نخبه کشی تبدیل به عادت شده است

علیرضا مهران بازیگر و کارگردان تئاتر، سینما و تلویزیون است و نقش های ماندگاری مثل ایفای نقش رهبر معظم انقلاب در معمای شاه در کارنامه کاریش دارد. مهران نمایش هایی نظیر دور از دسترس اطفال نگهداری شود، غروب و روزهای اول پاییز را درپرونده حرفه ای خود دارد. همچنین در کارنامه هنری او همکاری با کارگردانان تئاتر و سینما از جمله حمید سمندریان، سیروس مقدم، سامان سالور، محمود عزیزی، سیما تیرانداز، خیرالله تقیانی‌پور و… دیده می‌شود. دیوار، فرار از اردوگاه، زیر هشت، مدینه، آمین، بن بست، بچه های نسبتا بد و سس توت فرنگی از عمده کارهای مهم کارنامه بازیگری مهران هستند. 

نمایش هامان کشان به کارگردانی علیرضا مهران مهرماه در تالار حافظ روی صحنه رفته است. این نمایش یک تراژدی تکان دهنده است که بن مایه‌ای تاریخی دارد. در این اثر نمایشی کامبیز امینی، یزدان فتوحی، احمد داودی، فرنوش نیک اندیش، مهرناز افلاکیان، پرستو علیزاده، فرشاد مجرب، مجید رمضان نسب، حسنا قنبری، یاسمن جعفری، عاطفه غضنفری، حاتمه واحدی، احسان سخی، امیر داوودآبادی، بهار محمدی، الهه محمدی، پگاه شریفی، آیلا شجری، آیناز شجری و سارینا سیفری به ایفای نقش می‌پردازند. عباس عبدالله زاده نویسنده، احسان باقری مجری طرح، علیرضا مهران طراح صحنه، باران سیبی طراح لباس، مسعود عجمی مشاور کارگردان، گروه موسیقی با سرپرستی ساسان پاشایی فر متشکل از علی رضا مرادی، بهزاد احمدی، حسین موسی پور، آیدین ولی زاده، امیر رفعت جو و رسول صارنی، ساسان پاشایی فر خواننده، مسعود عربی گریم و علیرضا علی نژاد سرمایه‌گذار از دیگر عوامل نمایش هامان کشون هستند.

نمایش هامان کشون قصه دربار خشایارشاه است که گرفتار نیروهای مرموز و پیدا و پنهانی شده که قصد دارند امپراطوریش را رو به نابودی و سقوط ببرند. در این میان چند تن از بزرگان دربار متوجه حضور و نفوذ این نیروهای متخاصم می‌شوند. درگیری 2 جناح درباری در نهایت باعث تبعید ملکه و مرگ وفاداران به شاه و ۷۵ هزار ایرانی می‌شود و در نهایت یک تراژدی بزرگ برای ایران زمین رقم می‌خورد. با علیرضا مهران در باره اجرای نمایش هامان کشان گفت وگویی انجام داده ایم.

 

به نظر شما در تئاتر ما چقدر جای خالی نمایش هایی از جنس هامان کشان که به رخدادهای مهم تاریخی که کمتر به آن پرداخته شده می پردازد احساس می شود؟

این نمایش قبلا در سال 92 در بخش جشنواره تئاتر فجر به کارگردانی تینو صالحی حضور داشت و من در این نمایش به عنوان بازیگر حضور داشتم و متن اثر به عنوان نمایش نامه برتر جشنواره انتخاب شد .

 

چه نقشی را در نمایش بازی کردید؟

نقش مرداخای را بازی کردم و به خاطر بازی در این نمایش در بخش چشم انداز جشنواره بازیگر برتر جشنواره تئاتر فجر شدم. بعد ازشش سال  با عباس عبدالله زاده نویسنده نمایش نامه صحبت کردم و گفتم با توجه به شرایط جامعه ما و موقعیت جهانی موقع مناسبی برای اجرای عمومی نمایش است.

 

به چه دلیل در این اجرا خودتان بازی نکردید؟

کار به لحاظ تولید و عوامل، کار بزرگ و دشواری بود و ترجیح دادم تمرکزم فقط روی کارگردانی باشد.

 

این بن مایه طرح توطئه ای که کشورهای غربی و عبری علیه کشورمان در این روزها انجام می دهند، خیلی مصداق مضمون نمایش هامان کشان است؟

بله،  برای اجرای نمایش دچار چالش هایی شدیم و با آرامش نمایش در یک پروسه نه ماه آماده اجرا شد. اما برای گرفتن مجوز اجرا دچار چالش شدیم. در حالی که این متن برگزیده فجر و مورد تایید جشنواره و مرکزهنرهای نمایشی بود. خوشبختانه با سعه صدر حسین مسافر آستانه توانستیم مجوز بگیریم و با صلاحدید بازبین ها نام نمایش از سی و سه به هامان کشان تبدیل شد. من تلاش کردم نمایشی با هویت ایرانی به مخاطب عرضه کنم و یک سری از واقعیت های تاریخی کمتر شنیده شده را نشان دهم.

