تأملی بر دستآوردهای بخش پوستر، عکس و هویت بصری جشنواره تئاتر فجر
هویت بصری گروههای نمایش و ساز و کار ایجاد تئاتر پایدار
ایران تئاتر_بهروز فائقیان: هویت بصری به عنوان مجموعه عناصری که اولین ارتباط مخاطب با ویژگیهای آثار نمایشی را بر عهده دارند، پیش از دیگر مؤلفههای گروههای تئاتری چون خط مشی محتوایی و شیوههای اجرا، در صف اول ارتباط با مخاطب قرار میگیرد و اولین نشانههای هویتی آنها بروز میدهد.
متکثر شدن رسانههای ارتباطی و از سوی دیگر افزایش روزافزون رقابت گروههای هنری در جلب و جذب مخاطب، خود به عنوان پرسش و پاسخی در زمینۀ کارکردها و اقتضائات فعالیت این گروهها میتواند تلقی شود. پرسش این است که برای موفق بودن در رقابت فشردۀ معرفی ایدههایمان به جامعه مخاطب کدام ابزار یا امکان میتواند راهگشا باشد و پاسخ این است که امروز و در این زمینه نه تنها یک ابزار معین که بسته ای از امکانها در اختیار است.
طرح مفهومی با عنوان «هویت بصری گروههای تئاتر» در چند دورۀ اخیر جشنواره تئاتر فجر و در بخشی مستقل، ناظر بر ضرورت توجه این گروهها به مجموعه ای از عناصر ارتباطی است که در مسیر رقابتها و تلاش برای معرفی ایدهها به یاریشان خواهد آمد. به عبارت ساده یک گروه تئاتری برای باقیماندن در صحنۀ عمومی تئاتر کشور و در گردونه رقابتهایی که با افزایش چشمگیر تماشاخانهها و رخدادهای تئاتری هر روز فشرده تر میشود، بیش از هر چیز به حضوری پایدار نیازمند است و این جز از طریق دست یافتن به هویتی پایدار امکان پذیر نخواهد بود.
بدیهی است که هویت بصری تنها یکی از ارکان هویت یک گروه تئاتری است اما شاید تعیین کننده ترین این ارکان هم هست. هویت بصری به عنوان مجموعه عناصری که اولین ارتباط مخاطب با ویژگیهای آثار نمایشی را بر عهده دارند، پیش از دیگر مؤلفههای گروههای تئاتری چون خط مشی محتوایی و شیوههای اجرا، در صف اول ارتباط با مخاطب قرار میگیرد و اولین نشانههای هویتی آنها بروز میدهد.
مطرح شدن این مفهوم در معتبرترین رخداد تئاتری کشور از چنین ضرورتی میآید، اما مسئله مهم این است که دستیابی به چنین مؤلفه ای چطور و چگونه میتواند حاصل شود. آنچه در ادامه این گزارش میخوانید تأملاتی پیرامون این چگونگیها از خلال آرای صاحبنظران و دست اندرکاران امر است.
طراحی هویت و استمرار یک ایده مرکزی
« یاکوب کاس» طراح گرافیک استرالیایی که طراحی برای کمپانیهای معتبری چون «دیزنی» و « نینتندو» را در کارنامه دارد، طراحی هویت بصری را استمرار بخشیدن به یک ایده مرکزی عنوان میکند. او در مقاله ای که در همین ارتباط نوشته، استمرار بخشیدن به این ایده مرکزی را مهمترین عاملی میداند که به یک فعالیت هویت میبخشد، آن را به پیش میبرد و بیان میکند که آن گروه نمود چه ایده ای است، به چه باور دارد و موجودیتش چیست.
این طراح در پاسخ به این سؤال که هویت بصری چیست، چنین پاسخ میدهد: جنبههای تصویری که هویت یک فعالیت را در رسانههای گوناگون نمایندگی میکنند و تضمینکنندۀ پایدار ماندن هویت هستند.
توصیفی که این استراتژیست هنری ارائه میدهد، بسیار نزدیک به عنوان برندسازی است که شاید برای همه ما بیشتر آشنا باشد؛ هرچند هویت بصری گروههای تئاتر که در این گزارش مشخصاً دنبال میشود، اقتضائاتی ویژه را در این زمینه میطلبد.
