...»، «خانه دوست کجاست» و «دعوت» به نویسندگی و کارگردانی خیر‌الله تقیانی پور، نمایش صحنه ای شب مهتابی به کارگردانی حجت مقدم و نمایشهای رادیویی قتل در چاپخانه مرکزی به نویسندگی مهام میقانی، محرم عزیر به نویسندگی رضا شاهبداغی و ... را باید مهمترین اقدامات این سالهای تئاتر کشور در معرفی شخصیت والای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بنامیم.

 

دهه 90 شروعی برای شناساندن اسطوره

ورود به دهه 90 را بی شک باید آغاز توجه ویژه به اسطوره بی بدیل تاریخ معاصر ایران بدانیم. اسطوره ای که جای خالی آن بی شک  تا سال 92 در تئاتر کشور محسوس بود و اگر از کنار انگشت شمار نمایشهایی که در طول بیش از 20 سال از رحلت ایشان و با نگاهی عمیق تر بیش از نیم قرن از آغاز فعالیت سیاسی ایشان بگذریم، حتی ایام مناسبتی نیز فعالیت تئاتری خاصی به اجرا گذارده نشد و جالب تر آنکه حتی در 14 و 15 خرداد که سیلی از جمعیت از شهرهای مختلف برای حضور در مرقد مطهر ایشان به تهران ورود می کردند نیز به جای توجه به مقام ایشان، تئاترهای مذهبی اعم از تعزیه، پرده خوانی و ... به اجرا در می آمدند.

لذا اگر اذعان داریم که تا سال 1392 توجه به جایگاه امام خمینی(ره) در تئاتر مغفول مانده است، به گزافه نگفته ایم. هرچند با ورود به این سال نیز شاهد شروعی طوفانی در این حوزه نبودیم.

با این وجود در این مجال گذری کوتاه بر عملکرد متولیان تئاتر در معرفی امام خمینی و آثار، سبک زندگی، دیدگاهها و ... ایشان داریم:

 

برگزاری یادواره طلوع خرداد

یادواره طلوع خرداد اگرچه بر قیام 15 خرداد متمرکز بود و تلاش داشت این ایام را در دل مردم زنده کند، اما بی شک محوریت اصلی خود را بر جایگاه ویژه امام(ره) به عنوان یک رهبر کاریزما و محبوب و آغازگر قیام قرار داد.

کلید این یادواره ای در سال 92 با محوریت شهر ورامین زده شد. در این سال که بر تئاتر خیابانی تاکید شده بود،  13 نمایش از 15 تا 18 خرداد به اجرا درآمد.

در دومین یادواره که از 15 تا 19 خرداد 93 برگزار شد، 50 اثر از 22 استان کشور به دبیرخانه ارسال شد که 12 اثر به اجرا گذاشته شدند.

سومین یادواره طلوع خرداد نیز میزبان 100 اثر از 20 استان کشور بود که در نهایت از میان آنها 8 نمایش صحنه ای و 12 نمایش خیابانی مجوز اجرا گرفتند.

 

 همایش نمایش‌های خیابانی «معراج نور»

همایش نمایش‌های خیابانی «معراج نور» در سال 94 و همزمان با سالروز رحلت امام خمینی (ره) از 13 تا 15خرداد برگزار شد.

در این همایش، پنج عنوان نمایش خیابانی «پانزده خرداد» به کارگردانی علی عمرانی، «لکه‌ سرخ بر برگ سبز» به کارگردانی شهاب راحله، «پرواز» به کارگردانی علی محمد رادمنش، «طلوع خرداد» کاری از روح‌الله سنایی و «بی‌نشان» اثری از پژمان کاشفی

در محوطه مرقد مطهر حضرت امام(ره) و محوطه مجموعه‌ تئاتر شهر به اجرای عموم درآمدند.

 

همایش سراسری  تئاتر مردمی خرداد

همایش ملی تئاتر مردمی خرداد از سال 1393 با محوریت قرار دادن نقش و جایگاه امام خمینی(ره)، سبک زندگی، مبارزات، توصیه ها، تاثیرات و ... ایشان در دو بخش صحنه ای و خیابانی برگزار شد.

این همایش که در سال 1397، پنجمین مرحله خود را می گذراند، از 8 الی 15 خردادماه در 10 استان تهران، آذربایجان شرقی، اصفهان، ایلام، لرستان، قزوین، گیلان، کرمان، البرز و مرکزی برگزار شد و در نهایت سه اثر صحنه‌ای، ۱۳ اثر در بخش مسابقه تئاتر خیابانی، دو اثر جنبی و ۶ اثر در بخش نقالی و پرده‌خوانی معرفی شدند.

 

 اولین جشنواره تئاتر روح الله در اصفهان

اولین جشنواره تئاتر روح الله در اواخر سال 1396 با هدف اشاعه و ترویج اندیشه حضرت امام خمینی(س) هچنین گرامیداشت پدیدآورندگان و تولید کنندگان این آثار و در دو بخش استانی و کشوری در اصفهان برگزار شد.

در بخش استانی جشنواره که شامل نمایشهای صحنه ای و خیابانی می شد،  ۸۴ اثر ( ۳۶ اثر مربوط به بخش خیابانی و ۴۸ اثر نیز مربوط به بخش صحنه‌ای) به دبیرخانه ارسال شد که در نهایت در بخش نمایش صحنه ای 14 اثر و در بخش خیابانی 15 اثر به مرحله بازبینی راه یافتند و در نهایت 6 اثر در بخش صحنه ای و 9 اثر در بخش خیابانی معرفی شدند.

در بخش نمایشنامه نویسی نیز که به صورت کشور برگزار شد، مجموع ۱۳۷ اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شده بود که از این میان، اصفهان با ارسال ۵۷ اثر، به عنوان رکورددار شناخته شد و بعد از آن استان‌های تهران و مرکزی بیشترین تعداد آثار ارسالی را داشتند.

 

اجرای نمایش در مدارس ابتدایی استان تهران

پروژه «ستاره باران» کاری از واحد کودک و نوجوان معاونت فرهنگی و هنری و ارتباطات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و با هدف آشنایی نسل جوان با زندگی امام و اندیشه های ایشان در برنامه ای ترکیبی در سه محور نمایش، نماهنگ و قصه گویی برای مخاطبین کودک به اجرا گذارد.

 

نمایش هایی که با محوریت جایگاه امام خمینی به اجرای عموم درآمدند

با آغاز دهه 90  در کنار همایش ها و یادواره هایی که محوریت خود را بر امام خمینی(ره) قرار داده بودند و در هریک طیف‌هایی از هنرمندان تئاتر حضور داشتند، نمایش هایی نیز با الهام از ویژگی ها و خصوصیات بارز ایشان به روی صحنه رفتند که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم:

 

منظومه ملکوت

منظومه ملکوت به کارگردانی شهریار رشید علی‌پور و به مناسبت رحلت امام خمینی (ره) از نیمه خرداد 1390 در تالار وحدت اجرا شد.

در این  نمایش بدون متن که بیشتر مبتنی بر حرکت بود، 40 بازیگر به ایفای نقش پرداختند، روایتی تاریخی از زمان آدم و حوا تا زمان رحلت امام خمینی (ره) را در بر می‌گیرد.

محسن گودرزی، عامر مسافر آستانه، بهروز پور برجی، حمیدرضا جوکار، الهام جعفرنژاد، ایده ابوطالبی، الناز تاریخی، تهمینه شهمیر، امیر محمودی، بهادر فاضل و ... از جمله بازیگران این نمایش بودند.

 

دره گل زرد

نمایش دره گل زرد به نویسندگی و کارگردانی مهدی حاصل پور از 13 تا 24 خردادماه 1392در سالن قشقایی تئاترشهر به روی صحنه رفت. در این نمایش که به شیوه روایی به شرح زندگی امام خمینی(ره) و وقایع مهم چند دوره تاریخی پرداخت بهمن عباسپور، کیومرث قنبری آذر، حامد دولت‌آبادی، مجتبی بتوندی، مهسا ایرج‌پور، مینا پناهی، محسن روشنی ایفای نقش می کردند.

این نمایش که براساس کتاب «سه دیدار» اثر زنده‌یاد نادرابراهیمی اجرا می شد، در سی و یکمین جشنواره فجر نیز در 9 و 10 بهمن 1392 نیز به روی صحنه رفت.

 

راهمرد

نمایش «راهمرد» به طراحی، نویسندگی و کارگردانی حامد هوشیاری اجرای خود را از روز سه‌شنبه ۲۵ مهرماه 1396 در پلاتواجرای تئاتر شهر آغاز کرد.

این نمایش که علاءالدین قاسمی و بابک والی به عنوان بازیگر در آن حضور داشتند، با گذری بر قیام 15 خرداد 1342، به کنکاش شخصیت امام خمینی(ره) پرداخت و با شیوه نو نقالی و تعزیه را در آمیخت و روایتی تازه ای از زندگی امام خمینی ارائه نمود.

نمایش راهمرد در همایش از عاشورا تا اربعین و جشنواره بین المللی فجر نیز در صحنه ظاهر شد.

 

«این ره که می روی»

نمایش این ره که می روی نوشته مصطفی جعفری جوزانی و به کارگردانی محمد هاشم زاده برای اولین بار در بهمن 1396 در سالن اصلی مجتمع فرهنگی فرشچیان اصفهان به روی صحنه رفت و امسال نیز در تماشاخانه ماه حوزه هنری به مدت 2 روز اجرا شد.

در این نمایش که نمایشنامه آن اقتباسی از جلد 21 صحیفه امام خمینی (ره) در باب منشور روحانیت است و در آن امام خمینی(ره) از متحجرین مقدس نما گلایه می کند، سید علیرضا بدری، علیرضا ابراهیم قزوینی، حمیدرضا مشتاقی و احمدرضا عبداللهی به ایفای نقش پرداختند.

 

«آبی مایل به صورتی»

نمایش «آبی مایل به صورتی» از ان دست نمایشهایی بود که تمرکز خود بر یکی موضوعات پیچیده عصر حاضر یعنی تغییر جنسیت قرار داد و طی آن هنر فقهی امام خمینی (ره) را به رخ کشید.

در این نمایش که به نویسندگی و کارگردانی ساناز بیان و بازی نسیم ادبی، آناهیتا اقبال نژاد، مرضیه بدرقه، عاطفه رضوی، امید سلیمی، بهنام شرفی، محمدهادی عطایی، گیتی قاسمی، ستایش محمودى، امین میری و آذین نظرى از 6 آذر تا 26 اسفندماه 96 در تماشاخانه پالیز به اجرا در آمد و سپس به جشنواره بین المللی فجر راه یافت، بر فتوای مشروعیت تغییرجنسیت در ایران از سوی امام خمینی در سال 1364 متمرکز است.

 

اسطوره در دسترس را دریابیم

با گذری برآنچه از برآیند آمارها به دست می آید، حوزه تئاتر هنوز در گام های آغازین راه معرفی در دسترس ترین اسطوره جامعه مان قرار دارد و حرکت بسیار لاک پشتی و کند است.

به توجه به اهمیتی که معرفی اسطوره ها به نسل جدید و نیز در گستره ای وسیع تر به جوامع دیگر دارد، بی شک نیاز است تا برنامه ریزی مناسبت تر، مدیریت دقیق تر، سرمایه گذاری، ایده پردازی برپایه امکانات و بهره مندی از هنرمندان خوش ذوق، علاقه مند و فعال هرچه سریعتر این مسیر را فعال کنیم.