بازگویی چند دلیل موجه برای شناختن ناصرالدین شاه قاجار

رجوع به گذشته تنها سبب آن نیست که مطلع شویم چه رخدادهایی به ضرر و یا منفعت انسان‌ها روی داده است، بلکه این کنش می‌تواند پیامدهای بی‌شماری را در مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... با خود به همراه داشته باشد. کارکردی که نگاه جهان را به آن مقوله با هزاران زاویه دید تعریف می‌دهد و هر شخص متخصص واقف بر آن موضوع این امکان را دارد که درباره آن نظریه جدیدی ارائه کند. اما تنها گذشته‌ای که درباره آن نمی‌توان سند جعلی فراهم کرد و نیاز به علمی روشن دارد، تاریخ است. عنصری که تا پایان آخرین روز این جهان همچنان از گذشته وام می‌گیرد تا لحظه اکنون را به سمت و سویی قاعده‌مند سوق بدهد. راهکاری که تمام جوامع بشری برای نشان دادن حجم پیشرفت‌ها و کمبودهای مسائل درونی و بیرونی خود از آن جهت گفتن حرفی تازه استفاده می‌کنند. در واقع تاریخ معاصر که اتفاق‌ها، روزگارها و انسان‌های مختلفی را در پوشش مستندی قرار داده فضایی را فراهم می‌آورد تا ماراتن پیش آوردن‌ها به هر سبک و سیاقی دلیل موجه‌ای داشته باشد. زیرا در غیر این صورت جعل آن موضوع حکم آب در هاون کوبیدن است. بنابراین این خواستگاه منظم و طراحی شده اوراق تاریخ معتبرترین عنوانی است که هر نیازی در جهت بهبود شرایط برای انسان‌ها را فراهم خواهد کرد. لذا این باور در خلق آثار تصویری چون تئاتر، ارزشمند است. حال تولید آثار نمایشی که تحت تاثیر این مقوله باشد می‌تواند از جهات بسیاری مهم جلوه کند، زیرا مخاطب همیشه تشنه شنیدن حرف درست است.

نمایش «تیاتر قجری» بی‌شک از کالبد تاریخ برای گفتن حرف‌های خود در گوش مخاطب یاری گرفته است. امدادی که در راستای تفهیم اوضاع و احوال دوره‌ای در تاریخ معاصر ایران چیزهای شنیدنی برای بیان کردن دارد. حال این باور در ذهن نویسنده اثر که همان کارگردان است متبادر شده تا روایت خود را به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و جشن پنجاهمین سالگرد حکومتش ببرد و از شرایط آن دوران بازگویی کند. دلیلی که بنابر لزوم پیش زمینه تاریخی اهمیتش در ساختار کلی متوجه شرایط اجتماعی نیز می‌باشد. البته بیشتر کنش و واکنش‌های طراحی شده در این نمایشنامه در راستای مسائل تاریخی اجتماعی، تحت تاثیر عملکردهای شخصیت‌های نمایش یعنی ناصرالدین شاه، انیس الدوله و اعتماد السلطنه است. حال این موضوع سبب شده تا بُعد شخصیت پردازی نمایش مفاد و قوانینی داشته باشد و نمود آن روزگار بنابر مشهود ساختن شخصیت متناقض ناصرالدین شاه و اطرافیانش برای مخاطب مسیری برای آگاه سازی فراهم کند. اهمیتی که در شیوه اجرایی با در نظر گرفتن فضای نمایش دلیل موجه‌ای برای رویکرد به آن دوران است.

لذا بررسی آن دوران که بسیار متاثر از پیش آمدن اجباری مسائل تاریخی و فرهنگی بوده جریان روایت اثر را به سویی سوق داده است تا بی‌حاشیه وارد دربار ناصرالدین شاه شویم و بدانیم که تغییرات فاحش و عیان کشوری بر چه اساس صورت گرفته بوده است. البته باید این نکته را یادآور شد که اثر خلق شده هرگز در مقام قضاوت قرار ندارد و تنها می‌کوشد اوقات آن زمان را پیش روی مخاطب به تصویر بکشد. حال این تمهید نه تنها در متن و دیالوگ‌ها بلکه در رفتارهای تاثیرگذار شخصیت‌ها بر یکدیگر تعریف شده تا عنوان صرفا جهت اطلاع در اذهان نقش نبندد. بنابراین برای آنکه فضای نمایش بتواند کنش موثری از خود نشان دهد کارگردان اثر، سبک کمدی را با خلق فضای فانتزی در هم آمیخته تا این امکان را فراهم آورد که روابط تعریف شده در مجالی عاری از هر تلخی و واقع گرایی برای رسیدن به منظور و هدف اثر پیش برود. البته از شاخص‌های تاکیدی بر این موضوع باید به طراحی روابط بین شخصیت‌ها اشاره داشت که مسیر خلق موقعیت را هموار می‌کنند و نتیجه هر اتفاقی را به پایان می‌رسانند.

حال تمامی این کارکردها و تمهیدها سبب شده است تا شیوه اجرایی نمایش «تیاتر قجری» در فضایی مدرن با استفاده بخشی از داشته‌های نمایش‌های ایرانی چون نقالی و تعزیه بهره‌مند شود. کارکردی که خوشبختانه برای مخاطب‌های ایرانی تاثیرگذار و باورپذیر است. باوری که در آن مخاطب مطلع می‌شود که دانستن تاریخ و آگاهی از اتفاق‌های پیش آمده در هر دوران چه مزایا و معایبی داشته است. لذا وجه دیگر این تصمیم در طراحی میزانسن‌هایی است که تنها تاکید بر حرکت وضعی بازیگر ندارد و کوشیده است تا محتوا را با رفتارها، کنش‌ها و واکنش‌های درست در روایت که گزینه بهتری نسبت به قصه گویی در این اثر است قرار بدهد. از دیگر نکات مهم این نمایش باید به طراحی صحنه خلاقانه و کاربردی آن اشاره داشت که هر اِلمانی بر اساس مفهومی در صحنه قرار داده شده است تا در نهایت تمام ارکان طراحی شده بتوانند معنای خاص خود را منتقل کند.

در پایان باید اشاره داشت اهمیت واکاوی نسبت به مسائل و اتفاق‌های تاریخی در دوران معاصر هر کشور می‌تواند ثمرات بهینه‌ای را رقم بزند و چه بهتر آنکه ما همیشه تشنه دانستن باشیم.