در حال بارگذاری ...
نگاهی به پیدایش اولین متولی تئاتر

ادارهٔ هنرهای دراماتیک نخستین گام تئاتر ایران برای جهانی شدن

ایران تئاتر، پیمان شیخی: یکی از اتفاقات مهم که طی دههٔ سی برای هنر تئاتر کشورمان شکل گرفت، ایجاد ادارهٔ هنرهای دراماتیک یا ادارهٔ برنامه های تئاتر بود. مقاله پیش رو نگاهی به تاریخچه این رویداد در تئاتر کشور دارد.

یکی از اتفاقات مهم که طی دههٔ سی برای هنر تئاتر کشورمان شکل گرفت، ایجاد ادارهٔ هنرهای دراماتیک یا ادارهٔ برنامه های تئاتر بعدترها بود. اداره ای که از آغاز فعالیتش علاوه بر مدیریت و ادارهٔ تئاتر کشور، خلق و ارائهٔ آثار نمایشی نیز بود و این اندیشه با ایجاد تماشاخانه ای کوچک نمود پیدا کرد.
نمی توان ادارهٔ تئاتر و اهمیت و تاثیر آن بر هنر نمایش ایران را نادیده گرفت و برای گواه این ادعا همین بس که با مرور نام بزرگان تئاتر کشورمان درمی یابیم که بسیاری از ایشان در ادارهٔ تئاتر فعالیت داشته اند. مکانی که وجودش باعث جذب هنرمندانی شد که در ردیف مفاخر هنر تئاتر ایران قرار گرفتند. از سوی دیگر موجب ظهور تماشاخانه هایی چون خانهٔ نمایش، تماشاخانهٔ 25 شهریور روزگار گذشته و تماشاخانهٔ سنگلج روزگار ما شد.

 

تولد ادارهٔ هنرهای دراماتیک

نام ادارهٔ برنامه های گویا و معرف این اداره است و می توان مدعی شد که با ایجاد این اداره، هنر تئاتر کشورمان با برنامه ای دقیق تر و منظم تر از پیش اداره شد؛ چراکه تا سال 1336 که سال تولد ادارهٔ برنامه های تئاتر یا همان "ادارهٔ هنرهای دراماتیک " محسوب می شود، گروههای مختلف تئاتر در تماشاخانه های متمرکز در خیابان لاله زار فعالیت داشتند که البته فعالیت آنها بر پایهٔ سلایق مدیران این تماشاخانه ها بود.
هدف از تاسیس "ادارهٔ هنرهای دراماتیک " این بود که متولی اصلی هنر تئاتر کشورمان باشد و با گامهایی همسوتر از گذشته با تئاتر استاندارد جهانی به فعالیت خود ادامه دهد.
در آغاز راه، ریاست "ادارهٔ هنرهای دراماتیک " بعهدهٔ دکتر مهدی فروغ گذاشته شد و زیر نظر "اداره کل هنرهای زیبای کشور " فعالیت خود را آغاز نمود و ساختمانی در حد فاصل میدان "بهارستان " و میدان یا چهار راه "مخبرالدوله " که در آن روزگار خیابان "شاه آباد " نام داشت و امروزه سرتاسر خیابان تا میدان جمهوری به نام خیابان "جمهوری " شناخته می شود.
رضا کرم رضایی در صفحهٔ 138 و 139 کتاب "همهٔ دوستان من " در ارتباط با تولد ادارهٔ هنرهای دراماتیک چنین نوشته که: "با ایجاد ادارهٔ هنرهای دراماتیک به سرپرستی دکتر مهدی فروغ زیر نظر اداره کل هنرهای زیبا ضرورت یک تئاتر ملی بیش از پیش احساس گردید. با این هدف اکثر هنرمندان باقیمانده جذب این اداره شدند و چند گروه تئاتری تشکیل دادند، از جمله عباس جوانمرد که در سال 1335 گروه هنرملی را تشکیل داد. این گروهها در ابتدا هر هفته روزهای چهارشنبه یک نمایش به طور زنده در تلویزیون ثابت پاسال (کانال 2) اجرا می نمودند که اکثر آنها نمایشنامه های ایرانی و مورد توجه تماشاگران هم قرار گرفته بود."
استاد جمشید مشایخی، بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون نیز در ارتباط با ادارهٔ هنرهای دراماتیک طی گفت و گویی که با ایشان داشتم و در تاریخ چهارشنبه 15 اسفند ماه سال 1386 در صفحهٔ فرهنگ شماره 588 روزنامهٔ اندیشهٔ نو به چاپ رسید چنین می گوید: " در آن زمان اداره تئاتر جزء ادارات هنرهای زیبای کل کشور بود که وابسته به وزارت آموزش و پرورش بود که در آن زمان وزارت فرهنگ نام داشت، بعدها از آموزش و پرورش جدا شد و سال‌ها بعد وزارت فرهنگ و هنر نام گرفت که اداره تئاتر یکی از ادارات زیرمجموعه هنرهای زیبا که وزارت فرهنگ و هنر نام گرفته بود محسوب می‌شد. "
استاد مشایخی در بخشی دیگر از این گفت و گو درخصوص مکان ادارهٔ هنرهای دراماتیک چنین می گوید: " بین چهارراه مخبرالدوله و میدان بهارستان که در آن زمان خیابان شاه‌آباد نام داشت و حدود 100 تا 150 متر مانده به میدان بهارستان بود. وقتی وارد اداره تئاتر می‌شدیم یک حیاط بزرگ دیده می‌شد که در سمت چپ و مقابل دو ساختمان قرار داشت. زمانی هم هنرمندان نقاش و مینیاتوریست نیز در آنجا کار می‌کردند و قسمتی از ساختمان در اختیار آنها بود. بعدها آنها نقل مکان کردند و تمام این محوطه در اختیار اداره تئاتر قرار گرفت. "

