گفت‌وگوی ایران تئاتر با چند تن از کارگردانان حاضر در جشنواره تئاتر خیابانی مریوان
ضیافت در خیابان
ایران تئاتر- حسین سینجلی: اگر تا چند سال پیش کسی در بین تئاتری‌ها بود که نسبت به تاثیرگذاری تئاترهای خیابانی تردید داشت، امروز بعکس آن روزها احتمالا علاوه بر اینکه تردید ندارد که اهمیت و تاثیرگذاری تئاترهای خیابانی نه تنها کمتر از تئاترهای صحنه‌ای نیست، که چه بسا در بعضی موارد نسبت به رقیب صحنه‌ای خود، بهتر و موفق‌تر نیز عمل کرده است.
هنوز خاطره‌ی شادپیمایی با شکوه شهروندان تهرانی و عروسک‌ها و کودکان در پارک آب و آتش و اجراهای جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک زیر زبانم‌مان بود که مریوان سرسبز با آن دریاچه‌ی چشم‌نواز و مردم میهمان‌نوازش میزبان نزدیک به 40 گروه تئاتری شده و سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان که بی‌شک یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین جشنواره‌های این عرصه در ایران و حتی خاورمیانه است، از چند روز گذشته کارش را در این شهرستان آغاز کرده است.
همزمان با آغاز این جشنواره با تعدادی از کارگردان‌های مطرح و شناخته‌شده حاضر در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان گفت‌وگویی صریح و ساده انجام دادیم و از آنها درباره مهم‌ترین دغدغه و خواسته‌شان به‌عنوان یک فعال در عرصه تئاتر خیابانی که زعم آنها می‌تواند بر سرعت رشد و گستردگی این هنر مردمی بیفزاید، سوال کردیم. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گپ‌وگفت ایران تئاتر با 5 تن از کارگردانان حاضر در جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان است:
صمیمیتی موجود بین بچه‌های تئاتر خیابانی وصف شدنی نیست
نمایش خیابانی «یک مهمانی ساده» اثر مهدی حبیبی در بخش مرور جشنواره مریوان اجرا می‌شود. مهدی حبیبی نویسنده و کارگردان شناخته شده و فعال تئاتر خیابانی که به همراه همسرش (نرگس خاک‌نگار) هر کدام با یک اثر نمایشی مستقل در مقام کارگردان در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان حضور دارند. نمایش‌های موفقی همچون؛ «سورپرایز»، «صعود به ارتفاعات بالا»، «صرفا جهت جریحه‌‌دار شدن احساسات»، «یک قوری حرف دم نکشیده»و... از جمله آثار این کارگردان تئاتر خیابانی هستند که می‌توان به آنها اشاره کرد.
مهدی حبیبی که در تمام سیزده دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان حضور داشته، درباره مهم‌ترین دغدغه فعالان تئاتر خیابانی به ایران تئاتر گفت: اگر بخواهیم روندی که تئاتر خیابانی ما طی کرده را خیلی سریع نگاه کنیم می‌بینیم که در گذشته متاسفانه یکسری افراد بودند که نگاه‌ها خیلی مثبتی به تئاتر خیابانی نداشتند اما این نگاه با استمرار و تلاش بچه‌های فعال در عرصه تئاتر خیابانی و تولید آثار با کیفیت و همچنین حمایت‌های مسئولین به مرور تغییر کرد و در مجموع باعث شد که این نگاه‌ها تا حدودی اصلاح بشود. این را گفتم زیرا که هنوز که هنوز است دغدغه من این است که تئاتر خیابانی در کشور ما جدی گرفته نمی‌شود. یعنی هنوز این نگاه وجود دارد که بعضی فکر می‌کنند که تئاترهای خیابانی کارهایی سطحی هستند؛ به این معنی که الان با اینکه در تمام جشنواره‌های تئاتر که برگزار می‌شود یک بخش به نمایش‌های خیابانی اختصاص دارد اما باز آنطور که شایسته است به آن پرداخته نمی‌شود.
حبیبی ادامه داد: این در حالی است که مدیران هر جشنواره‌ای که برگزار می‌شود زمانی‌که می‌خواهند گزارش آماری از تعداد تماشاگران خود ارائه بدهند قطعا روی تماشاگران خیابانی حساب می‌کنند. مثلا همین هفته گذشته که جشنواره تئاتر عروسکی تهران برگزار شد همه دیدند که در محوطه تئاترشهر چه خبر بود و اکثر عکس‌هایی که منتشر شد از اجراهای محیطی در محوطه تئاترشهر و از جمعیتی بود که در محوطه بیرونی تئاترشهر حضور داشتند.
این کارگردان و نویسنده تئاتر ادامه داد: نکته بعدی این است که اعداد و ارقام و رقم‌هایی که به تئاتر خیابانی اختصاصا داده می‌شود در مقایسه با تئاتر صحنه‌ای اصلا هیچ است، و این هیچ بودن باعث می‌شود که اصلا تئاتر خیابانی را جدی نگیرند. یعنی وقتی من به یک نفر می‌گویم که با این مبلغ دارم یک کار اورجینال را تولید و در جشنواره مریوان اجرا می‌کنم یا باور نمی‌کنند و یا فکر می‌کنند که من شوخی می‌کنم و اصلا جدی نمی‌گیرند.
او در ادامه با اشاره به ارقامی که به عنوان کمک هزینه به گروه‌های تئاتر خیابانی داده می‌شود، افزود: حداقل کمک هزینه‌ای که در فراخوان اعلام می‌شود باید بتواند هزینه‌های اولیه من را پوشش بدهد تا دیگر من مجبور نباشم از جیبم هزینه کنم. باور کنید فقط اگر هزینه‌های تولید را پوشش بدهد من ترغیب می‌شوم که کار جدیدی تولید کنم.
حبیبی در ادامه با بیان اینکه او به همراه همسرش و پسرش هر سه از راه فعالیت در تئاتر خیابانی معاش خود را تامین می‌کنند، اظهار کرد: ما الان یک خانواده هستیم که تئاتر با پوست و خونمان عجین شده ضمن اینکه من کار دیگری ندارم و تنها از راه تئاتر امرار معاش می‌کنم. پس آنچه که من را در این عرصه هنوز نگه داشته چیزی فراتر از مسائل ملی است.
این کارگردان و نویسنده تئاتر خیابانی همچنین درباره اجرای عمومی نمایش‌های خیابانی نیز عنوان کرد: راستش درباره اجرای عمومی آثار الان اعلام کردند که کارهایی که در شهرستان‌ها می‌خواهند به مریوان بروند باید اجرای عمومی بشوند، اما من سوالم این است که در مقابل اجرای عمومی چه حمایتی می‌شود. من حاضرم
از این 30 گروهی که به مریوان آمده‌اند و تمام گروه‌هایی که کارشان رد شده و همه هم گفتند که اجرای عمومی داریم، سوال کنید اگر با یک گروه قرارداد نوشته شده بود من دیگر تئاتر کار نمی‌کنم. طرف فقط در شهرستان خودش اجرای عمومی می‌رود که کارش را به مریوان بفرستد.
او در پایان با اشاره به اینکه امروز اغلب هنرمندان در تئاتر خیابانی صرفا بواسطه عشق و علاقه شخصی‌شان در عرصه کار می‌کنند، خاطر نشان کرد: حدود 20 سال پیش زمانی‌که ما در ملایر وارد تئاتر شدیم و می‌خواستیم به طور جدی تئاتر کار کنیم حدود بیست نفر بودیم اما الان از آن افراد تنها فکر می‌کنم دو نفر هنوز در تئاتر مانده‌ایم، چراکه برای خودمان تعریف داشتیم. در واقع من اصلا دوست نداشتم از این شاخه به آن شاخه بپرم و کاملا تمرکز خودم را گذاشتم روی تئاتر خیابانی که به آن علاقه داشتم. دیگر اینکه فکر و ذکر خودم و همسرم نیز تئاتر خیابانی بوده و در این‌باره دغدغه‌ای نداشتیم. ولی واقعا چیزی که بعد از این همه سال هنوز من را ترغیب می‌کند که برای این جشنواره کار بفرستم وجود یک صمیمیت خاص میان بچه‌های تئاتر خیابانی است که باعث می‌شود با تمام کمبودها و ناملایمت‌ها باز هم برای چنین جشنواره‌ای کار بفرستم. در واقع توصیف این روابط ویژه‌‌ای که بین بچه‌های تئاتر خیابانی وجود دارد خیلی سخت است و تا کسی آن را خودش تجربه نکند شاید متوجه نشود.
مخاطبان تئاتر خیابانی در تهران مخاطبان مصنوعی هستند
امسال در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان دو نمایشنامه به قلم سعید خیرالهی نویسنده و کارگردان فعال و شناخته‌شده تئاتر خیابانی اجرا می‌شود. نمایش «یخچال» به نویسندگی و کارگردانی سعید خیرالهی در بخش آزاد جشنواره مریوان و نمایشنامه «جهیزیه» به قلم او و کارگردانی رضا صادقی، هر دو از استان ایلام در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان اجرا می‌شود.
سعید خیرالهی که اجرای آثار موفقی همچون نمایش‌های خیابانی «غول چراغ جادو»، «این کفتر خانه ندارد»، «جدیدی شهریور»، «شخصی به اسم اخلاص مرده است»، «او در آن دنیا کارنامه اعمالش به دست چپ داد»، «حال او معترض است»، «نصف‌النهار مبدأ»، «سوز کمانچه در عصر یخبندان»و... را در مقام کارگردان و نویسنده در کارنامه هنری خود دارد و تاکنون دبیر چندین جشنواره منطقه‌ای و کشوری را بر عهده داشته، در گفت‌وگو با ایران تئاتر، متأسفانه به‌جز چند شهر مثل شهرهای مریوان، دهلران و لاهیجان که تماشاگران تئاتر خیابانی در این شهرها تماشاگران واقعی آثار خیابانی هستند و برای دیدن نمایش‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند متأسفانه باید بگویم که در شهری مانند شهر تهران، مخاطبان تئاتر خیابانی مخاطبان مصنوعی هستند، گفت: به‌عنوان‌مثال ما تا چند سال پیش در تهران حداقل ده نقطه ثابت برای اجرای تئاتر خیابانی داشتیم اما الآن شرایط به‌گونه‌ای شده که وقتی گروهی در خانه هنرمندان اجرا می‌روند تعداد تماشاگرانشان نسبت به سال‌های قبل اُفت پیداکرده است. ضمن اینکه الآن تنها فضای اصلی اجرای تئاتر خیابانی در تهران حوض روبروی تئاتر شهر است و به‌نوعی تئاتر شهر خیابانی به تئاتر روحوضی تبدیل‌شده اما قبلاً گروهها با توجه به ماهیت کارشان می‌توانستند در فضای بیرونی تئاتر شهر هرجایی که برای کارشان بهتر بود اجرا می‌رفتند.
خیرالهی ادامه داد: این نکته را هم باید اضافه کنم که درجایی مثل چهارراه ولیعصر تهران که همیشه یک محل پر رفت‌وآمد بوده و الآن ایستگاه مترو نیز اضافه‌شده، حتی اگر یک دعوای عادی هم صورت بگیرد هزار نفر آدم خودبه‌خود جمع می‌شود پس صرف جمع شدن افراد در محوطه تئاتر شهر را نباید به‌عنوان مخاطب تئاتر خیابانی در نظر گرفت.
