کمبود امکانات یا پیشینههای تاریخی؟
حضور پررنگ شهرستانیها در تئاتر خیابانی جشنواره تئاتر فجر
سیوسومین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر در حالی به پایان رسید که حضور گروههای شهرستانی در بخش تئاتر خیابانی آن چشمگیر بود. در گفتوگو با هنرمندان، کارشناسان و داوران این دوره از جشنواره به بررسی این موضوع پرداختیم.
کیمیا خطیبزاده: سیوسومین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر را باید دوره درخشش هنرمندان جوان و استانی دانست؛ حضوری که اگر چه در اجراهای صحنهای هم پر رنگتر از سالهای گذشته بود، اما در بخش تئاتر خیابانی به اوج خود رسید.
از 32 طرح برگزیده این بخش، هیئت انتخاب متشکل از شهرام کرمی، حسین فرخی و حسین عاطفی، 12 اثر را برای شرکت در جشنواره تئاتر فجر انتخاب کردند. 9 اثر نمایشی از بین این آثار به شهرستانها تعلق داشت و تنها سه نمایش از تهران به این جشنواره راه یافت.
در اختتامیه جشنواره تئاتر فجر هم که شامگاه یک شنبه 12 بهمن در تالار وحدت برگزار شد، بر اساس رای هیئت داوران متشکل از گلبرگ ابوترابیان، شهرام کرمی و علیظفر قهرمانینژاد، بیش از دو سوم جایزه ها به گروههای شهرستانی تعلق گرفت.
شهرستانیها و حرف اول در تئاتر خیابانی
شهرام کرمی، عضو هیئت داوران آثار خیابانی این دوره از جشنواره معتقد است الان چندین سال است که حرف اول تئاتر خیابانی را، گروههای شهرستانی میزنند. او میگوید: «ما هیچ محدودیتی برای حضور گروههای شهرستانی یا تهرانی در این بخش نداشتیم. اما کیفیت خوب آثار شهرستانی باعث شد آنان حضور بیشتری در این بخش داشته باشند. در واقع از چند سال گذشته، هنرمندان شهرستانی حرف اول را در تئاتر خیابانی کشور میزنند.»
حسین عاطفی، دیگر عضو هیئت بازبینی این آثار تاکید میکند حضور هنرمندان نقاط گوناگون ایران در بخش خیابانی، امری فرخنده است، چون نشان میدهد جشنواره تئاتر فجر برای کل کشور است. او تلاش و عشق خالصانه شهرستانیها و کم توجهی به مسائل مالی را مهمترین دلیل این حضور پررنگ میداند و اضافه میکند: «ما در موقع بازبینی، توجهی به اینکه گروهها از چه شهری شرکت دارند، نداشتیم. اما اینک که به سهم گروههای غیر تهرانی در بخش خیابانی نگاه میکنم، باید بگویم خوشحالم شهرستانها اکثریت دارند و این نشان میدهد آنان را باید بیشتر جدی بگیریم. دلیل این امر هم شاید این است که هنرمندان شهرستانی کمتر از تهرانیها مسائل مالی را مورد توجه قرار میدهند و با عشقی صادقانه کار میکنند. به هر حال خدا را شکر میکنم که در این بخش، هنرمندان همه نقاط ایران حضور دارند، چرا که جشنواره تئاتر فجر برای کل کشور است.»
دلیل اصلی؛ هزینه کم تئاتر خیابانی؟
سعید کاظمیان، که با نمایش «قصه نقش» از گنبد کاووس در این جشنواره شرکت کرده بود، عرصه خیابانی را بهترین مکان برای درخشش گروههای شهرستانی میداند و میگوید: «حسن جشنواره فجر آشنایی با نگاهها و دیدگاههای تازه است. در عرصه خیابانی بهترین شرایط برای بچههای شهرستانی فراهم است که کارهای خود را ارائه کنند و با دیدگاههای مختلف آشنا شوند. بچههای شهرستانی الان حضور موفقتری در این عرصه دارند که دلایل متفاوتی میتواند داشته باشد.»
او هزینه پایین را دلیل اصلی این مسئله میداند و اضافه میکند: «فکر کنم تئاتر خیابانی برای بچههای شهرستان کم هزینهتر و کم زمانتر است. اجرای صحنهای به دکور و وسایل و ...نیاز دارد و بعضی از گروهها شاید از عهدهاش بر نیایند. تئاتر خیابانی عرصهای است که بچههای شهرستانی میتوانند با هزینه کمتر در آن بدرخشند.»
