گزارشی از وضعیت تله تئاترهای تلویزیونی
تلویزیون ایران از سال ۳۷ با تخصیص ساعتی برای پخش تله تئاتر، پخش این برنامهها را آغاز کرد. در این ساعت خاص شش گروه تئاتری به سرپرستی آقایان عباس جوانمرد، عزتالله انتظامی، علی نصیریان، جعفر والی، مرحوم موحد دیلمقانی و رکنالدین خسروی مشغول فعالیت شدند.
سمانه سامانی و سرور جمادی:
نخستین کانال تلویزیون در ایران(تیر ماه 1337)را یک سرمایهگذار خصوصی به نام”حبیب ثابت” با استفاده از امتیاز ویژهی مجلس وقت بنیان نهاد.
سریالهای آمریکایی با زیرنویس فارسی از برنامههای مورد توجه جوانها و مسنها بود. تلویزیون ایران ساعت هشت چهارشنبه شبها را به برنامههای نمایشی اداره هنرهای دراماتیک تخصیص داد. این امر که در دوران فترت تئاتر اصیل و متعهد و پدید آمدن تئاتر موسوم به لالهزاری فرهنگساز مخاطبان تلویزیونی با بزرگانی ار تئاتر اصیل ایران رو به رو شد. اولین تلهتئاتر پخش شده در ایران ”مارگریت” نوشته آرمان سالاگرو ترجمه شاهین سرکیسیان به کارگردانی عباس جوانمرد بود.
پخش تلهتئاتر در طول سالها ادامه پیدا کرد تا امروز شبکه چهار سیما به طور مداوم در این امر فعالیت دارد.
این گزارش میکوشد تا برنامههای تله تئاتر را از دیدگاه کارگردانان ارزیابی کند. تلویزیون ایران از سال 37 با تخصیص ساعتی برای پخش تله تئاتر، پخش این برنامهها را آغاز کرد. در این ساعت خاص شش گروه تئاتری به سرپرستی آقایان عباس جوانمرد، عزتالله انتظامی، علی نصیریان، جعفر والی، مرحوم موحد دیلمقانی و رکنالدین خسروی مشغول فعالیت شدند. اولین تئاتر پخش شده ”مارگریت” به کارگردانی عباس جوانمرد بنیانگذار ”هنر ملی” بود که آثاری متعلق به این گروه را در تلویزیون به نمایش گذاشت در این جا بود که تماشاگران برای نخستین بار نمایش تلویزیونی ”عزاداران بیل” نوشته غلامحسین ساعدی،(گوهر مراد) شاهد هنرنمایی جاودانه عزتالله انتظامی در نقش”مشهدی حسن” شدند. همان نقشی که یک دهه بعد از این بازیگر بزرگ فیلم”گاو” اثر مهرجویی بازآفرینی کرد.
گذشته از این برنامه یاد شده رشد تجربه درام نویسی شد و کسانی مانند علی نصیریان، نصرت پرتوی و ناصر شاهینپر آثاری در خور توجه خلق کردند.
مجسمههایی از کعبه
تاجبخش فنائیان در حال حاضر”جادهای به سوی کعبه” را در دست تولید دارد. ”جادهای به سوی کعبه” نوشته آثور فوگارد است و داستان آن درباره پیرزن هنرمندی به نام هلن است که در منطقهای روستایی در آفریقا زندگی میکند. وی میزبان دختر جوانی است که از شهر به دیدار او میآید در جریان دیدار این دو تن مشخص میشود که هلن مجسمههایی از کعبه ساخته است. مردم از توجه این زن به کعبه خشمگین میشوند.
فنائیان میگوید:«این تله تئاتر چهار قسمتی است و هر قسمت 45 دقیقه. مراحل موسیقی و مونتاژ آن به اتمام رسیده است و بازیگران آن ثریا قاسمی و هرمز هدایت هستند، خسرو خورشیدی نیز مسئول طراحی لباس و طراحی صحنه این تله تئاتر است.»
4 متن و انتخاب
بهزاد فراهانی هم این روزها سرش خیلی شلوغ است. فراهانی در حال حاضر هم میخواهد مفتش را روی صحنه ببرد و هم به چند کار تلویزیونی دعوت شده است.
فراهانی میگوید:«به شبکه 4 متن دادهام. دور از کارخانه، فیروزه(نمایشنامهای از تئاتر مفتش)، حیدر برار و گل و قداره از داستان داش آکل که خودم آن را بازسازی کردهام.»
کنارهگیری قهرآلود
مسعود فروتن نیز میگوید:«دو تله تئاتر با شبکه 4 کار کرده بودم به نامهای”آخرین مروارید”(حمیدرضا آذرنگ) و”خاموشی دریا”(حسین عاطفی) که هر دو یک قسمتی بودند.»
فروتن این روزها تصمیم گرفته است که از جماعت تئاتر و تله تئاتر به حالت قهر کنار بکشد چرا که بر این باور است که این جماعت جز خودشان کسی را نمیبینند.