این کارگردان تئاتر بابیان اینکه تئاتر خیابانی برای ما یک فرصتی ایجاد کرد اما ما نتوانستیم به‌درستی از آن استفاده کنیم، اظهار کرد: نکته دیگری که باید به آن اشاره‌کنم مسئله عدالت است. اگر عدالت اجتماعی را یکی از مشکلات امروز جامعه فرض کنیم این مسئله درزمینهٔ تئاتر خیابانی چند برابر است. درواقع به این صورت شده که در تهران چند نفر هستند که به همراه چند مدیر توانستند ارتباط برقرار کنند و این‌ها می‌روند با نهادها و سازمان‌ها به‌صورت موضوعی قراردادهای سنگین می‌بندند و آن ارقام را نیز بین خودشان و دوستانشان تقسیم می‌کنند، اما وقتی به سایر گروه‌های خیابانی می‌رسد هیچ. نکته دیگر اینکه ما اصلاً چیزی به نام اجرای عمومی در تئاتر خیابانی نداشته‌ایم، قراردادی هم که با ما بسته نمی‌شود، پس تنها راهی که برای ما می‌ماند حضور در همین جشنواره‌ها است.
او در پایان همچنین با اشاره به اُفت کیفی آثار خیابانی دریکی دو سال اخیر، اظهار کرد: نکته دیگر که باعث می‌شود مخاطب از تئاتر خیابانی فاصله بگیرد نداشتن محتوای مناسب مردم در کارها است. یعنی الآن تئاتر خیابانی ما با یک معضلی دست‌وپنجه نرم می‌کند و گرفتار موضوعی به نام رفتن به‌سوی فرم شده و محتوا را فراموش کرده است. یعنی ما تئاترهایی را در چند سال اخیر با یک انرژی مضاعف به‌عنوان تئاتر خیابانی و محیطی می‌بینیم که می‌خواهند با زبان جهانی در این حوزه صحبت کنند ولی درراه چیزی که فراموش می‌کنند مسئله محتوا است. درحالی‌که تئاتر خیابانی و تئاتر محیطی به این خاطر شکل‌گرفته که بتواند به بهترین شکل ممکن حرف مردم و مخاطب خود را در هرجایی که ممکن باشد بیان کند، اما به‌مرور این فرآیند در کشور ما به سمتی رفته که بیشتر گروهها به دنبال فرم و کارهای فانتزی رفتند و آثار به شکلی شده که به لحاظ ظاهری خیلی شیک‌تر و قشنگ‌تر شدند اما ازنظر محتوایی چیزی برای عرضه ندارند، این امر نیز در کم شدن مخاطب بسیار مهم است.
لذت مواجه با مخاطب در خیابان بزرگترین انگیزه برای کار در این عرصه است
مرتضی اسدی‌مرام نویسنده و کارگردان فعال تئاتر خیابانی از کرمانشاه پس از اجرای نمایش «داول کشی» نوشته هواس پلوک در جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک، این اثر را در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان نیز اجرا می‌کند. او که در کارنامه هنری خود اجرای نمایش‌های موفقی همچون؛ «سپاسنامه هانیه و چند داستان متقاطع»، «میشه گرگ نباشیم»، «آن مرد»، «حرف‌های گفتنی»و... را دارد درباره مهم‌ترین دغدغه امروز فعالان تئاتر خیابانی به ایران تئاتر گفت: عدم حمایت مالی و عدم صدور مجوز اجرای عمومی در حال حاضر مهم‌ترین مشکل و دغدغه اکثر فعالان تئاتر خیابانی در سراسر کشور است.
اسدی‌مرام ادامه داد: واقعیت این است که به طور کلی اجرای عمومی در تئاتر خیابانی در ایران عملا وجود ندارد، اگر هم می‌گویند که چنین چیزی داریم فقط در حد اسم است و حقیقت ندارد؛ چراکه نه قراردادی وجود دارد و نه بودجه‌ای برای این منظور در نظر گرفته می‌شود.
او در ادامه با بیان اینکه اکثر فعالان تئاتر خیابانی به صورت موضوعی با نهادها و ارگان‌های مختلف قرارداد می‌بندند و کار می‌کنند، افزود: اما واقعیت این است که من تا کی قرار است کارهای سفارشی تولید کنم و چه زمانی می‌توانم به سراغ موضوعاتی که علاقه شخصی‌ام هست بروم. از همه مهم‌تر اینکه همه این‌ها درکشور ما در حالی اتفاق می‌افتد که در عرصه تئاتر خیابانی ظرفیت بسیاری در این زمینه وجود دارد که باید برای آن برنامه ریزی دقیق و مفصلی کرد.