 

تماشاخانهٔ ادارهٔ هنرهای دراماتیک

شاید وقتی نام تماشاخانهٔ ادارهٔ هنرهای دراماتیک به میان می آید ذهنمان به سوی "خانهٔ نمایش " به پرواز درآید؛ درحالیکه چنین نیست. ماجرا از این قرار است که همزمان با تاسیس ادارهٔ هنرهای دراماتیک، تماشاخانه ای کوچک نیز برای آن درنظر گرفته می شود که در کنار تولید هنر تئاتر، به ارائهٔ آن به مخاطبان و دوستداران تئاتر نیز توجه شود.
استاد اسماعیل شنگله، بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون کشورمان در ارتباط با تماشاخانهٔ نخستین ادارهٔ هنرهای دراماتیک در گفت و گویی که با ایشان داشتم و در تاریخ پنجشنبه 24 خرداد ماه سال1386 در صفحهٔ تلویزیون شمارهٔ 1417 روزنامهٔ اعتماد به چاپ رسید چنین می گوید: " در همان اوان اداره هنرهای دراماتیک که اداره تئاتر فعلی است توسط دکتر مهدی فروغ راه‌اندازی شد من نیز جزء اولین کسانی بودم که به آنجا راه یافتم که برای من یک شانس بود. در آنجا یک سالن درست کردیم و در همان سال آقایان فرسی، نصیریان و... کار می‌کردند."
استاد جمشید مشایخی، بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون نیز در ارتباط با تماشاخانهٔ ادارهٔ هنرهای دراماتیک طی گفت و گویی که با ایشان داشتم و در تاریخ چهارشنبه 15 اسفند ماه سال 1386 در صفحهٔ فرهنگ شماره 588 روزنامهٔ اندیشهٔ نو به چاپ رسید چنین می گوید: "اداره تئاتر در آن زمان سالن اجرای نمایش نداشت و برنامه‌های تولیدی ما بیشتر در تلویزیون ثابت پاسار، شبکه دوم فعلی پخش می‌شد. بعدها یک سالن کوچک در اداره تئاتر به وجود آمد که من مأمور شدم پرده آنجا را بگیرم و برای آنجا صندلی تهیه کنم؛ که پس از آماده شدن حدود 70 تا 80 تماشاگر گنجایش داشت."