فروتن میگوید:«من بیشترین کار تئاتر تلویزیونی را تاکنون انجام دادهام اما این آقایان تنها برای خودشان جشن میگیرند و به خوش تیپترین کارگردانان جایزه میدهند. اما شاید نمیدانند که تلهتئاتر بیش از 30 سال سابقه دارد.»
مسعود فروتن میافزاید:«فعلاًکه با تئاتر خداحافظی کردم و یک سریال را در کنار محمدرضا هنرمند به زودی شروع خواهم کرد و یک کار نمایش طنز دارم به اسم ”خنده در تاریکی” با همکاری ارژنگ امیرفضلی که از شبکه 5 پخش میشود.»
گوریل پشمالو و شنا در آتش
حسین فرخی تله تئاتر ”گوریل پشمالو” نوشته یوجین اونیل را تا مراحل پایانی پیش برده است اما در حال حاضر با مشکل روبرو شده است، در اولویت قرار ندارد. همچنین وی نمایشنامه”شنا در آتش” رضا صابری را هم به شبکه چهار داده است و منتظر جواب آن است.
فرخی میگوید:«پایهگذاری بحث تله تئاتر را من انجام دادم، اولین تله تئاتر”دستهای آلوده” از ژان پلسارتر بود. در آن موقع مدیریت شبکه 4 بر عهده مشیری بود و از همان زمان این بحث مطرح شد که تله تئاتر را به صورت یک برنامه ثابت تلویزیونی در آوریم.»
فرخی معتقد است مخاطب تله تئاتر فرهنگی است و مضامین هم فرهنگی و علمی است.
زمستان 66 و...
محمد یعقوبی نیز زمستان 66 و گلهای شمعدانی از نوشتههای خودش را در دست تولید دارد.
دکوپاژ، مونتاژ و تله تئاتر
فنائیان بر این باور است که تله تئاتر شاخهای از تئاتر است و امکانات خاص خودش را دارد و هم از نظر فنی و هنری با تئاتر تفاوت دارد که این مسئله خود باعث جذابیت بیشترش میشود. البته محدودیت آن تئاتر است.
فنائیان میگوید:«یکی از ویژگیهای تله تئاتر دکوپاژ است. در صحنه تئاتر امکان دکوپاژ وجود ندارد ولی تله تئاتر را میشود با ذوق و سلیقه کارگردان دکوپاژ کرد.
مونتاژ هم ویژگی دیگر تله تئاتر است که این دو عوامل مهمی هستند که آن را به سینما نزدیک میکند و هر چقدر از این دو جهت بتوان درست عمل کرد. مشخصههای مشترک بشتری بین سینما و تئاتر به وجود میآید.
برای ضبط تلویزیونی فرصت تکرار وجود دارد و این امر امکان اشتباهات اتفاقی را کاهش میدهد و دست کارگردان و بازیگر را از این جهت باز میکند.»
فنائیان میافزاید:«در تلویزیون یک تئاتر طولانی را نمیشود یک باره به تماشا نشست چرا که هم از حوصله تماشاگر خارج است و هم تلویزیون برنامهای برای نمایش کارهای طولانی چند ساعته ندارد. اما تئاتر صحنهای تماشاگران ممکن است تا 3 ساعت هم در سالن بنشیند و نمایش هم زنده است اما تله تئاتر به واسطه تلویزیون به سراغ تماشاگر میرود.»
آشتی با تئاتر در تلویزیون
فرخی معتقد است:«هنرمندان رشته تئاتر به خاطر مشکلات مالی نمیتوانند همیشه روی صحنه کار کنند برای همین جلب تلویزیون میشوند.»
وی میافزاید:«تله تئاتر خود نوعی تبلیغ در زمینه تئاتر است و شاید بتوان از طریق تله تئاتر مردم را با تئاتر آشتی داد. این دلایل میتواند بازیگران را به سمت تله تئاتر بکشاند علاوه بر این تله تئاتر به عنوان یک کار هنری خوب میتواند مخاطب بیشتری از تئاتر صحنه داشته باشد. ”شنا در آتش” نمایشی دو ساعته است و سعی میکنم هر تله تئاتر را در یک جلسه نشان داده شود.»
فرخی میگوید:« نمایش”دستهای آلوده”، ”پول”،”غیب فاضل”،”گاه خنکی سپیدهدمان”(بهمن عیوقی) را به صورت مونتاژ کار کردهام و قرار است در یک جلسه از شبکه 4 پخش شود.»
متن را به تصویر کشاندن
مسعود فروتن نیز معتقد است:«ویژگی تئاتر در این است که کارگردان باید متن را به تصویر بکشد که این کار آسانی نیست بعضی از کارگردانها تله تئاتر را صحنه میبینند و نمیدانند کارگردان تلویزیون میتواند در لحظه تصویر و بازیگر را انتخاب کند اما در تئاتر تمام بازیگرانی که در صحنه حضور دارند دیده میشوند نه تنها یک بازیگر خاص، کارگردان در تله تئاتر باید در خدمت نمایش تلویزیونی قرار بگیرد و اجرا را برای دوربین ها و تماشاگرهای تلویزیون تنظیم کند. هر متن را نمیشود برای اجرای تلویزیونی مثبت کرد. در تله تئاتر باید متن درست با اجرای درست انتخاب شود. مثلاً فیلم”گربه زیر شیروانی داغ” یک متن تئاتری دارد اما کارگردان با مهارت زیاد توانسته هم به متن وفادار بماند و هم سینمایی کار کند و متن را به حالت تصویری برگرداند.»