ابراهیم حسینی مدیر مسابقه و نمایشگاه پوستر و هویت بصری سی و پنجمین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر با اعتقاد به اینکه طراحی هویت بصری گروههای تئاتر میتواند در نهایت به شکل گیری یک برند منجر شود، میگوید: هویت بصری باعث میشود وقتیکه مخاطب با پوسترها و تبلیغات یکپارچه یک گروه روبرو میشود به مرور زمان با آن گروه و شکل تبلیغاتش آشنا میشود و بهنوعی برند میشود. مشخصاتی مثل آرم ثابت، رنگسازمانی، قطع پوستر و ... باعث میشود مخاطب بعد از مدتی بهواسطه این تکرار فرمت، با دیدن مواد تبلیغاتی آن گروه به یاد آن اثر و گروه بیفتد. بهعنوانمثال الآن گروههای نمایشی ما یک روز پوسترشان را در یک قطع چاپ میکنند، و یک روز در قطعی دیگر یا اصلاً برای همه نمایشهایشان پوستری چاپ نمیکنند. درحالی که برای مثال اگر پوسترهای یک گروه را کنار هم بگذارید شخصیت آن گروه باید در آنها نمایان باشد.
ویژگیها و اقتضائات هویت بصری گروههای تئاتر
همانطور که پیش از این اشاره شد، طراحی هویت بصری گروههای تئاتر اقتضائات خاصی را میطلبد که به طور تنگاتنگ با دیگر ارکان هویتی چنین فعالیتی در ارتباط است و ضرورت دارد تا این ارتباط در تمام مراحل فعالیت گروهها حفظ شود. این اقتضائات به طور مشخص و دقیق بر پایه همان یکپارچگی هویتی گروهها که در نهایت به عنوان تشخص و تفاوتها تعیین و تفسیر میشود. اما این هویت یکپارچه چگونه حاصل خواهد شد؟
ابراهیم حقیقی طراح و مدیر هنری شناخته شده در خصوص ارتباط ارکان مختلف هویتی گروههای تئاتری میگوید: یکی از نکات مهم این است که هویت بصری یک اثر در جهت نیاز یک گروه باشد، برای مثال هویت بصری یک گروه تئاتر کودک، قطعاً با گروهی که نمایش کمدی یا نمایش سنتی اجرا میکنند متفاوت خواهد بود. هماهنگی هویت بصری، تعریفی است که گروه از رفتار خودش دارد. بعد از این نیز مناسبات زیبا شناسانه یک اثر که در حوزه گرافیک تعاریفی از آن موجود است، در اولویت قرار دارد. هر موجود، شخصیت، محصول و یا شرکتی برای اینکه هویتش درک و شناخته شود، احتیاج به این دارد که تفاوتهایش طراحی شود. یکی از کاربردهای مهم گرافیک، تعریف هویت مستقل برای یک موضوع، محصول یا موسسه است. یک گروه تئاتری هم مستثنی از این قضیه نیست. اما برای رسیدن به این منظور ابتدا باید تعریف مشخصی از هویت بصری داشته باشیم و کار گروهی را بشناسیم چون کار گروهی به این شکل نیست که چند نفر دور هم جمع شوند و یک نمایش را اجرا کنند و بعد از هم جدا شوند.
علیرضا مصطفیزاده ابراهیمی طراح گرافیک و مدیر هنری در ارتباط با اهمیت هماهنگی این ارکان هویتی مختلف با یکدیگر میگوید: اساساً کارکرد اصلی هویت بصری این است که از طریق ظاهر یکپارچه به درک هویت کلی گروههای نمایشی از سوی مخاطب منجر شود. یکی از اصلیترین عوامل در ارزیابی هویت بصری گروهها این است که ظاهر یک اثر چقدر با هویت و ماهیت آن هماهنگی و انطباق دارد. همچنین توجه به خلاقیت و نوآوری در این زمینه از نکات بسیار حائز اهمیت است، و همین خلاقیت و نوآوریها است که تفاوتها و ویژگیهای هر گروه را به شکلی بارز به مخاطب ارائه میدهد.
آرمان کوچکی، طراح گرافیک هم با ارائه تعریف ساده تری برای این هماهنگی ارکان هویتی گروههای تئاتری میگوید: وظیفه طراح هویت بصری این است که بتواند لباس مناسبی برای یک گروه طراحی کند. هر گروه تئاتری که فعالیتش را شروع میکند بیشک هدفی را دنبال میکند. در حقیقت هدف یک گروه تئاتری تولید محصولی ویژه و خاص آن گروه است. به این ترتیب هر گروه تئاتری باید بتواند مخاطبان خاص خودش را هم داشته باشد و برای این که بتواند هویت خودش را با مخاطبانش در میان بگذارد باید عناصر هویتی خاص خودش را هم در اختیار مخاطب بگذارد. هویت یک گروه چیزی نیست که یکباره آن را بسازیم بلکه به مرور شکل میگیرد و گرافیک یک گروه با الِمانها و نشانهها باید بتواند هویت یک گروه را با مخاطب در میان بگذارد.
