نگاهی به دو نمایش بخش بین المللی جشنواره تئاتر دانشگاهی
آن سوی مرزهای شناختهشده هنر نمایش
ایران تئاتر- بهروز فائقیان: اجراهای مبتنی بر تجربهگرایی به عنوان نمایندگان جریان های متنوع هنری نشانیهایی از هنر نمایش در مرزهایی فراتر از آنچه تاکنون می شناختهایم به دست میدهد.
تماشای تجربههای تئاتری هنرمندان کشورهای مختلف جهان همواره فرصت مغتنمی برای تبادلهای فرهنگی و آشنایی با ایدهپردازیهای نوین عرصه هنرهای نمایشی را فراهم میکند. اجراهای مبتنی بر تجربهگرایی هنرمندان به ویژه از این جهت قابل تامل به نظر میآید که به عنوان نمایندگان جریانهای متنوع هنری نشانیهایی از هنر نمایش در مرزهایی فراتر از آنچه تاکنون میشناختهایم به دست میدهد. اما نمایندگان چنین جریانهایی در بیست و یکمین جشنواره تئاتر دانشگاهی چه مختصاتی را ارائه می دهند. در این مجال دو اجرای تجربی هنرمندان بین المللی در این دوره از جشنواره را مرور می کنیم.
«بدنهای عمومی» اجرای کارگاهی تئاتر محیطی گائل شایا و رامونا پوئنارو از فرانسه اگرچه اصلیترین کارکردهایش را در بدن و بیان پیدا میکند، اما بخش مهمی از زمینه اثر را بر فضا و اتمسفر متمرکز کرده است. فضا به عنوان عناصر دربرگیرندۀ نمایش در اینجا در عین حال که از بعضی امکانهای متعارف صحنه همچون نور، صدا و اسباب صحنه بهره میبرد، اما بعضی دیگر از همین کارکردها را به لایههای زیرین اثر میکشاند. طراحی صحنه که فاقد هرگونه کارکرد دراماتیک است در حقیقت در خدمت ایجاد فضایی درآمده که قرار است حاضرین را به درگیر شدن با اجرا برانگیزد. بلوکهای ساخته شده از ورقههای فلزی موجدار در ابتدای امر فضایی انتزاعی را صحنه ایجاد کرده اما تا پایان اجرا و در خلال کنشهایی که حاضرین شکل میدهند به ابزاری برای تخریبگری در فضا تبدیل میشوند. کارگردانی در این اجرا به کنترل عناصر و اجزای صحنه تقلیل پیدا کرده و در عوض تدبیرهای هدایت صحنه به نفع مشارکت تماشاگران افزایش یافته است. اگرچه این نحو از کارگردانی در ابتدای امر کارکردی از پیش برنامهریزی شده را در پیش گرفته اما در حقیقت تا اندازه زیادی با کنشهای تماشاگران که به مرور به اجراکنندگان نمایش پیوستهاند، تعامل پیدا میکند. اجراکنندگان که تقریباً تا پایان نمایش از خیل تماشاگران قابل تشخیص نیستند، آرام آرام کنشهایی را در صحنه آغاز میکنند و از آنجا که این کنشها نیز فاقد مسیر دراماتیک متعارفی است، معلوم نمیشود که این اعمال از اجراکنندگان سر میزند یا اینها تنها کنشهای تماشاگرانی است که دقایقی پس از حضور در فضا از سر بیحوصلگی با اسباب صحنه بازی میکنند. مدتی بعد بلوکهای فلزی که در چیدمانی انتزاعی در جای جای صحنه قرار گرفتهاند توسط حاضرین از وضعیت اولیه خود بیرون آمدهاند طوری که یا در اشکالی تازه و به دلخواه حاضرین دوباره چیده میشوند یا در پی تخریبگری آنها به سازههایی قراضه تبدیل میشوند. در پی این تخریب و در هم ریختن چیدمان اولیه فضا گروهی جارو به دست سعی در مرتب کردن اوضاع دارند. تماشاگر- اجراگرها که حالا اعضای ثابت رخدادهای صحنه شدهاند، کنشهای متعدد دیگری را در ادامه ترتیب میدهند که به مرور با یاری عناصری چون افکتهای صوتی به فضاهای زندگی روزمره شهری نزدیک میشوند. «بدنهای عمومی» که در فاصله ازدحام حاضرین در صحنه تعبیر خود را پیدا کرده و بازتاب تصویر ضبط شده از کنشهای آدمها در فاصلۀ اجرا، بر روی بدن اجراکنندگان پروجکت میشود در پایان اجرا جلوۀ قطعیتری به نمایش می گذارد.
«جزر و مد» به نویسندگی و کارگردانی « بائورا سیکفوسدوتیرو» محصول بلژیک و نروژ یک دوئت اجرای مبتنی بر صدا و حرکت است که روایتی موازی از بده بستانهای فرمی میان این دو رسانه را شکل میدهد. ارتباطات متقابل دو اجراگر یکی از طریق نغمهپردازیهای موسیقایی برانگیزاننده و دیگر پاسخهای حرکتی اجراگر دیگر در روند اجرا یکدیگر را کامل میکنند و روایت انتزاعی درام را به پیش میبرند. روابط این دو در عین این بده بستانها اما هر یک از زیباییشناسی مستقل و ویژه پیروی میکنند که در کنار یکدیگر به یک هارمونی شگفتانگیز دست پیدا می کنند. ساختار مستحکم «جزر و مد» در ارائه ویژگیهای نمایشی یک ایده مبتنی بر انتزاع یکی از زیباترین نمونههای همکاری موسیقی و حرکت را ارائه میکند. «جزر و مد» از غنای موسیقایی و فرمی در خلاقانهترین اشکالش سود میبرد و مخاطب را در تجربهای ناب از احساسات بازیافته شریک میکند. این اجرای دوگانه در تمامیت خود امپرسیونهایی از خالصترین برداشتهای عاطفی را به مخاطب هدیه میدهد و بازیهای زبانی ویژهاش را در این مسیر به کار میاندازد. عناصر نمایش در اینجا همچنان کارکردهایی معنادار را دنبال میکنند و به ویژگیهای شکلی قابل اعتنایی می انجامند. از جمله اینها میزانسنهای نمایش است که در کنار طراحیهای پیچیده حرکات، ضرباهنگ اجرا را در خود میپروراند. دریافتهای تماشاگر از همه این ها سرآخر به ادراکی متفاوت از مفهوم و خاطره ذهنی مورد نظر متن منجر میشود و تجربه عاطفی عمیقی برایش به ارمغان میآورد.