در نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی چه روی خواهد داد؟

به گزارش ایران تئاتر، کانون نمایش­‌های آیینی و سنتی و اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور اشاعه زمینه‌های مناسب پژوهشی در بررسی ریشه‌های نمایش ایرانی و نمایش‌های سنتی سایر ملل، حفظ و ثبت میراث کهن نمایشی ایران زمین و بهره بردن از این دستاوردها برای بنیان تئاتر ملی با شعار «نمایش سنتی فرصتی برای تئاتر معاصر ایران»، نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را در مردادماه 1398 برگزار می‌کنند.

این دوره از جشنواره با بخش‌های نمایش‌های تخت‌حوضی، مرور نمایش‌های آیینی و سنتی، مجالس شبیه‌خوانی، معرکه‌ها،آیین‌ها و بازی‌های نمایشی، نمایش‌های عروسکی سنتی، نقالی وروایت‌های ملی، پاتوق نمایش‌های سنتی کودک ونوجوان، بخش نمایش سنتی ملل، پاتوق نمایش‌های سنتی کودک ونوجوان، سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی و پاتوق نمایش‌های سنتی کودک و نوجوان برگزار خواهد شد.

اما مختصات این دوره از جشنواره چیست و چه بخش‌هایی در نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی پیش بینی شده است. در این گزارش به مروراین مختصات می‌پردازیم.

 

نمایش­‌های تخت‌حوضی؛ بخش ویژه استاد علی نصیریان

ستاد برگزاری نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی با هدف حفظ و ترویج نمونه‌های اصیل نمایش‌های تخت‌حوضی این بخش را در نظر گرفته است. به منظور توجه ویژه به ادبیات ایران زمین، نمایش‌های اقتباسی مبتنی بر قصه‌ها، حکایات و ادبیات کلاسیک ایرانی در این بخش در اولویت قرار خواهند داشت. نمایش‌های شرکت‌کننده در این بخش ملزم به بهره‌گیری از قالب‌های شناخته‌شده نمایش‌های تخت‌حوضی (سیاه بازی، بقال بازی، تقلیدهای اندرونی و...) هستند.

تخته حوضی یا سیاه بازی را به گواه آرای پژوهشگران می‌توان یکی از بزرگ‌ترین ژانر نمایشی جهان و در کنار هنر نوژاپنی و کاتاکالی هندی و کمدی دلارته های ایتالیایی، چه از لحاظ شیوه اجرایی و چه از نظر پیام‌های انتقادی دانست. تاریخ دقیق پیدایش این هنر مردمی بر ما معلوم نیست. کسانی بر این باورند که نمایش سیاه بازی همان حاجی فیروز است که در پایان سال در کنار مبارک سیاه آواز خوان با دایره زنگی معروفش به در خانه‌ها می‌رفته و نوید رسیدن بهار را می‌داده است. شاید شخصیت حاجی و سیاه در کنار هم که ساختار اصلی نمایش تخته حوضی را تشکیل می‌دهند؛ از همین نوید بهار حاجی فیروز و تحرک و دست افشانی سیاه برداشت شده و داستان‌های مختلفی وارد آن گردید و رنگ و جلای نمایش به خود گرفته است. پژوهشگران دیگر بر این اعتقادند که ورود بردگان سیاه به سواحل خلیج فارس مخصوصاً بوشهر و شوخ طبعی سیاهان و زبان نامأنوس آنان زمینه ساز این ژانر نمایشی شده باشد. 

 

بخش مرور نمایش‌های آیینی ـ سنتی؛ یادواره زنده‌یاد سعدی افشار

نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی ـ سنتی با هدف ارائه کارنامه دو ساله تئاتر کشور در حوزه نمایش‌های آیینی- سنتی اجرا شده طی یک سال و نیم پس از برگزاری دوره پیشین، بخش مرور نمایش‌های آیینی- سنتی اجرا شده در سال‌های 1396 تا 1398 را برگزار می‌کند.

نمایش‌های دانشجویی تولید شده در دانشکده‌های تئاتر کشور که با الهام از نمایش‌های آیینی ـ سنتی تولید شده و در تالارهای دانشگاهی در ایام ذکر شده به صحنه رفته باشند با معرفی کتبی یک استاد راهنما (اساتید واحدهای آشنایی با تعزیه، شیوه‌های نمایش در ایران، اجرای کارگاهی نمایش‌های ایرانی و سایر دروس مرتبط با نمایش ایرانی یا استاد راهنمای پایان‌نامه) می‌توانند متقاضی حضور در این بخش باشند.

 

مجالس شبیه‌خوانی؛ یادواره استاد هاشم فیاض

نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی با هدف تولید مجالس جدید و ترویج نمونه‌های اصیل شبیه‌خوانی دومین یادواره مرحوم هاشم فیاض را در این دوره از جشنواره پیش بینی کرده است. این بخش خود در دو دسته بندی برگزار خواهد شد. یکی از این‌ها بخش «مجالس نو» است و به مجالسی که بر اساس متون ادبی و تاریخی توسط تعزیه‌سرایان معاصر سروده شده باشند، اختصاص دارد.
همچنین در بخش «مجالس غریب» آن گروه از مجالس غریب که تاکنون در دوره‌های پیشین جشنواره اجرا نشده‌اند ارائه خواهد شد.

 

معرکه‌ها،آیین‌ها و بازی‌های نمایشی؛ یادواره استاد محمود استاد محمد

پیرو اهداف تعیین شده از سوی ستاد برگزاری جشنواره جهت شناسایی، حفظ و احیای معرکه‌ها، آیین‌ها و بازی‌های نمایشی که قابلیت اجرا در فضای باز و مکان‌های تجمع عموم را دارند، این دوره از جشنواره در دو گروه «آیین­ها، معرکه‌ها و نمایش‌های میدانی» و  « بازی‌های قهوه‌خانه‌ای»  به ارائه آثار نمایشی خواهد پرداخت.

در بخش عمومی این یادواره آیین‌های ناشناخته به ویژه گروهی از آیین‌ها، معرکه‌ها و بازی‌های نمایشی که در جشنواره‌های پیشین اجرا‌ نشده باشند در اولویت انتخاب هستند. همچنین بخش ویژه  منطقه‌ای این یادواره به آیین‌ها و مراسم نمایشی یکی از استان‌های کشور در هر دوره خواهد داشت که با توجه به مشارکت داوطلبانه استان‌ها برگزار می‌شود. گزینش آثار در این بخش بر اساس بررسی طرح  ارائه شده از سوی ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی که با همکاری پژوهشگران استان مربوطه تهیه شده‌اند، از سوی ستاد برگزاری جشنواره به عمل می‌آید.

نمایش‌های عروسکی سنتی؛ یادواره استاد کاکامحمد شیرازی

ستاد برگزاری جشنواره جهت حمایت از فعالان عرصه نمایش‌های عروسکی سنتی (خیمه‌ شب بازی، جی جی وی جی، خم بازی، صندوق بازی و...) فرصت ویژه ای را تدارک دیده است که در دو بخش برگزار می‌شود. یکی از بخش‌ها با عنوان «نگاه نو، الگوی کهن» به نمایش‌هایی اختصاص دارد که با طرح قصه‌های جدید درقالب گونه‌های مختلف نمایش‌های عروسکی سنتی به معاصرسازی الگوهای کهن می‌پردازند. همچنین در بخش اجراهای اساتید این یادواره با هدف ثبت تجارب و حفاظت از اشکال سنتی نمایش عروسکی و بازسازی میراث کهن نمایشگران این عرصه به اجرای اساتید و هنرمندان پیشکسوت اختصاص خواهد داشت.

 

پنجمین دوره جایزه ویژه دکتر جلال ستاری

در این بخش سه تن از پژوهشگران داخلی و خارجی فعال در عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی با نظر شورای منتخب کانون نمایش‌های آیینی و  سنتی متشکل از داوران داخلی و خارجی با اهدا تندیس ویژه و جایزه نقدی مورد تقدیر قرار می­گیرند.

وی بیش از 50 سال کار دقیق و ظریف در زمینه‌های اسطوره شناسی، ادبیات نمایشی و نقد فرهنگی انجام داده است که حاصل ‌آن نزدیک به 80 کتاب است که برخی از آن‌ها کتاب‌های مرجع و شاخص در حوزه و موضوع خود به شمار می‌روند.

وی در سال 84 به پاس عمری تلاش فرهنگی نشان آفیسیه ( نشان ادب و هنر فرانسه) را دریافت کرد.
دکتر جلال ستاری در دوره طولانی فعالیت‌های فرهنگی خود، آثاری ماندگار و ارزشمند به ایرانیان تقدیم کرده است.از جمله‌آثار آقای ستاری می‌توان به « چشم انداز اسطوره»،« زبان رمزی افسانه‌ها»،« زبان رمزی قصه‌های پرشور»،« رمز پردازی آتش»،‌« اسطوره و رمز»، در زمینه اسطوره و روانشناسی، «حالات عشق مجنون»،« افسون شهرزاد»،«درد عشق زلیخا»،« عشق صوفیانه»،« پژوهش در قصه اصحاب کهف»،« پژوهش در قصه یونس و ماهی»،« پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا»،« پژوهشی در قصه سلیمان و بلقیس»،« گفت و گوی شهرزاد و شهریار» ‌و آثاری دیگر در این زمینه اشاره کرد.وی همچنین در زمینه تحلیل مباحث ادبی و اسطوره ای ادبیات و فرهنگ ایران کتاب‌های «نمایش در شرق»،« نماد و نمایش»،« آیین و اسطوره در تئاتر»،« تراژدی و انسان»،« پرده داری و شبیه سازی»،« تقلید و تماشا»، تألیف و انتشار داد.

