نمایش ایرانی راهکارموثر آشنایی جامعه با آئین ها و سنت های این سرزمین است

خواستگاه روح الله ایرجی برای روایت آثارش از ترکیب قصه‌گویی و نقاشی تبعیت می‌کند که این تمهید سبب پیش آوردن خوانش‌های متفاوت خواهد شد.بازیگر نمایش‌های «نیلوفرآبی»، «پستوخانه»، «شب سیزدهم» و کارگردان نمایش های «یال بال زال»، «معرکه اهل طرب»، «مجلس سیاه کشی» امسال با نمایش «رفقا ، رقبا» در مقام کارگردان در بخش تولیدات تازه هجدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی حضور دارد.

ایرجی درباره روند شکل گیری نمایش خود که روز سه شنبه 14 شهریورماه در تالار چهارسو مجموعه تئاترشهر اجرا می شود، به ایران تئاتر گفت: از دلایل اینکه به عنوان نویسنده و کارگردان به این گونه نمایش‌ها علاقه‌مند شدم آن است که نزد کسانی شاگردی کرده‌ام که آنها علاقه‌مند به حوزه نمایش ایرانی بودند که در واقع از منظر علمی و دانشگاهی به آن پرداخته و فارغ از اهل نوشتن و کارگردانی کردن آثار در عمق به این نکات توجه داشته‌اند. کسانی چون حمید امجد و محمد رحمانیان که تجربه بازیگری، پشت صحنه و دستیاری با این دو نویسنده و کارگردان را در کارنامه کاری خود دارم. بنابراین باتوجه به این خاصیت مِهر نمایش ایرانی به بهانه همکاری با این دو کارگردان که متصل به انسان پژوهشگری چون بهرام بیضایی بودند در من شکل گرفت. حال بعد از ورود به دانشگاه و دقیق شدن درباره نمایش ایرانی و عمیق دنبال کردن آن، برداشتم از این موضوع از تیتر به محتوایی بسیار غنی تبدیل شد. در واقع من با این رویکرد به دنبال فضاسازی و تصویر در نمایش ایران بوده‌ام که بعد از کنکاش بسیار متوجه اهمیت آن شدم. به طور مثال رفاقت در بین گروه‌های تعزیه که در اصل گرامیداشت، یاد و بازسازی زندگی امامی است که تمام وجودش سرشار از ایثار، از خودگذشتگی و اندیشیدن به دیگران بوده حال به رقابت تبدیل شده است. با این توضیح که در این روزگار دست اندرکاران نمایش‌های تعزیه محتوای اندیشه و رفتار آن امام که رفتاری قلبی ایمانی باتوجه به قرب الهی در راس هرم رفتاری خود داشته را فراموش کرده‌اند و تعزیه برایشان به جایگاهی دنیوی و مادی تبدیل شده است. البته این اتفاق‌ها که گفتم در واقع دنیوی شدن یک امر قلبی ایمانی است که در روزگار کنونی هم ما به ازایی وجود دارد که متاسفانه کمتر به محتوای آن حرکت «تعزیه» توجه دارند و تنها فرم ظاهری را رعایت می‌کنند. بنابراین با توجه به این موضوع دغدغه نوشتن این نمایش و روی صحنه آوردن آن برایم به وجود آمد که در کنار استفاده از تکنیک نمایش ایرانی از مواردی چون تخته حوضی و حضور سیاهش بهره برده‌ام که این نمایش هر چند رقابت دو خانواده تعزیه خوان است اما به قربانی شدن رفاقت‌هایی اشاره دارد که قربانی رقابت‌هایشان می‌شوند. اما استفاده از حضور شیرین و تدبیر سیاه نمایش ایرانی به دلیل آنکه پیش برنده، اتصال دهنده و هم گره گشا است نکته‌ای قابل توجه در این نمایش است.   

این کارگردان درباره شیوه اجرایی نمایش خود در هجدهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی توضیح داد: من در ابتدا به دکور مختصری فکر می‌کردم دایره‌ای شکل که از نمایش ایرانی می‌آید و خطوط کلی و طراحی بر اساس آن شکل گرفته است. همچنین در این نمایش چند جایگاه تخت و بازی وجود دارد که آنها با تعریف ویژگی‌های نمایش ایرانی باید متحرک و البته خلاصه باشند. با این توضیح که مابقی میزانسن‌های در تمرین بر مبنای اشتراک آورده ذهن من و آورده‌هایی که گروه بازیگران داشتند شکل گرفت. در واقع میزانسن‌ها ترکیبی از حرکات و ترکیب بندی انتزاعی است که جزو ویژگی‌های نمایش‌های ایرانی و بخش‌هایی از واقع‌گرایی را شامل می‌شود که در صحنه ترتیب داده شده است.

روح الله ایرجی درباره ویژگی‌های نمایش خود افزود: گروه «نقاشی تئاتر» که این نمایش از تولیدات آن به حساب می‌آید نزدیک به یک دهه است فعالیت خود را بر مبنای استفاده از نقاشی در تئاتر آغاز کرده است که یکی از مهمترین هدف‌هایش غنای دیداری بصری و جان بخشیدن به صحنه است که کارکردهای آن در واقع چند بخش دارد که از نقاشی استفاده می‌شود. مواردی چون نقاشی در خدمت زیبایی و طراحی صحنه، نقاشی در خدمت بخشی از روایت داستان و تلاش برای رسیدن به نقاشی دراماتیک. حال از نکات مهم این تصمیم باید از نقاشی به عنوان عنصری که معنا را تکمیل می‌کند و خود به خود تجسمی است و معنا را پر رنگ‌تر منتقل می‌کند نام برد. حال این خاصیت به نوعی دیگر با این دلیل که غیرکلامی است و خاصیت تئاتر و تصویر را دارد امکان خوانش‌های متفاوت را به تماشاگران با هر بهره‌ای که از آن کسب می‌کنند فراهم می‌آورد. در ادامه باید بگویم که تشکیل این گروه یک تجربه در عرصه هنر است و ادعایی ندارد و با شکل دادن آن سعی داریم با مطالعه و تجربه برای پیشرفتی منطقی راهی در صحنه تئاتر پیدا کنیم.

او درباره قصه این نمایش بیان کرد: حاج شعبان عطار در تدارک برگزاری مجلس تعزیه باشکوهی با حضور رجال درباری و سفرای فرنگ است که دسته رقیب یعنی اسماعیل شمر قصاب و خواهرزاده‌اش با گروگان گرفتن قنبر، نوکر حاج شعبان سعی در برهم زدن مجلس او و ناکامی‌اش دارند. اما در جدال میان این رفقا و رقبا، با حضور رندانه و تدبیر قنبر ماجرا به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.

این نویسنده و کارگردان در پایان درباره اهمیت برگزاری  جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی گفت: یکی از مهمترین ویژگی های  جشنواره حضور داوود فتحعلی بیگی به عنوان دبیر آن است که دلیل اهمیت کلامم به این موضوع باز می‌گردد که ایشان واقعا قلبشان برای نمایش ایرانی می‌تپد و به نسل جوان اگر ببیند دغدغه در حوزه نمایش ایرانی برایشان به وجود آمده توجه ویژه‎ای خواهند کرد. در واقع او برای نسل جدید دستی می‌شود برای یاری کردن در بخش‌های مطالعه و پژوهش و همچنین تکنیک و اجرا. از دیگر نکات قابل توجه این دوره نیز باید از بخش «جوانه‌های نمایش ایران» که بالقوه اتفاق خوبی به دلیل ایجاد علاقه و انتقال دانش و تجربه به نسل بعدی است نام برد و همچنین به بخش پژوهش اشاره داشته باشم که امسال جدی‌تر گرفته شده است. اما در مقابل این اتفاقات مثبت، باید به عنوان بازیگر، نویسنده و کارگردان که در چند دوره این جشنواره حضور داشته‌ام بگویم که جای برخی از بزرگان صاحب قلم و سبک نمایش ایرانی در این جشنواره خالی است و دیگر اینکه در آخر باید اشاره داشته باشم که متاسفانه حمایت‌های مالی جشنواره هم بسیار دیر پرداخت می‌شود و طبق تعهدات فراخوان نیست.

نمایش «رفقا رقبا» امروز سه‌شنبه 14 شهریورماه در ساعت‌های 18:30 و 20:30 در سالن چهارسو، تئاترشهر روی صحنه می‌رود.

گفتنی است امروز آخرین روز اجراهای هجدهمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی به دبیری داوود فتحعلی بیگی است و فردا مراسم اختتامیه این جشنواره در تالار وحدت برگزار می شود.