هویت بصری و ساز و کار چرخۀ معرفی آثار نمایشی
فرآیند معرفی آثار نمایشی به طور معمول در دو ضلع تولیدکنندگان تئاتر و مخاطب خلاصه میشود، اما واقعیت این است که سازو کار آن را باید در طیفهای مختلف و متعددی شناسایی کرد. در واقع باید گفت در همراهی با مجموعۀ عناصری که تحت عنوان هویت بصری گروههای تئاتری، وظیفۀ معرفی و تبلیغ هویت این گروهها را بر عهده دارند، حلقههای واسط دیگری هم در کار هستند تا تولیدکنندگان آثار نمایشی پیام خود را با موثرترین روشها و در زمان بندی مناسب به مخاطبین ارائه دهند. به عبارت بهتر موضوع طراحی هویت بصری یک امر و رساندن آن به مخاطب امری دیگر است.
ابراهیم حسینی یکی از حلقههای تعیین کننده در سازوکار برقراری ارتباط میان گروههای تئاتر و مخاطب را تبلیغات میداند. او در این ارتباط میگوید: به وضوح و بارها شاهد این هستیم هر گروهی که شیوه تبلیغی درستی را دنبال کرده توانسته است تا جایگاه خاص خود را نزد مخاطب بیابد. آینده از آن گروههایی است که تبلیغات درستی را انجام دهند و برای این منظور هم لازم است تا مسئله هویت بصری جدی گرفته شود و تبلیغات هر گروه بر اساس ایده و هویت خاص و پایدار پیش برود. گرافیستهای فعال این حوزه اهمیت موضوع را درک کردهاند و به آن آگاه هستند اما این تفکر گروه است که باید در این جهت حرکت کند تا همزمان با شکلگیری هویت بصری تبلیغات نیز بتواند نقش خود را به درستی ایفا کند.
آرش وفاداری کارشناس و مدرس تبلیغات و برندینگ و عضو هیأت داوری بخش « پوستر، هویت بصری و عکس» سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر نیز با تاکید بر اهمیت آگاهی یافتن گروههای تئاتر در ارتباط با تبلیغات مناسب و مؤثر آثار خود میگوید: ما در عصر ارتباطات زندگی میکنیم، صبح تا شب از ابزارهای ارتباطی بسیاری استفاده میکنیم و با رسانههای زیادی سروکار داریم که همین امر فعالیت در عرصه تئاتر را دشوارتر کرده است. از یک طرف با تعداد زیاد اجراهای و رقابت بین آنها برای جذب مخاطب، و از طرف دیگر با این سؤال که بهترین ابزار برای اطلاع رسانی به مخاطب چیست، روبهرو هستیم. هردو اینها میزان اهمیت مقوله تبلیغات تئاتر را که پیش از هر چیز نیازمند خلاقیت مناسب، برنامهریزی دقیق و استفاده بهجا از ابزارها است، بسیار بالا برده است. مهمترین اقدام در این زمینه مقوله آموزش است. اجراهای ما مدت زمان زیادی است که از متخصصان روابط عمومی برای اطلاعرسانی استفاده میکنند. اما واقعیت این است که به دلیل همان تغییراتی که به آنها اشاره شد، این متخصصان، امروز دیگر نمیتوانند در محدوده روابطعمومی ها عمل کنند. نقش آنها در این شرایط مسئول ارتباطات جامع یک تئاتر باید باشد که خود شامل ارتباطات رسانهای و ارتباطات بازاریابی است و بحث تبلیغات تئاتر در مقوله دوم یعنی ارتباطات بازاریابی قرار دارد. به این ترتیب آموزش درست میتواند جزو مهمترین اقدامات در این زمینه تلقی شود.
طراحی هویت به مثابه بخشی از توسعۀ تئاتر
از مجموع آرایی که در این گزارش مطرح شد چنین بر میآید که هویت بصری گروههای نمایشی را بدون تردید باید بخشی از روند توسعه تئاتر کشور به حساب آورد. جشنواره تئاتر فجر به عنوان ویترین تئاتر کشور در چند دوره اخیر بر چنین ضرورتی صحه گذاشته و قصد دارد تا با نشانه گذاری هویت بصری گروههای تئاتر، در ترغیب فعالان این عرصه به جدی گرفتن این مقوله تاثیرگذار باشد، اما تردیدی نیست که این بدنۀ تئاتر ایران خواهد بود که با در نظر گرفتن چنین ضرورتی در شکل دادن به این مسیر نقش بازی خواهد کرد.