 

نقالی وروایت‌های ملی؛ یادواره مرشد ولی‌اله ترابی

نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی با هدف حمایت از فعالان عرصه نقالی و روایتگری (انواع نقل‌های سنتی: موسیقایی، تصویری، نمایشی و...) این یادواره را در نظر گرفته که در دو بخش برگزار خواهد شد. «نگاه نو، الگوی کهن» یکی از بخش‌های این رویداد  به نمایش‌هایی اختصاص دارد که با طرح قصه‌های غریب و جدید در قالب گونه‌های مختلف نقل سنتی به معاصرسازی الگوهای کهن می‌پردازند.

همچنین در بخش اجراهای اساتید این یادواره جهت ثبت تجارب و حفاظت از اشکال سنتی روایتگری و بازسازی میراث کهن فعالان این عرصه به اجرای اساتید و هنرمندان پیشکسوت اختصاص خواهد داشت.

 

پاتوق نمایش­‌های سنتی کودک ونوجوان؛ بخش ویژه استاد هنگامه مفید

ستاد برگزاری نوزدهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی با هدف حفظ و ترویج نمونه‌های اصیل نمایش‌های آیینی و سنتی و انتقال تجربه کهن به نسل جدید این بخش را تدارک دیده است. در بخش نقل و روایتگری کودکان و نوجوانان، نقالان و قصه‌گویان کودک و نوجوان با بهره‌گیری از اشکال گوناگون نقل سنتی اجرا خواهند داشت. همچنین در بخش شبیه‌‌خوانی مجالس آشنا و غریب شبیه‌خوانی توسط گروه‌هایی متشکل از کودکان و نوجوانان علاقه‌مند تحت نظارت اساتید این عرصه اجرا خواهند داشت. قصه‌گویی و نقالی با موضوعات ملهم از فرهنگ و ادبیات عامیانه ایران ویژه مخاطبان کودک نیز  بخش دیگری است که توسط روایتگران بزرگسال و برای کودکان اجرا خواهد شد. و بالاخره  بخش نقاشی و عروسک­سازی با موضوعات ملهم از فرهنگ و ادبیات عامیانه ایران، در ایام جشنواره هر روز تحت نظر اساتید و با مشارکت کودکان و نوجوانان حاضر اجرا خواهد شد.

 

بخش نمایش سنتی ملل (آسیا در نگاه نمایش‌های سنتی)

ستاد برگزاری جشنواره با توجه به گنجینه گرانبهای نمایش‌های سنتی آسیایی و به ویژه کشورهای همجوار، که در دایره ایران فرهنگی جای گرفته­اند، و به جهت گسترش تعاملات فرهنگی در این بخش به تشخیص شورای سیاستگذاری و هیات علمی جشنواره از گروه‌های برجسته نمایش سنتی در قاره پهناور آسیا و به ویژه کشورهای همجوار دعوت به عمل خواهد آورد.

هفتمین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی (ویژه شبیه‌خوانی ونقالی)

در هفتمین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی پژوهشگران حوزه نمایش‌های آیینی- سنتی کارگاه­ها و نشست‌های علمی- تحقیقاتی متعددی را حول محورهایی چون اصول و قواعد نقل و نمایش ایرانی، ویژگی‌های نقل در ایران و سرزمین‌های همجوار، نمایش سنتی و تئاتر معاصر، نقل و روایتگری در ایران (ناشناخته‌ها)،  ارتباط متقابل میان شبیه‌خوانی و سایر هنرها، معرفی شبیه‌نامه‌نویسان مناطق و نواحی گوناگون کشور، جایگاه اسطوره، عرفان و فلسفه در نمایش سنتی، نمایش سنتی در آیینه ادبیات ایران، روایت‌شناسی نمایش‌های سنتی، ارائه مقالات مستخرج از پایان‌نامه‌های دانشجویی مربوط به نمایش‌های آیینی و سنتی مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، ارائه خواهند کرد.