نگاهی به اهمیت «تئاتر مستند» به بهانه اجرای نمایش هفت روز از تیر شصت
الزام به واقعگرایی اهمیت یک جامعه آگاه است
ایران تئاتر- کیارش وفایی: حوزه «تئاتر» از شاخههای مناسب و کارآمد عرصه هنرهای نمایشی است که با زیرمجموعههای خود میتواند نقش بسزایی را برای مخاطبان خود داشته باشد. «تئاتر مستند» یکی از آن زیرمجموعههایی است که از دیرباز تا به حال نسبت به رخدادهای مهمی که در جهان شکل میگرفت و میگیرد تجربه شده است.
جوامع امروزی عوامل بسیاری را برای رفع عطش دانستن و آگاهی پیدا کردن از موضوعات مختلف فراهم آورده و آنها را در زمینههای گوناگون اعم از مسائل اجتماعی، اقتصادی، پزشکی، سیاسی و فرهنگی مورد استفاده قرار داده است. حال وظیفه و ثمره تاثیرگذاری بیشتر این تصمیم جهت روشنگری افرادی که به صورت گذارا از مسائل مختلفی که در جهان رخ میدهد عبور میکنند و به صورت تیتر آنها را مورد مطالعه قرار میدهند برعهده حوزه هنر و فرهنگ است که با روشهای مختلف این قشر را در جریان انعکاس مسائل روز در پیرامون خودشان با ترفندی قابل ملاحظه قرار بدهند.
در این مجال، حوزه «تئاتر» از شاخههای مناسب و کارآمد عرصه هنرهای نمایشی است که با زیرمجموعههای خود میتواند نقش بسزایی را برای مخاطبان خود داشته باشد. «تئاتر مستند» یکی از آن زیرمجموعههایی است که از دیرباز تا به حال نسبت به رخدادهای مهمی که در جهان شکل میگرفت و میگیرد تجربه شده است و حتی از دیگر قابلیتهای فراوان این حوزه آن است که مانند یک وکیلمدافع و قاضی نسبت به مسائل پیرامون توجه زیادی میکند. در واقع با استفاده از این شکل نمایش میتوان موارد مربوط به جامعه و مناسبات دنیای پیرامون را مورد بررسی قرار داد و در نهایت به معرض دید همگان گذاشت. اهمیت این شکل از تئاتر آن است که همه اتفاقات از واقعیت سرچشمه میگیرد و داشتههای آن بر اسناد، مدارک، گزارشها، عکسها، فیلمها و بانکهای اطلاعاتی تکیه دارد که این امر باعث جذابیت نمایش و جذب مخاطب این گونه خواهد شد. این شاخه از نمایش نیز همچون دیگر مدیومهای موجود در جهان جادوی منحصر بفردی دارد که در قالب خود با ارائه مختصات دقیق یک واقعه سبب خواهد شد تا مسائل موردنظری که در نمایش مطرح شده و اذهان مردم ابهاماتی نسبت به آن موضوع دارند از بین برود و در مقابل آگاهی و بصیرت جایگزین آن شود. ساختار تئاتر مستند بر پایه اثبات قدرت استدلال طراحی شده است تا بتواند زمینهساز نگرشی نو شود؛ اهمیتی که اگر در درجه اول هنرمندان آن را باور داشته باشند میتوانند از آن طریق نمایشهای در خوری را برای مخاطبان فراهم آورند و در مقابل مخاطبان با داشتههایی که در طول زمان نمایش به دست خواهند آورد نیز جسارت آن را پیدا خواهند کرد تا خودشان را تکهای از تاثیر بزرگ رویدادی فرهنگی در ازای اظهارنظر نسبت به رخداد اجتماعی، سیاسی و... در جامعه بدانند.
اغلب مسائلی که در این نوع از تئاتر بیشتر به آن توجه میشود برگرفته از اتفاقات اجتماعی، سیاسی و تاریخی است که به دلیل قدمت و اهمیتی که در جهان دارند مورد استفاده قرار میگیرند و واکنش مردم نسبت به پیدایش اتفاق و علل آن مهم قلمداد میشود و به نوعی این رویکرد را میتوان رسالت «تئاترمستند» دانست. در نمایشهایی که برپایه قالب «تئاتر مستند» بر صحنه میرود از سوی بازیگران شاهد گفتارها و کنشهایی هستیم که جنس باورشان به عنوان یک عضو جامعه به موضوع نمایشی که اجرا میکنند متغیر است که این رویکرد، واکنش آنها به واقعهای حقیقی را نشان میدهد که این اتفاق تعریفی به جز عجین شدن با مخاطب و در اصل همراهی با جامعه درباره مسئله ای فراگیر ندارد. از دیگر مواردی که در «تئاترمستند» مورد استفاده قرار میگیرد بهرهمندی از شیوههای گزارشی و توصیفی جهت روشنگری نسبت به موضوع طرح شده است که در طراحی فرم و شکل این قالب نمایشی و فارغ از محتوای آن که سراسر حقیقت است در اجرا لحاظ میشود. البته این تمهید در زمینه نکات مفهومی، نشانهشناسی، کاربرد ادوات موسیقی و دیگر مدیا نیز اهمیت دارد. این نوع از تئاتر به دلیل جنس واقعگرایانه خود حکم معلم یا منتقدی سرسخت را دارد که کوچکترین مجالی برای سو استفاده به دیگران نمیدهد اما در مقابل بسیار منصف و کارآمد است.
حال با بررسی تئاتر روز کشورمان باید گفت مدت زمانی است که خوشبختانه همچون سراسر جهان اهمیت «تئاتر مستند» به دلیل بروز رویدادهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... که روزانه شاهدشان هستیم جان دوباره گرفته و نویسندگان، کارگردانان، بازیگران و دیگر عوامل حوزه نمایش به آن علاقه نشان داده ،سوژههای موردنظر خود را با پژوهش و تحلیل به صحنه میآورند و در مقابل دید مخاطبان قرار میدهند. البته این کنش درطول زمان نتایج مثبتی را به همراه خواهد داشت ، زیرا ابعاد آموزشی و هدفمند کردن هنرمندان روزهای آتی کشور این نوید را به جامعه خواهد داد که هنرمندان در هر مدیوم الزام به واقعگرایی و نشان دادن عناصر مرتبط به آن را فراموش نکنند و حتی در بهتر جلوه دادن این گونه از روایت قدم بر دارند. باور داشته باشیم که اهمیت دادن به «تئاتر مستند» از اقداماتی است که باید بسیار مورد حمایت مسئولان فرهنگی و هنرمندان قرار بگیرد زیرا که دفاع از ارزش ها و داشتههای دینی ،ملی و تاریخی این مرز و بوم همان واقعیت است که می بایست برای جامعه بازخوانی شود.