فروتن معتقد است:«متاسفانه در کارهایی که ما انجام میدهیم این به تصویر کشاندن فراموش میشود حتی بازیگری و کارگردانی در تله تئاتر با اجرای صحنه تفاوت دارد این بازی بین سینما و تئاتر صحنه است.»
اصلاح هرز رویهای تئاتر با تله تئاتر
بهزاد فراهانی میگوید:«تله تئاتر یکی از ابزارهای فوقالعادهای است که باعث میشود که آن وجهه از بازیگری و تئاتر که هرز میرود اصلاح شود. همچنین با تله تئاتر هم حرمت حرفهای ما حفظ میشود و هم سلیقه مردم ارتقا مییابد.»
تئاتر به دلیل خاصیت همیشگی ریشهیابی خودش آثار پوچ غربی را از نگاه مردم دور میکند و به علت یابی مسائل میپردازد.
ایرانی و یک قسمتی
محمد یعقوبی نیز میگوید:«ایرانی و یک قسمتی بودن میتواند فاکتور مهمی در توجه مردم به تله تئاتر باشد. در گذشته جوانمرد کارهایی انجام داده که تجربه خوبی بود. تئاترها زنده ضبط میشدند چرا که بیشتر ایرانی بودند این کارها خاصیت تئاتر واقعی را هم دارند.»
سردرگمی مسئولین
حسین فرخی معتقد است:«سردرگمی مسئولین از مهمترین مشکلات در زمینه تله تئاتر است یا تغییر و تحول مدیران همه چیز را بر هم میریزد و تمام برنامهریزیها را تغییر میدهد. یک سیاستگذاری مدون در تلویزیون برای تله تئاتر وجود ندارد.»
قبلاً که وضع خیلی بدتر بود و حتی بودجهای که برای این منظور در نظر میگرفتند فوقالعاده ناچیز بود و تصور میشد که تله تئاتر هزینههای سایر برنامههای تلویزیون را ندارد اما نکته مثبت این است که در برنامههای تله تئاتر در یک شبکه متمرکز شده است در حالی که در گذشته این طور نبود و شبکه 4 متولی این امر شده است که سعی میکند سیاستگذاری واحدی در این زمینه انجام دهد.
پروسه سخت تولید
فنائیان میگوید:«یکی از مشکلات تله تئاتر این است که از مرحل تصویر تا مرحله اجرا پروسه سختی را طی میکند تلویزیون امکانات مالی و اداری ناچیزی را به تله تئاتر تخصیص میدهد و جریان گروه هنری در چند کار از جانش مایه بگذارد دیگر چیزی باقی نمی ماند. باید امکانات مالی و سیستم اداری در تلویزیون به گونهای باشد که کارهای تله تئاتر آسانتر انجام شود و با کیفیت بهتر و درستتر.»
تئاتر ملی و وظیفه میهن پرستانه
بهزاد فراهانی نیز میگوید:«ما نسل قدیمی هستیم و به دلیل شرایط حرمتگذاری که در آن دوران نسبت به تئاتر دیدهایم در این دوران هم دنبال شرایط بهتری هستیم. در آن زمان یک تئاتر که در یک شب پخش میشد حداقل یک هفته تبلیغ میکردند. اما در این دوران 10 ساله تئاتر ملی را در تلویزیون از دست دادیم و حالا منتظریم با مدیریت جدید صدا و سیما چه اتفاقی میافتد.»
فراهانی معتقد است:«تلویزیون رسانهای است که به نقاط دور و نزدیک کشور سرک میکشد و تئاتر پدیدهای است که در درازمدت میتواند اثر فرهنگی بگذارد. اگر سیاستگذاران تلویزیون تئاتر ملی را از مردم دریغ کند وظایف میهن پرستانشان را انجام ندادهاند.»
لباسهای غیرعادی و فرار مخاطب
محمد یعقوبی معتقد است:«تله تئاترهایی که در تلویزیون پخش میشود 99 درصد مردم را فراری میدهد چرا که اولاً خارجی هستند و مردم آنها را باور نمیکنند. همچنین تئاتر باید زنده دیده شود و وقتی در تلویزیون فضای سرد و ملالآور منتقل میشود به تئاتر زنده هم لطمه زده میشود. طرز بیان غیر عادی و لباسهای غیر عادی مردم را فراری میدهد.»
برای تهیه این گزارش در پی درج خبرهایی در زمینه تولید یک تله تئاتر توسط دکتر علی رفیعی با وی تماس گرفتیم که این خبر را تکذیب کردند. اکبر زنجانپور که تله تئاتر مرگ دستفروش میلر را آماده نمایش میکند، از اظهار نظر درباره آن خودداری کرد.
منابع
1- خبرگزاری دانشجویان ایران ISNA
2- سایت IranActor.com