 

چقدر به مستندات تاریخی در باره واقعه ملکه شدن استر در دربار شاه هخامنشی تکیه داشتید؟

البته چون این واقعه تاریخی مربوط به دوران گذشته دور است، منابع اندکی وجود دارد و من به منابع داخلی و خارجی موجود رجوعی داشتم. الان این واقعه تاریخی و خدمتی که ایران باستان به یهودیان کرد مورد توجه است و روزی به این نام در فرودین توسط آنها جشن گرفته می شود. البته من برای جذاب تر شدن شدن نمایش برای مخاطب آن را دراماتیزه کردم.

 

در تاریخ ما بحث نخبه کشی از گذشته دور تا به امروز مثل حلاج ، امیر کبیر و... دیده می شود و در این نمایش هم وزیر فرزانه و نخبه ای نظیر هامان قربانی بر ملا شدن دست یهودیان برای توطئه شان می شود؟

به نکته درستی اشاره کردید؛ متاسفانه این نخبه کشی تبدیل به عادت شده است. هامان نمایش ما که پر از عشق، وفاداری به میهمن و کشورش است قربانی توطئه می شود.

 

آیا هامان قهرمان نمایش است؟

این نوع برداشت و تعابیر بر عهده مخاطب است و خودم را درگیر این مسئله نکردم که کدام شخصیت قهرمان و کدامیک دیگر ضد قهرمان است؛ به روایتی درآن روزگار در 12 فروردین ماه 76 هزار نفر کشته می شوند. به نظرمن همه این 76 هزار نفر قهرمان میهن هستند؛ هامان هم جزیی از اینها است.

 

نکته ارزشمند دیگر اشاره شده در نمایش بحث وجود حجاب زنان ایرانی  قبل از اسلام است و ملکه درباره خشایارشاه حتی به قیمت جانش حاضر نمی شود حجابش را بردارد؟

اگر به پیشینه کهنمان برگردیم متوجه می شویم حضرت زرتشت همیشه تاکید به پاکی، گفتار نیک و پوشش بدن داشتند. این پوشش در نمایش سوای پوشش ظاهری به پوشش درونی هم تسری پیدا می کند. این مکالمه در نمایش ما در حکم مام میهن است.

 

در نمایش شاهد تصویر دوگانه ای از خشایار هستیم؛ جایی پادشاهی ترسیم می شود که فریب کاهن یهود را می خورد و به نزدیکانش بدون دلیل ظن شک پیدا و در آخر نمایش خیلی مقتدرانه کشف توطئه کاهن و استر و سایر یهودیان را انجام می دهد؟

خشایار شاه جزو شاهانی است که از او تعابیر زیادی در تاریخ وجود دارد. احساس کردم اگر قرار باشد او را دراماتیزه کنم می بایست شخصیتش را رنگ آمیزی کرد. او شاهی کشور گشا، عاشق قدرت و دوستدار مردمش بوده است.

 

اما درتاریخ به اندازه کوروش و داریوش مورد توجه نبوده است؟

بله، اما تمام موتیف گذشتگانش را دارد. البته خشایار شاه یک سری حماقت ها و تند روی ها را انجام داده است. در این نمایش ضمن توجه به این موتیف ها بخش احساسی و رابطه عاطفی با همسرش، جاه طلبی، سیاستمدار بودنش را هم نشان دادیم. در آخر هم به مهمترین ویژگی او تعلق خاطرش به میهمنش نشان دادیم و اینکه علی رغم میل باطنیش وزیر مورد علاقه اش(هامان) را برای نجات میهنش به کام مرگ می فرستد. در این مسئله و موقعیت خطیر هم ملکه و هم هامان تن به این کار یعنی تبعید و کشته شدن می دهند.

 

دکور پرتابل و جمع جور سه ضلعی نمایش ضمن کارکردهای دکور گونه اش تاکیدی به سه راس شکل دهنده درام نمایش(موبد و دارو دسته اش، خشایار شاه، ملکه و هامان و سپهسالار) دارد. چقدر به این تعابیر چند گانه در باره دکور نمایش فکر کردید؟

از منظر تحلیلی با نظر شما موافقم. در تمام نمایش هایی که کارگردانی کرده ام در بحث طراحی صحنه خیلی مینی مال کار کرده ام. دکور در نمایش هایم جنبه کار بردی و تصویری دارد و به نظرم تحلیلی که ارائه دادید می تواند کلید واژه ای برای ارتباط بهتر مخاطب با فضای نمایش باشد. در ضمن این فشرده و جمع وجور بودن دکور و شکل گیری مثلث های کوچک درون این دکور به نگاه یک سویه گرایانه و بسته افراطی های صهیونیست تاکید دارد.

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی