در نشست تخصصی تاملی بر طراحی صحنه تئاتر مطرح شد؛
طراحی صحنه از اصول اولیه برای تولید خلق اثر است
نشست تخصصی «تاملی بر طراحی صحنه تئاتر با نگاه ویژه به تئاتر کودک و نوجوان» توسط مرکز ملی استیژ ایران عصر دیروز شنبه ۱۳ آذرماه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.
به گزارش ایران تئاتر، این نشست که با حضور منوچهر شجاع، طراح صحنه و سینا ییلاقبیگی، طراح صحنه و عادل بزدوده، کارگردان و طراح صحنه برگزار شد، در ابتدای آن سوالاتی از سوی خبرنگاران مطرح شد و کارشناسان به این سئوالات پاسخ دادند.
منوچهر شجاع بهعنوان اولین کارشناس در این نشست گفت: «در ابتدا باید تعریف جامعی از طراحی صحنه داشته باشیم. تعریفی که امروز از طراحی صحنه میشود به گمان من تعریف درستی نیست چراکه معتقدم بر طبق تعریف طراحی صحنه؛ تفکر، ایده و نگرش به نمایش ملزم است. در حقیقت طراحی صحنه ایدهای است که در کنار دیگر ایدههای اجرای یک گروه تئاتر شکل میگیرد و چیزی خارج از آن نیست.»
این طراح صحنه بابیان اینکه طراحی صحنه جدا از تخیل کارگردان نیست افزود: «طراحی صحنه چیزی غیر از ایده و پرداختن به یک متن نیست حال ممکن است این ایده هیچگاه تبدیل به یک متن هم نشود و فقط در حد یک ایده باشد. با این تعریف، ذهن ما از چارچوب بستهای که مانع از تخیل میشود رها شده و دیگر نگاه، یک عامل اجرایی و کاربردی به دکوراتور نمیشود بلکه به او بهعنوان یک مغز متفکر صحنه برای خلق یک اثر مهم است.»
شجاع بابیان اینکه طراحی صحنه امروز در جهان به لحاظ تکنولوژی بسیار پیشرفتهتر از ما است، گفت: «معتقدم فاصلهای که طراحی صحنه ازلحاظ تکنولوژی با طراحی صحنه تئاتر در ایران دارد نباید باعث شود تا ما به سمت اشتباهی هدایت شویم و تصور کنیم طراحی صحنه امروز در جهان به سمتی میرود که ما فرسنگها با آن فاصله داریم چراکه معتقدم پایههای کار نمایشی اصولا ریشه در انسان، تفکر انسانی و فلسفههای زیست انسان دارد؛ بنابراین این پایهها در هیچ جای دنیا متفاوت نیست و تغییر نکرده است؛ بنابراین تفکرات و تخیلات تغییری نکرده است. در حقیقت تکنیکهایی که به ما کمک میکند تخیلاتمان را راحتتر به تصویر بکشیم، تغییر کرده است.»
او ادامه داد: «آنچه در تئاتر امروز جهان، بیشترین بار را بر دوش دارد تکنیکهای نورپردازی است و تکنیکهای صحنهای تغییرات آنچنانی نداشتهاند. درواقع اصول طراحی و معماری صحنههای اجرایی که همان سالنها هستند سادهتر هم شدند. امروز از جعبههای سیاهی استفاده میشود که در آن هیچ تکنیک و تکنولوژی جدیدی دیده نمیشود اما آثار بسیار خلاقانهای در آنها اجرا میشود.»
تصویر و تخیل مهمترین بخش تئاتر است
شجاع با تأکید بر اینکه یک نمایشگر کودک و عروسکی میتواند با کمترین ابزار و امکانات دنیایی را خلق کند که در هیچ سالنی نگنجند،خاطرنشان کرد: «یک نمایشگر عروسکی میتواند ذهن کودک را به فضایی ببرد که دیگر نتوان آن را مهار کرد. در حقیقت وظیفه اصلی طراح صحنه به تصویر کشیدن آن چیزی است که در یک متن یا ایده نمایشی وجود دارد اما جسمیت پیدا نکرده و تصویر نشده است. درواقع ایجاد فضایی که در یک متن نمایشی وجود دارد اما برای اینکه مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند حتما نیازمند این است که به تصویر درآید و مجسم شود.»