این کارگردان تئاتر در پاسخ به این سوال که با این همه مشکلاتی که در عرصه تئاتر خیابانی وجود دارد، با چه انگیزه‌ای به سراغ تولیدات جدید می‌روید، اظهار کرد: واقعیت این است که لذتی که از اجرا در خیابان و در تعامل با مردم و مخاطبان تئاتر خیابانی وجود دارد به نظر من بزرگترین انگیزه‌ای است که اکثر فعالان تئاتر خیابانی را در این عرصه نگه داشته است. در واقع یک لذت و شعفی در مواجه با مخاطب در خیابان وجود دارد که هر بار برای ما مانند یک کشف و شهود است و من خودم برای این کشف لذت‌بخش که نمی‌توانم به خوبی آن را وصف کنم همواره تئاتر خیابانی کار می‌کنم.
قدر تماشاگران تئاتر خیابانی را باید دانست
محمدعلی صادق حسنی به عنوان یکی از کارگردان‌های فعال تئاتر خیابانی از استان گیلان و شهر لاهیجان نمایش «دعای آفتاب» در بخش آئینی سنتی سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان اجرا می‌کند. او که یکی از باسابقه‌ترین فعالان تئاتر خیابانی کشور است و سال گذشته به عنوان شهروند افتخاری شهرستان مریوان در مراسم اختتامیه دوره پیش از او تجلیل شد، درباره مهم‌ترین دغدغه و خواسته امروز فعالان تئاتر خیابانی با بیان اینکه مهم‌ترین و اصلی‌ترین خواسته بچه‌های تئاتر خیابانی حمایت از اجراهای عمومی است و نه حضور در جشنواره‌ها گفت: اصلا به نظر می‌رسد که مسئله اجرای عمومی تئاترهای خیابانی سال‌هاست در اداره کل هنرهای نمایشی فراموش شده و اصلا این بخش را رها کردند.
این کارگردان تئاتر با بیان اینکه از سال آینده برای جشنواره تئاتر خیابانی مریوان دیگر نمایشی تولید نخواهد کرد، ادامه داد: علت این تصمیم من اینست که می‌بینم همه زحمت‌ها را فعالان تئاتر خیابانی و بچه‌های تئاتر خیابانی مریوان می‌شکند اما کسان دیگری که خیلی به تئاتر ارتباط ندارند بهره آن را می‌برند. در واقع کسانی‌که نهال این جشنواره را در مریوان کاشتند امروز واقعا جایشان در مریوان خالی است در حالیکه آنها باید امروز مدیران اصلی این جشنواره باشند که نیستند.
او در پاسخ به این سوال که با تمام این مشکلات چه چیزی در تئاتر خیابانی وجود دارد که باز هم انگیزه فعالیت در این عرصه در فعالان تئاتر خیابانی وجود دارد، اظهار کرد: تنها چیزی که ما را در عرصه تئاتر خیابانی فعال نگه می‌دارد و این انگیزه را ایجاد می‌کند که باز هم در این عرصه کار کنیم، وجود تماشاگران تئاتر خیابانی در سراسر کشور است. یعنی در استان‌های مختلف ما تماشاگرانی داریم که برای تماشای تئاتر خیابانی تربیت شدند و مدت‌ها منتظر می‌ایستند تا اجرا شروع بشود و این چیز کمی نیست.
صادق حسنی خاطر نشان کرد: در واقع تماشاگران تئاترهای خیابانی آنقدر صمیمی و خوب هستند و با کارها ارتباط برقرار می‌کنند که به جرات می‌توانم بگویم هیچ چیز برای هنرمندان این عرصه لذت‌بخش‌تر از این موضوع نیست.