نخستین کارمند هنرمندان ادارهٔ هنرهای دراماتیک

ادارهٔ هنرهای دراماتیک در آغاز با حضور دکتر مهدی فروغ به عنوان رئیس اداره، جمشید مشایخی به عنوان نخستین کارمند تشکیل و بعدها هنرمندانی چون عباس جوانمرد، جمشید لایق، رکن الدین خسروی، علی نصیریان، حسین کسبیان، عزت اله انتظامی، محمدعلی کشاورز، اسماعیل شنگله، جمیله شیخی و بسیاری از جوانان آن روزگار و پیشکسوتان امروز به آن اضافه شد و آغاز به کار کرد.
استاد جمشید مشایخی در مصاحبه ای که چهارم اسفند ماه سال 1381 با ایشان داشتم و در شمارهٔ 209 روزنامهٔ اعتماد به چاپ رسید درخصوص نخستین کارمندان ادارهٔ هنرهای دراماتیک و نحوهٔ ورودشان به هنر تئاتر چنین گفتند که: "" در دوران کودکی من، به دلیل اینکه فیلم‌های سینمایی دوبله نمی‌شد، مردم گرایش بیشتری نسبت به تئاتر داشتند و این شامل حال خانواده من هم بود، آن زمان وقتی پدر و مادر، مرا به دیدن تئاتر می‌بردند، احساس می‌کردم نسبت به بازیگری علاقه‌مند هستم و باعث شد در دوران مدرسه تئاترهایی بازی یا کارگردانی کنم. بعدها بعد از اتمام خدمت سربازی، متوجه شدم که اداره‌ای تأسیس شده، به نام اداره هنرهای دراماتیک که بعدها به اداره تئاتر تغییر نام داد و ریاست آن به عهده آقای دکتر فروغ بود. اتفاقا دایی من با رئیس کارگزینی اداره هنرهای زیبا دوست بود و از علاقه من به تئاتر اطلاع داشت، بنابراین مرا به ایشان معرفی کرد و ایشان هم به دکتر فروغ. دکتر فروغ از من امتحانی به عمل آورد و در امتحان قبول شدم و در اصل نخستین کارمند اداره تئاتر شدم. ""


نخستین هنرمندان ادارهٔ هنرهای دراماتیک

طی گفت و گویی که با استاد داوود رشیدی، هنرمند پیشکسوت و فقید تئاتر، سینما و تلویزیون کشورمان داشتم و در تاریخ سیزدهم آذر ماه سال 1392 در سایت ایران تئاتر منتشر و متعاقبا اسفند ماه سال 1395 در صفحهٔ 184 کتاب "خاطره بازی پیشکسوتان تئاتر " منتشر کردم در ارتباط با هنرمندان نخستین ادارهٔ هنرهای دراماتیک چنین می گوید: " در اداره هنرهای دراماتیک که واقع در خیابن "شاه آباد " حدفاصل میدان بهارستان و چهار راه مخبرالدوله بود هنرمندانی چون پری صابری، حمید سمندریان، علی نصیریان، عزت اله انتظامی، محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی، جعفر والی و... فعالیت داشتند."


سایر فعالیتهای ادارهٔ هنرهای دراماتیک

ادارهٔ هنرهای دراماتیک علاوه بر تولید و اجرای تئاتر، در اعزام گروههای نمایشی زیرمجموعهٔ خود به شهرستانهای مختلف کشور و اجرای آثار نمایشی برجسته فعالیت مستمر داشت. در کنار این اجراها که به نوعی کلاس درس محسوب می شد، تعدادی از هنرمندان شاخص را برای آموزش هنرمندان تئاتر شهرستانها به نقاط مختلف کشور اعزام می کرد که این نیز موجب ارتقاء سطح دانش تئاتری هنرمندان کشورمان می شد. اتفاقی که اکنون نیز شاهد آن هستیم و از سوی مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه ریزی و اجرا می شود.
رضا کرم رضایی در صفحهٔ 139 کتاب "همهٔ دوستان من " در ارتباط با تولد ادارهٔ هنرهای دراماتیک چنین نوشته که: "" در سال 1336 برای اولین بار یک مسابقه نمایشنامه نویسی از سوی ادارهٔ فوق برگزار شد که در آن علی نصیریان با نمایشنامهٔ "بلبل سرگشته " به اتفاق دکتر جنتی عطایی با "سربازان جاوید " برندهٔ نخست و کورووش سلحشور با "آلونک " و بیژن مفید با "عروسک ها " به ترتیب دوم و سوم شدند."

