مبنای اجرایی هملت و دن کیشوت کمدی گروتسک است

تاجبخش فنائیان فعالیت جدی خود را از اواخر دهه پنجاه و با پیروزی انقلاب در عرصه های مختلف هنری آغاز کرد. فنائیان فارغ التحصیل رشته بازیگری و کارگردانی از دانشکده هنرهای دراماتیک در مقطع کارشناسی و دانشگاه تربیت مدرس در مقطع کارشناسی ارشد و دارای دکترای مطالعات عالی هنر از دانشگاه تهران است. وی در دوران تحصیل نمایشنامه هایی چون جشن سالگرد آنتون چخوف و پرده برداری روسودی سان سکوندو را کارگردانی و در نمایش جنگ نوشته ژان کلود ونیتالی به کارگردانی زنده یاد هوشنگ حسامی بازی کرد. وی با پیروزی انقلاب با همکاری دوستان نزدیکش چون محمد کاسبی، محمدرضا هنرمند، محسن مخملباف، فرج الله سلحشور، مجید مجیدی و سایرین حوزه اندیشه و هنر اسلامی حوزه هنری را تاسیس کرد و نمایشنامه های تیرغیب، شب آخر، رولت روسی و همچنین صابرین، بند، آب و سورپریز از نوشته های خودش را کارگردانی کرد. او مدتی نیز مسئولیت واحد نمایش رادیو را عهده گرفت و چندین نمایش رادیویی کارگردانی و بازی کرد. در همین سالها در نمایش حروفیه نوشته حسین قشقایی و کارگردانی دانشور به ایفای نقش پرداخت. فنائیان در سال 66 نمایشنامه پرده برداری را بر اساس طرحی از حسین نوری به رشته تحریر درآورد و با بازی سعید کشن فلاح در تئاتر مولوی به صحنه برد. تاجر ونیزی، بانگ جرس ،مک بیرد، لیرشاه، نصف شب است دیگر دکتر شوایتزر و ریچارد دوم از دیگر نمایش هایی است که فنائیان در تئاتر کارگردانی کرده است. این هنرمند نمایشنامه های بند ،سورپریز، آب ،پرده برداری ،بانگ جرس، دژ هوش ربا و شاهزاده و ساحره طناز را به چاپ رسانده است. وی از سال 64 در دانشگاه تهران به تدریس بازیگری و کارگردانی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مشغول بوده است. بازی در فیلم های توجیه منوچهر حقانی پرست، عقود عباس شادروان، سقای تشنه لب و پرواز در شب رسول ملاقلی پور نیز جزو تجربیات موفق کارنامه بازیگری فنائیان است. ساخت مجموعه تلویزیونی حجربن عدی و تله تئاتر راهی به سوی کعبه از نوشته های آئول فوگا از دیگر فعالیت های او در زمینه کارگردانی در تلویزیون هستند. نمایش هملت و دن کیشوت به کارگردانی تاجبخش فناییان و تهیه‌کنندگی حجت سید علیخانی نوشته زورایر خالاپیان است و آندرانیک خچومیان این نمایشنامه را یک دهه قبل به فارسی ترجمه کرده و تاجبخش فناییان متن را برای اجرا بازنویسی کرده است. در خلاصه داستان این نمایش آمده است: هملت از فرط ترس و اندوه، دیوانه شده! حالا هم‌دیوانه دیگری پیدا کرده که شهسواریست! این شهسوار عجیب دستیار یا مهتر دیوانه‌تری نیز به همراه دارد! یکی از آن‌ها در پی انواع قربانیان است تا از آن‌ها حمایت کند، دیگری از پی او روان است و منتظر است تا سرورش جزیره یا کشوری را تسخیر کند و به او بدهد! قضیه اصلا جدی نیست. بازیگران این نمایش سیامک صفری، امیر کربلایی زاده،کورش سلیمانی، وحید نفر، شیوا خسرومهر، به ناز نادری، امیرحسین سرداریان، کاظم بلوچی، مجید اکبری، وحید رضاخانلو، حجت حسینی، گلناز مظهری، سمن حاجی محمد، امیرحسین دیانتی، بیتا نجاتی، آیدا کائینی، مهسا لطیفی، بشرا خادملو، غزال راه آورد، فرشاد فعال، احمد بهاروند، بهراد خاکساری، رهام گلرخیان، امیرسجاد سلمانی و مهبد دانی آذر هستند. از دیگر عوامل نمایش می توان به حجت سیدعلیخانی(تهیه کننده)، حسین فنائیان(ستیار کارگردان و برنامه ریز)، منوچهر شجاع(طراح صحنه)، منیره ملکی(طراح لباس)، سعید ذهنی(آهنگساز)، سپیده ذهنی(ترانه سرا)، منصوره علی مددی(طراح حرکت)، ماریا حاجیها(طراح گریم)، مهدی دوائی(طراح پوستر، بروشور و مواد تبلیغی)، سیامک  زمردی مطلق(عکاس)، مریم نراقی(مشاور رسانه)، امیر قالیچی(تبلیغات مجازی)، مژگان قربانی(منشی صحنه)، حمیدرضا صفوی برنا(مدیر صحنه) و هادی بادپا(مدیر تولید) اشاره کرد. با تاجبخش فنائیان درباره اجرای نمایشش گفت وگویی انجام داده ایم.

 

در مصاحبه ای در گذشته عنوان کرده بودید که تئاتر کمدی کار کردن در ایران کار دشواری است. چگونه در اجرای نمایش هملت و دن کیشوت به سراغ کمدی رفتید؟

من همیشه در تئاتر به دنبال انجام کارهای سخت بوده ام. تمام نمایش هایی که تا به حال روی صحنه برده ام نظیر ریچارد دوم و مرغ مینا به لحاظ اجرایی نمایش هایی سخت با بیگ پرداکشن بزرگ  بوده اند. مبنای اجرایی هملت و دن کیشوت کمدی گروتسک است و بر مبنای تلفیق دو اثر ادبی بزرگ دنیا شکل گرفت و یک جور اثر بینا متنی است. عملی شدن چنین خواسته ای کار سنگین و پیچیده ای بود.

 

ایده چنین کاری از چه موقعی در ذهنتان به وجود آمد ؟

 از حدود 8 سال قبل مترصد پیدا کردن شرایط مناسب برای اجرای این نمایش بودم؛ خوشبختانه امسال چنین بستری فراهم شد. متن این اثر نوشته زورایر خالاپیان است که با نام شاهزاده و شهسوار در ایران ترجمه شده است.

 

دوری هشت ساله از تئاتر برایتان چگونه بود؟

کار سختی بود و دوست داشتم دوباره تجربه چنین کاری را به دست بیاورم.

 

چقدر دراجرای نمایش ضمن توجه به ساختار کاریتان در کارگردانی، به مقتضیات و شرایط روز توجه داشتید؟

هنوز به اصولی که در ذهن داریم پایبند هستم؛ اما شرایط زمانه تغییر پیدا کرده و باید نسبت به آن توجه داشت.

 

با چالش هایی که در تئاتر این دوران وجود دارد و برخی از نمایش ها با تمرین کمتر از دو هفته روی صحنه اجرا می شود چگونه کنار آمدید؟

برای روی صحنه بردن هملت و دن کیشوت در حدود 5 ماه تمرین کردیم و خوشبختانه تمام بازیگران چون حرفه ای تئاتر بودند با این شرایط کنار آمدند.

 

برخی از بازیگران نمایش مثل سیامک صفری و امیر کربلایی تبحر زیادی در بازی کمدی دارند؛ در انتخاب بازیگران چقدر داشتن چنین توانایی برای شما مهم بود؟

مهم ترین نکته در این بحث، مناسب بودن نقش هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ روحیات برای بازیگر است. در ضمن بازیگر باید با کارگردان یک الفتی داشته باشد که در این پروسه چند ماهه بتواند بازی درستی ارائه کند. همه بازیگران نمایشم چنین خصلت هایی را داشتند.

 

سروانتس و شکسپیر در ادبیات نام های بزرگ و درجه یکی هستند؛ چقدر وام گیری از دو اثر شاخص این نویسندگان برایتان دارای اهمیت بود؟

شهرت و جایگاه نویسندگان مسئله مهمی است؛ اما برای من به عنوان اولویت اصلی مطرح نبود. برای من جهان اثرشان مهم بود که با دیدگاه فکریم همخوانی داشت و اینکه حاصل درهم آمیختگی دو متن بزرگ(دن کیشوت و هملت) چگونه خواهد بود و مخاطب چه قضاوتی در قبالش خواهد داشت. من از ماحصل کار با توجه به تلاش بی شائبه اعضا گروه احساس رضایت دارم.

 

در متن اصلی نمایش نامه چه تغییراتی را به کار بردید؟

تغییرات زیادی انجام شد؛ این تغییرات به لحاظ ساختاری و تماتیک بود. متن ظرفیت خاصی داشت و برای اینکه به دیدگاه های من نزدیک شود نیاز به دراماتورژی گسترده ای داشت. مهم ترین این تغییرات استفاده از کمدی گروتسک بود که در کتاب وجود نداشت، تم جنایت و حماقت هم پر رنگ تر در بطن داستان نمایش قرار گرفت، جنبه های موسیقیایی که نمایش را به آثار شرقی سوق می داد نیز به کار اضافه شد، خیلی از مسائل درون متن هم حذف شد تا تماشاگر ارتباط خوبی با اثر برقرار کند.

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی