گفتوگو با محمدرضا آزاد کارشناس و پژوهشگر تئاتر
تئاتر خیابانی ظرفیت بسیار خوبی برای تأثیرگذاری و جریانسازی در جامعه دارد
محمدرضا آزاد کارشناس ارشد ادبیات ازجمله معدود پژوهشگرانی است که در موضوع تئاتر در قم تحقیقات مفصل و منسجمی داشته است و در خصوص وضعیت تئاتر قم صاحبنظر بوده به همین دلیل گفتگویی درباره تئاتر خیابانی ظرفیتهایش، پیشینه آن در قم با او داشتهایم که در ادامه میخوانید.
به گزارش دریافتی از ایران تئاتر:«محمدرضا آزاد» با اشاره به تعریف تئاتر خیابانی اظهار میکند: تئاتر خیابانی گونهای از تئاتر است که بهجای اینکه مخاطب در محل صحنه نمایش به دیدن اثر بپردازد این نمایشگر است که به استقبال تماشاگر میرود تا خود را به دید او درآورد تئاتر خیابانی میخواهد در میان مردم با آنها حرف بزند. اولین گونههای نمایشهای جهان، نمایش خیابانی بوده است. حتی پانصد سال قبل از میلاد مسیح نمایشهای خیابانی اجرا میشد و اینگونه بود که مخاطب را با تئاتر آشنا کرده است.
کارشناس تئاتر حوزه هنری قم افزود: در دنیای معاصر هم علیرغم وجود سالنهای متعدد هنوز گروههایی هستند که با تفکر تئاتر خیابانی به استقبال مخاطبان میروند ازجمله کارگردان بزرگ تئاتر دنیا آقای پیتر شومان که هرچند در مهمترین مرکز تئاتری دنیا در سالنهای برادوی آمریکا به فعالیتهای نمایشی میپرداخته اما روزی تصمیم میگیرد بهجای آنکه در سالنها مجلل برای تماشاگران متمول نمایش خود را روی صحنه ببرد، به میان مخاطبان اصلی تئاتر که مردم هستند برود، به میدانگاههایی که تعداد زیادی از تماشاگران بتوانند نمایشهای او را ببینند. نمایشهایی که از آیینها نشآت گرفته و حرفهای مهمی از جنگ و سیاست دارد. به نظر او تئاتر مانند نان میماند برای زندگی پس با عروسکهای بزرگ و نانی که به مردم میدهد این نیاز به تئاتر را فریاد میزند او و گروهش در بیشتر کشورها اجرای نمایش خیابانی میکنند و حتی دو بار به ایران هم آمدهاند.
آزاد در ادامه تصریح کرد: تئاتر خیابانی که امروزه کسانی دوست دارند آن را به نام تئاتر میدانی نامگذاری کنند ظرفیت بسیار خوبی برای تأثیرگذاری و جریانسازی در جامعه است و بهتر است حال که جامعه به تئاتر و شناختی که ایجاد میکند نیاز دارد و حال که هنرمندان زیادی در این عرصه فعالیت دارند و زیرساختهای سالنهای تئاتری مجهز و کافی نیست، بهتر است نمایش خیابانی را جدیتر گرفته و نسبت به آن اهتمام بیشتری داشته باشیم.
سابقه طولانی تئاتر خیابانی در قم
محمدرضا آزاد با اشاره به سابقه اجرای نمایش در قم گفت: تئاتر خیابانی در قم قدمت زیادی دارد. شاید اسمش تئاتر به معنای مرسوم آن نباشد اما تعزیههایی که در قالب نمایشهای میدانی اجرا میشود، نوعی تئاتر خیابانی است. نمایشهای معرکهگیری و پردهخوانیهای دینی از این جملهاند که ریشه آیینی و مذهبی دارند و با استقبال مردم مواجه میشوند.
آزاد ادامه داد: به دلیل آشنایی دیرینهای که قمیها با اینگونه از نمایش دارند، نمایشهایی که بافرهنگ مردم همخوانی داشته، روی صحنه رفته با استقبال آنها مواجه شده است. ازجمله آنها تئاتر خیابانی است که هرساله در فضاهای مختلف شهر به مناسبتهای ارزشی و آیینی از سوی هنرمندان قمی اجراشده است.