 

نحوهٔ ادارهٔ ادارهٔ برنامه های تئاتر پیش از انقلاب

درخصوص نحوهٔ ادارهٔ ادارهٔ هنرهای دراماتیک در پیش از انقلاب ترجیح می دهم به بخشی از خاطرات یکی از هنرمندان شاخص تئاتر کشورمان رجوع کنم و از اظهار نظر شخصی خودداری کنم.
رضا کرم رضایی در صفحهٔ 278 کتاب "همهٔ دوستان من " در ارتباط با نحوهٔ ادارهٔ ادارهٔ برنامه های تئاتر چنین نوشته که: "" ادارهٔ برنامه های تئاتر که رئیس آن عظمت ژانتی بود و معاونش صابر عناصری، درکل بصورت شورایی اداره می شد. عباس جوانمرد، عزت الله انتظامی، علی نصیریان، داود رشیدی و؛ که همهٔ آنها پست کارگردانی داشتند و هر کدام گروهی مستقل با محل تمرین و بودجه ای اندک و خود عظمت ژانتی اعضای شورا بودند. این اداره در واقع برای تئاتر تمام کشور برنامه ریزی می کرد. یکی از برنامه ها این بود که به هر شهر مرکز استان یک کارشناس تئاتر می فرستاد که به گروه های تئاتر آن شهرستان آموزش بدهد. این کارشناس ها بیشتر از میان فارغ التحصیلان خوب دانشکده های تئاتر انتخاب می شدند. بعضی از آنها هم گروه های خوبی تشکیل می دادند. ""
مجید مظفری، بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون طی مصاحبه ای که در تاریخ 15 دی ماه سال 1395 توسط خبرنگار ایلنا و با کد خبر444592 منتشر شد، در ارتباط با وضعیت ادارهٔ تئاتر در گذشته چنین گفته که: "" بله؛ اداره تئاتر قبلاٌ متصدی و متولی تئاتر ایران بود. بودجه، رئیس، شورای سه نفره تئاتر، کادر و مسئول اموراداری و مالی، آرشیو لباس و آکسسواری با متصدی مربوطه واحد گریم و اتاق حرفه‌ای ضبط صدا [معروف به صداخانه] و سریدار و آبدارچی؛ نگبان و کادر چندنفره اداری داشت و از این‌رو لازم بود که کتابخانه‌ای هم می‌داشت؛ و این کتابخانه کتابدار می‌خواست، بودجه برای خرید کتاب‌های مرجع و نمایشنامه، آلبوم‌های عکس، مشترک شدن با موسسه مطبوعاتی بریده جراید روزانه و... بود. اداره تئاتر این اواخر دوجور نشریه داشت: 1- فصلنامه تئاتر که نخستین شماره‌اش را زنده‌یاد استاد خلیل موحد دیلمقانی درآوردند که در همان درآمدن و نیامدن اولین شماره بالاخره باقی را «لاله تقیان» و «جلال ستاری» به دست گرفتند. از آن فصلنامه پنج شماره درآمد و باقی به واسطه رویداد انقلاب متوقف شد اما هر پنچ شماره در نوع و زمان خود بی‌نظیر بود. 2 – نشریه دوهفتگی اداره تئاتر که با تا زدن چندلتی یک برگ کاغذ دراندازه آ ۴ به صورت آکاردئونی به همت لاله تقیان به مدت نزدیک به دوسال درمی‌آمد. البته این یکی چندان اصیل نبود زیرا در تعقیب نشریه دوهفتگی اداره هنرهای دراماتیک [سَلَفِ همین اداره برنامه‌های تئاتر] نشر می‌شد. بدیهی‌ست که همه این فعالیت‌ها نیازمند تامین بودجه بود و این بودجه را هم اداره تئاتر تامین می‌کرد. این‌ها را که عنوان می‌کنم به‌خاطر این است که بگویم از نظر تاریخی، چه اتفاقاتی بنا بود بیفتد یا نیفتد یا افتاد. امور هنری، بخش اجرایی‌اش، زیر نظر اداره‌کل فعالیت‌های هنری بود که الان به صورت معاونت هنری در آمده است. مجموعه موسیقی، رقص، نمایش و این امور زیر نظر این اداره‌کل بود. اداره برنامه‌های تئاتر، یکی از ادارات زیرنظر این اداره‌کل بود. "