این کارگردان تئاتر در پایان خاطر نشان کرد: تئاتر خیابانی در سراسر ایران تماشاگران نازنینی دارد که واقعا باید قدر آنها را دانست.
جذابیت تئاتر خیابانی به حدی است که نمی‌توان آن را رها کرد
فرامرز غلامیان به‌عنوان یکی از فعال‌ترین هنرمندان تئاتر خیابانی در شهر آبادان و کسی که به همراه همسر و تنها دخترش (مهربان غلامیان) گروهی خانوادگی را در میان گروه‌های تئاتر خیابانی ایجاد کردند و اکثر کارهایشان نیز با استقبال مواجه بوده، در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان نمایش «کی از همه مهم‌تره» را اجرا می‌کند.
غلامیان در پاسخ به این سوال که امروزه مهم‌ترین و اصلی‌ترین دغدغه فعالان تئاتر خیابانی کشور به زعم او چه چیزی هست، به ایران تئاتر گفت: بی‌شک بزرگترین مشکل ما به عدم حمایت مالی برمی گرددد. مقلا در استان ما متاسفانه ادارات ارشاد (حداقل در منطقه‌ی ما) برای تئاتر خیابانی خیلی ارزش قائل نیستند و آنطور که باید و شایسته آن است از تئاترهای خیابانی حمایت نمی‌کنند.
او با بیان اینکه حضور در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان، چهارمین جشنواره‌ای است که در ماه‌های گذشته به صورت مستمر در آنها حضور داشته، افزود: یعنی می‌خواهم بگویم که اداره فرهنگ و ارشاد منطقه آزاد اروند حتی برای حضور در یکی از این جشنواره‌ها نیز از ما حمایت نکرده، چه برسد که توقع بیشتری داشته باشیم.
غلامیان با بیان اینکه گروه او و گروه بهنام کاوه دو گروه فعال تئاتر خیابانی در شهر آبادان هستند که معمولا در اکثر جشنواره‌ها نیز آثار موفقی را اجرا کرده و جوایز متعددی را از آن خود کردند، اظهار کرد: واقعیت این است که بزرگترین دغدغه اکثر ما در تئاتر خیابانی عدم حمایت مالی لازم از گروهها برای تولید آثار جدید است. مسئله دیگری هم که واقعا زیبنده نیست این است که در خیلی از جشنواره‌ها با اینکه در فراخوان رقم کمک هزینه به گروهها مشخص اعلام می‌شود اما شاهدیم که ناگهان در پایان جشنواره نصف آن رقم را به گروهها می‌دهند و قضیه را فیصله می‌دهند.
این کارگردان تئاتر خیابانی در پاسخ به این سوال که با تمام این مشکلات چه چیزی باعث می‌شود که کماکان در عرصه تئاتر خیابانی فعالیت کند، به ایران تئاتر گفت: من و همسرم و دخترم که یک گروه خانوادگی هستیم در ابتدا نمایش‌های صحنه‌ای کار می‌کردیم و سال 95 اولین حضور ما در عرصه تئاتر خیابانی بود. در واقع بعد از آن متوجه شدیم که اصلا دنیای تئاتر خیابانی با تمام آنچه در نمایش‌های صحنه‌ای وجود دارد فرق دارد و یک دنیای متفاوت و جذاب دیگری است. یعنی آن انرژی که مردم در خیابان به شما می‌دهند، به قدری فضای جذاب و پرانرژی ایجاد می‌کند که نمی‌توان آن را به همین راحتی رها کرد.
غلامیان خاطر نشان کرد: بعبارتی دیگر پویایی و زنده بودن تئاتر خیابانی و ارتباطی که بین هنرمندان و تماشاگران در حین اجرا معمولا ایجاد شود، واقعا قابل مقایسه با نمایش‌های صحنه‌ای نیست و به همین خاطر فکر می‌کنم اگر افراد دیگری نیز مانند ما وارد عرصه تئاتر خیابانی بشوند احتمالا مثل ما هیچ‌وقت آن را رها نمی‌کنند.