این مدرس هنرهای نمایشی در خصوص نقش تئاتر خیابانی در دوران انقلاب تصریح میکند: در دوران انقلاب هم افراد و گروههایی در قم بودند که نمایشهای سیاسی در اعتراض به رژیم پهلوی اجرا میکردند؛ مثل آقای سکاک. ازآنجاییکه پیش از انقلاب امکانات سختافزاری برای اجرای نمایش ازجمله سالن در قم وجود نداشت، هنرمندان برای ترغیب مردم به روحیه انقلابی بهصورت میدانی و یا در مساجد به اجرای نمایشهای فاخر میپرداختند.
وی افزود: برای مثال شیخ حسن نوری برادر آیتالله حسین نوری همدانی از مراجع تقلید عظام، حیاط خانه خود را به اجرای نمایشهای انقلابی و مذهبی اختصاص میدادند. پس از انقلاب هم کسانی مثل آقای اصغر نوبخت به اجرای نمایشهای ضدآمریکایی در خیابانها و حتی بهصورت سیار و پشت وانت میپرداختند.
به نظر ایشان اگرچه امروزه نمایش خیابانی در قم از جایگاه خوبی برخوردار نیست؛ اما اگر اینگونه نمایشها بهطور مستمر و جدی در شهر به اجرا درآید قطعاً هم فرهنگ نمایش دیدن و پذیرش تئاتر خیابانی رشد خوبی خواهد یافت و قطعاً تأثیر خوبی در فرهنگ عمومی شهر خواهد گذاشت.
تئاتر خیابانی و مناسک دینی
محمدرضا آزاد با اشاره به اینکه در بعضی مراسمهای مذهبی نیز رد پای نمایش خیابانی دیده میشود، بیان میکند: یکی از نمایشهای خیابانی بزرگ جهان، حج است. چرا برای هر مسلمان شرکت در حج واجب است؟ برای آنکه نمایش بدهند اسلام چگونه در مقابل کفر میایستد. پیادهروی اربعین نیز گونهای نمایش خیابانی است تا قدرت شیعیان را به رخ جهانیان بکشاند و با پیادهروی در مسیر اسارت اهلبیت (ع)، یاد و خاطره حضرت زینب (س) و کاروان سیدالشهدا را زنده کنند.
کارشناس تئاتر حوزه هنری قم در رابطه با راهکارهای جذب مردم به هنرهای نمایشی اظهار کرد: در وهله اول باید خود آثار جذاب باشد و بافرهنگ مردم هماهنگ باشد. همچنین ازنظر موضوع و تکنیک نیز از کیفیت خوبی برخوردار باشد. این راهکار به خود هنرمندان این عرصه مربوط است. راهکار دوم این است که مردم را با این هنر آشنا کرد. این موضوع هم توسط هنرمندان، رسانهها و مسئولان قابل انجام است. برای مثال اگر در نیمه شعبان در مسیر حرم به حرم چندین نمایش خیابانی با موضوع انتظار و فرج حضرت ولیعصر (ع) اجرا شود، مسلماً با استقبال مردم روبرو میشود و تأثیر شگرفی در ذهن و جان آنها خواهد داشت. چنانکه مقام معظم رهبری میفرمایند، گاهی تأثیر ابزار هنر از چندین ساعت سخنرانی و منبر بیشتر است.
وی در خصوص تفاوت تئاتر خیابانی با گونههای دیگر نمایش گفت: وقتی نمایش را در سالن اجرا میکنید، تماشاگر خودش برای دیدن نمایش میآید؛ اما در تئاتر خیابانی هنرمند است که وارد جمع مردم میشود؛ بنابراین باید حرف مردم را بزند و در برقراری ارتباط موفق عمل کند. از سوی دیگر بسیاری از نمایشهای خیابانی میتواند جنبه آموزشی و ترویجی داشته باشد. چنانکه جهاد سازندگی قم در سالهای گذشته با استفاده از گروههای نمایشی به ارائه آموزشهایی در خصوص کشاورزی به مردم روستاهای استان میپرداخت.
گفتوگو از: رضا یزدانی