 

بخشی از قوانین حاکم بر ادارهٔ هنرهای دراماتیک

ادارهٔ هنرهای دراماتیک پیش از انقلاب بصورت مداوم به تولید تئاتر می پرداخت و با توجه به اینکه هنرمندان این اداره در استخدام تئاتر بودند نیز قوانین معینی برای این هنرمندان درنظر گرفته شده بود که با رجوع به خاطرات هنرمندان قدیمی تئاتر به سادگی می توان با این قوانین آشنا شد.
استاد سروش خلیلی، بازیگر فقید تئاتر، سینما و تلویزیون کشورمان، طی گفت و گویی که دی ماه سال 1382 با ایشان داشتم و در مجلهٔ "هنرزندگی " به چاپ رسید در پاسخ به علت کم کاری ایشان در سینمای قبل از انقلاب چنین گفته که: "" من تا قبل از استخدام در اداره تئاتر، بیشتر وقتم را صرف تئاتر می‌کردمع البته به صورت مرتب تئاترهایی برای تلویزیون به صورت زنده اجرا می‌شد که من هم در آنها حضور داشتم. بعد از اینکه به استخدام اداره تئاتر درآمدم، به ما دستور دادند که در سینما و تلویزیون فعالیت نکنیم چراکه به صورت مداوم در حال فعالیت تئاتری بودیم و دیگر وقتی برای کارهای دیگر باقی نمی‌ماند. البته دو سه تا فیلم سینمایی بازی کردم اما ادامه ندادم، به دلیل اینکه پیش از انقلاب، دو نوع سینما داشتیم، فیلم فارسی و فیلم ایرانی که بیشتر فیلم‌ها هم در دسته فیلم فارسی قرار داشتند که من تمایل چندانی برای فعالتی در آن نداشتم. ""

 

نحوهٔ ادارهٔ ادارهٔ برنامه های تئاتر پس از انقلاب

ادارهٔ هنرهای دراماتیک پس از انقلاب به ادارهٔ برنامه های تئاتر یا ادارهٔ تئاتر شناخته شد و البته به مرور زمان تا اواسط دههٔ شصت تا حد زیادی تغییر فعالیت داد و شرح وظایف آن به مرکز هنرهای نمایشی انتقال داده شد و این اداره تبدیل به مکانی برای تمرین گروههای نمایشی و البته اجرای آثار نمایشی متوسط در خانهٔ نمایش شد.
شادروان رضا کرم رضایی بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون در صفحهٔ 425 کتاب "همهٔ دوستان من " در ارتباط با نحوهٔ مدیریت و ادارهٔ ادارهٔ برنامه های تئاتر چنین نوشته که: داود فتحعلی بیگی سرپرست ادارهٔ برنامه های تئاتر بود، هنوز هم هست، قبل از ایشان دکتر محمود عزیزی این پست را داشت. البته ادارهٔ برنامه های تئاتر دیگر آن ادارهٔ برنامه های تئاتر سابق نیست و در چگونگی و برنامه ریزی تئاتر هیچ نقشی ندارد، چون نه بودجه اش را دارد و نه اختیارش را. جا و اختیارش را به مرکز هنرهای نمایشی داده است و فقط محل تمرین گروه ها می باشد.

 

برنامهٔ ادارهٔ برنامه های تئاتر برای شهرستان ها

رضا کرم رضایی در صفحهٔ 278 کتاب "همهٔ دوستان من " در ارتباط با برنامهٔ ادارهٔ برنامه های تئاتر برای شهرستان ها چنین نوشته که: برنامهٔ دیگر اداره برای شهرستان ها این بود که گروه های اداره، نمایش های خود را قبل یا بعد از اجرای تهران به شهرستان ها، به خصوص به نقاط محروم می بردند تا مردم و گروه های نمایشی آنجا، البته اگر وجود داشت، با تئاتر آشنایی یا آشنایی بیشتری پیدا کنند.
"ماهیگیر " را بردیم شهرستان و از شهرستان گنبد شروع کردیم. هر کس گریم خودش را انجام می داد؛ بنابراین گریمور با خودمان نبرده بودیم. موقع حرکت به سوی گنبد، در اولین شهرستانی که باید در آنجا نمایش می دادیم متوجه شدم چسب گریممان تمام شده است. نتوانستیم با ناصر لاله زاری یا گریمور دیگر اداره تماس حاصل کنم و چسب گریم را خودم درست کردم. فرمول آن را می دانستم، ولی اولین بار بود که درست می کردم، غافل از آن که بعد از درست کردن باید مدتی بماند، آن هم برای آن ریش ها که از ریسمان بود و آن هوا که مرطوب بود. هر کاری کردیم ریش ها نچسبید، نه مال جوانمرد و نه مال من، فرستادم چسب "اهو " خریدند که با آن بچسبانم. جوانمرد از چسباندن امتناع ورزید و بدون ریش بازی کرد، اما من خیره سر چسباندم و گذاشتم پای وجدان کاری.
باید می گذاشتم پای نادانی، چون چسب "اهو " تمام چانه ام را چنان زخم کرد که سه سالی طول کشید تا کاملا خوب بشود. هرچه پودر و پماد پنی سیلین و داروهای دیگر پیدا می کردم و می مالیدم بی فایده بود. درنتیجه فیلم های اولیه و نمایش های بعدی ام را مجبور شدم با ریش بازی کنم که معلوم نشود.
پایان قسمت اول

 




مطالب مرتبط

همراه با بازسازی ساختمان سابق اداره تئاتر

ضرورت بازسازی اصولی و تاکید بر مدیریت بهینه آن
همراه با بازسازی ساختمان سابق اداره تئاتر

ضرورت بازسازی اصولی و تاکید بر مدیریت بهینه آن

ایرج راد، قطب‌الدین صادقی و حسن دولت‌آبادی هنرمندان و پیشکسوتان تئاتر ایران از بازسازی ساختمانی که صفحات تاریخ تئاتر ایران در آن ورق خورده، گفتند و یکی از کاربری‌های این ساختمان را تبدیل آن به محل پلاتو برای نسل جوان تئاتر ایران به‌منظور تمرین و اجرا و حتی ایجاد موزه تئاتر ...

|

اتابک نادری مطرح کرد

امیدواری برای ایجاد موزه تئاتر ایران
اتابک نادری مطرح کرد

امیدواری برای ایجاد موزه تئاتر ایران

اتابک نادری می‌گوید بخش‌های مختلف اداره‌کل هنرهای نمایشی تلاش کرده‌‌اند تا در این سال‌ها، سندها، کتاب‌ها و عکس‌های تئاتر ایران را حفظ و نگهداری کنند تا روزی موزه‌ای راه‌اندازی شود که امید است ساختمان سابق اداره تئاتر، با دستور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، به چنین مکانی ...

|

تاکید وزیر فرهنگ‌ بر مقاوم‌سازی و بهره‌برداری از ساختمان اداره برنامه‌های تئاتر

تاکید وزیر فرهنگ‌ بر مقاوم‌سازی و بهره‌برداری از ساختمان اداره برنامه‌های تئاتر

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، به منظور بهره‌برداری و تجهیز زیرساخت‌های تئاتری کشور از ساختمان سابق اداره برنامه‌های تئاتر واقع در خیابان پارس بازدید کرد.

|

نظرات کاربران