این طراح صحنه خاطرنشان کرد: «در تئاتر ما علی رفیعی از کسانی است که در آثارش این ترکیب بهطور کامل دیده میشود. دکتر رفیعی درعینحال که طراح صحنه است، کارگردان نیز است و در حقیقت دو نفر در یک بدن همزمان کار میکنند. از روزی که او یک متن نمایشی را در دست میگیرد این دو انسان همزمان باهم فکر، تخیل و ایدهپردازی میکنند و امکان ندارد اینگونه تصور شود که یکبار بهعنوان کارگردان متن را میخواند و چند ماه بعد بهعنوان یک طراح صحنه آن را میخواند.»
در ادامه این نشست سینا ییلاقبیگی بابیان اینکه امکانات اجرای تئاتر به شکل کلاسیک محدود نیست، گفت: «تفکر، اندیشه، ذهن خلاق و تکنولوژی از عوامل تفاوت هستند. ما نهتنها در حوزه تئاتر بلکه در خیلی از عرصهها از تکنولوژی روز دنیا عقب هستیم. همه جای دنیا در پروداکشنهای عظیم و بزرگ، تئاتر تولید میشود اما در کنار آن نیز نمایشهای تکنفره با یک چمدان نیز اجرا میشود و هیچچیز را به نفع دیگری کنسل نمیکنند و هرکدام مخاطب خود را دارند.»
او با اشاره به اجرای تئاترهای بزرگی با تکنولوژیهای برتر در مرکز تئاتر برادوی گفت: «این تئاترها چند هدف را دنبال میکنند، ازجمله اینکه مخاطب تربیت میکنند و از تکنولوژی روز دنیا بهره میگیرند و به روز هستند و از همه مهمتر مخاطب خود را شناسایی میکنند و همه اینها به اقتصاد تئاتر کودک کمک میکند.»
این طراح صحنه بابیان اینکه باید بدانیم برای چه مخاطبی تئاتر تولید میکنیم گفت: «اگر ندانیم هدف ما از اجرای تئاتر و طراحی صحنه چیست دچار گمراهی میشویم. متأسفانه امروز کارگردانهای ما فقط به گیشه میاندیشند و روابط عمومی و تبلیغات مجازی بیش از همه برای کارگردان اهمیت دارد و به این فکر نمیکنند که ده نفری که وارد سالن شدند آیا توانستند با کار ارتباط برقرار کنند یا نه!»
سالنهای انبوه ملاک موفقیت تئاتر نیست
منوچهر شجاع پس از صحبتهای ییلاق بیگی به تفاوت طراحی صحنه بزرگسال و کودک و نوجوان پرداخت و در ادامه صحبتهای ابتداییاش یادآور شد: «طراح اگر بر اساس ایده و طرح متن نمایش، تخیلش را آزاد بگذارد تا وارد فضای اثر شود قطعاً تفاوتی ندارد چراکه اگر درباره کودک و نوجوان هم باشد قطعاً در صورت آزاد گذاشتن حتی خودم هم میتوانم وارد آن دنیا نیز بشوم.»
باید بدانیم برای چه مخاطبی کار میکنیم
عادل بزدوده نیز در ادامه بحث گفت: «مسئله بسیار مهم رابطه تنگاتنگ متن، کارگردان، بازیگران و طراحی صحنه است اما متأسفانه در ایران بازی گرفتن افراد با تخصصهای مختلف کمتر شکل میگیرد و یک فرد میخواهد همه کار را خودش انجام دهد.»
او تأکید کرد: «ما باید بدانیم که مخاطبمان کیست و برای چه مخاطبی کار میکنیم؟ این مخاطب در کجا زندگی میکند؟ باید شناخت دقیق و مطالعه شدهای نسبت به فضای مخاطب داشته باشیم. وظیفه اصلی طراحی صحنه همیاری با کارگردان است تا ایدههای ذهنی کارگردان را با ایدههای ذهنی خود به تصویر بکشد. خیلی از کارگردانها نمیخواهند وارد این چالش شوند چراکه توجه به قدرت خلاقانه طراحی صحنه ندارند.»
این طراح صحنه در پایان بابیان مثالی درباره مرز بین تخیل و فانتزی گفت: «هر چیزی که خارج از محدوده رئالیستی شکل بگیرد، وارد فضا و خانواده فانتزی میشود. البته بخشی از این مسئله بستگی به روند کار و گذشتن از واقعیت دارد که متأسفانه این روزها نه در متن و نه در اجرا این مسائل رعایت نمیشوند.»