نمایش «صفر مرزی» به کارگردانی آرش آبسالان و علی بنائیان از اهواز
امیر حسین شفیعی نیز که با نمایش خیابانی «پازل زندگی» از ورامین در جشنواره سیوسوم شرکت کرده بود، معتقد است نباید به انتظار خالی شدن تالارها و سالنها نشست و باید از امکانات موجود و مسائل قابل دسترس استفاده کرد. او معتقد است تئاتر خیابانی، تئاتری است که از مرز امکانات میگذرد و میتواند با کمترین هزینه در کوچه و خیابان اتفاق بیفتد. شفیعی میگوید: «گروههای جوان دانشجویی و تئاتر از عدم امکانات سخت افزاری سالنها رنج میبرند و تئاتر خیابانی میتواند از مرز این امکانات بگذرد. همچنین تئاتر خیابانی یکی از درآمدزاترین نوع تئاتر در کشور است. یادمان نرود سالن کم داریم، ولی تا دلتان بخواهد، خیابان زیاد داریم و در گوشه گوشه محله میتوان تمرین کرد و منتظر نباشیم که تالار بزرگی باشد تا مشق تئاتر کنیم.»
ریشههای تاریخی تئاتر خیابانی در شهرستانها
به جز کمبود امکانات و قابل اجراتر بودن تئاتر خیابانی، بسیاری از شهرهای ایران نیز ریشههایی قدیمی و پیوندهایی محکم با تئاتر خیابانی دارند.
نمایش خیابانی «عروس باران» به کارگردانی علی قاضی از مسجد سلیمان
تعزیه یکی از نمایشهای سنتی و مذهبی است که در دل کوچه و بازار و با واکنشهای مردمی شکل میگیرد. نمایشی که از دیرباز در فرهنگ ایران جا داشته و گاهی اوقات تماشاگرانی چند هزار نفره نیز داشته است.
مجید قدیمی که از رزن همدان در این جشنواره شرکت کرده بود، این مسئله را یکی از دلایل مهم روی آوردن خودش به تئاتر خیابانی میداند. او معتقد است، شهری مانند رزن دقیقا به دلیل همین پیشینه تاریخی، همیشه از تئاتر خیابانی استقبال میکند. او میگوید: «شهرستان رزن، که من از آن میآیم، ظرفیت بالایی در بخش تئاتر صحنهای و خیابانی دارد. شهرستان ما اصلاً از این فضا دور نیست و پیشینه آن به تعزیه برمیگردد. رزن یکی از قطبهای تعزیه کشور است و گاهی اوقات مخاطبانی هزار نفره به تماشای یک تعزیه مینشینند.»
مشکلات چند سال اخیر تهرانیها
در کنار حضور پررنگ و پرشور گروههای شهرستانی در چند سال اخیر در این عرصه، حضور گروههای تهرانی در این عرصه بسیار کمرنگ شده است. برخی از هنرمندان تهرانی دلیل اصلی این مسئله را کممهریها و عدم حمایتهای سالهای اخیر میدانند.
احمد صمیمی که با نمایش «نگرانم» از تهران در جشنواره سیوسوم شرکت کرده بود، در اینباره توضیح میدهد: «در یکی دو سال اخیر خیلی اذیت شدیم و دلیل اصلی کمکاری هنرمندان تهرانی هم همین است. تئاتر خیابانی ابزاری تاثیرگذار است که میتواند به معضلات اجتماعی بپردازد و مخاطبان زیادی را دور خود جمع کند. حقمان نیست که با این کملطفیها با ما برخورد کنند و از ما حمایت نکنند. آن هم وقتی که تئاتر خیابانی برای شهری مانند تهران میتواند خیلی مفید و کاربردی باشد.»
دلیل این مسئله هر چه باشد، حالا ما در عرصه خیابانی، شاهد نامهای قدیمی و جدیدی هستیم که از مناطق مختلف ایران هر سال در ایام جشنواره فجر به خیابانهای پایتخت میآیند و به راحتی با مخاطبان خود ارتباط برقرار میکنند؛ گروههایی که با وجود کمبود امکانات و هزینهها و سختیهای کار، همچنان به تئاتر فکر میکنند و عرصه تئاتر خیابانی را هر روز گسترش میدهند.