تئاتر هزینه نیست سرمایه گذاری برای یک ملت است

یکی از مهم‌ترین حوادث سال ۱۳۵۷ که در افزایش خشمگین عمومی و تسریع انقلاب ایران نقش موثری داشت، به آتش کشیدن سینما رکس آبادان بود. فاجعه‌ای که شب ۲۸ مرداد ۱۳۵۷ و در فاصله چند ماه تا پیروزی کامل انقلاب به وقوع پیوست و طی ‌آن، ۳۷۷ تماشاچی فیلم گوزن‌ها کشته شدند تا آخرین سانس اکران این سینما، آخرین سانس زندگی بخشی از سینمادوستان در آن دوران باشد که فیلمی متفاوت با لحنی اعتراض گونه را می‌دیدند.
همزمان با فرارسیدن سالروز این حادثه دهشتناک، فرید یوسف پور کارگردان نام آشنای ژانرهای انقلاب و دفاع مقدس، نمایش «شبی که گوزن ها در آتش سوختند» را به روی صحنه برد که در بطن خود تلاش دارد یاد و خاطره کشتگان این حادثه را زنده کند.
در این خصوص گفت و گویی با ایشان انجام دادیم:

چند سالی است که دیگر کاری از شما روی صحنه نمی بینیم. چرا اینقدر کم کار شده اید؟
بله، من پس از نمایش حانیه که برای جشنواره خمسه آماده کرده بودیم و در آذر 95 سالن انتظامی خانه هنرمندان روی صحنه رفت، دیگر کاری برای اجرا نداشتم. اصلی ترین دلیلش نبود نمایشنامه خوب بود. متاسفانه در ژانرهایی که من به روی صحنه می برم نمایشنامه های خوبی نوشته نمی شود به حدی که امسال تصمیم گرفتم یکبار دیگر نمایشنامه «قربانی» را برای اجرا آماده کنم که خوشبختانه این نمایشنامه به دستم رسید و روی آن کار کردم.
مسئله بعدی که باعث کم کاری من و خیلی دیگر از هنرمندان تئاتر شد تعطیلی جشنواره ها بود. رزق و روزی ما از تئاتر می گذرد و همه ساله 2-3 جشنواره برگزار می شد و با حضور در آن گروههای تئاتر زیادی فعال می ماندند اما هر سال جشنواره ها کم و کمتر شده اند. 
متاسفانه اولین تاثیر خرابی وضع اقتصادی جامعه، بر فرهنگ است. آمریکا اقتصادمان را تحریم می کند و خودمان به جای مدیریت برای حل مشکل، مهم‌ترین بخش زیربنایی جامعه یعنی فرهنگ را تحریم می کنیم. فرهنگ اولین مولفه ای است که از سبد خانوار حذف می شود و این موضوع زندگی هنرمندانی که به دنبال ارائه کارهای ارزشمند هستند، را تحت تاثیر قرار می دهد. در چنین وضعیتی هنرمند تئاتر یا مجبور است از حرفه اش دست بکشد و یا به سمت تماشاخانه های خصوصی برود که لازمه آن پول است. وقتی پول از هنر ارجحیت می یابد، هنرمند به سمت کارهای مخاطب پسند مثل کمدی سخیف، عاشقانه های کوچه و بازار و ... روی می آورد چون مجبور است هزینه سالن، بازیگر سلبریتی، دکورهای خاص و ... بدهد. 
ژانرهای مذهبی، دفاع مقدس، انقلاب و ... دلی هستند. هنرمند برای فرهنگسازی یک موضوع ملی خاص گام بر می دارد و مخاطب خاص آنگونه که باید جلب آنها نمی شود لذا مجبوریم انتظار بکشیم تا موقعیتی برای کار پیدا شود.

پس از حدود 4 سال، «شبی که گوزن ها در آتش سوختند» را به روی صحنه آوردید. نمایشی که با نگاهی بر سینما رکس آبادان اجرا می شد. موضوعی که به نظر تاکنون در عرصه تئاتر به آن اشاره نشده بود. چرا این قصه را برای اجرا انتخاب کردید. 
بله. من تا کنون نشنیدم در مورد سینما رکس کاری به روی صحنه رفته باشد. همانطور که گفتم پس از نمایش حانیه، مدتها دنبال یک نمایشنامه خوب بودم. نمایشنامه های زیادی را دیدم اما هیچ کدام مرا قانع نکرد. تا اینکه محمدرضا آریان فر از من خواست نمایشنامه اش را بخوانم. قصه نمایش خیلی جذاب به نظرم رسید و مرا برای کارگردانی قانع کرد. از آن سال مدام در فکر اجرای نمایش بودم اما مشکلات مختلفی از جمله نبود حمایت، وضعیت اقتصادی و ... سبب شد اجرای نمایش به طول انجامد. خوشبختانه چندی پیش به پیشنهاد حوزه هنری تمرینات این کار برای اجرا در تماشاخانه مهر آغاز شد و از 7 مرداد نیز به روی صحنه آمد. 

اما مضمون نمایش با ژانرهای مورد علاقه شما که عموما انقلابی و دفاع مقدس است، فاصله داشت. چه فاکتورهایی از این نمایش شما را جذب کرد:
یکی از خواسته های من از یک متن این است که  درد مردم زمانه را بازگو کند. به عقیده من یکی از وظیفه هنرمند انقلابی تئاتر آسیب شناسی و نمایش دردهاست. من در یک شاخه گل سرخ، هیچ کس، کلارینت، حانیه و... همواره یک موقعیت مرتبط با زخم های جامعه را به تصویر کشیده ام. 
داستان شبی که گوزن ها در آتش سوختند هم از این دست است. نمایش روایتگر داستان شخصی است که همه فکر می‌کنند او شب حادثه در سینما بوده و در آتش سوخته، اما بعد از سی و اندی سال متوجه می‌شوند که او در سینما نسوخته و توسط فرد دیگری به قتل رسیده است. قصد لو دادن داستان را ندارم اما حادثه بسیار تکراری است و بارها اخبار آن را شنیده ام. 
در حقیقت نویسنده یک داستان حاشیه ای و ذهنی از دل سینمای رکس ساخته است تا هم یاد و خاطره شهدای آن حادثه گرامی داشته شود و هم یک موضوع اجتماعی دردناک را به تصویر کشد. در حقیقت ما متفاوت از خیلی از نمایش ها که از حاشیه به متن می روند اینبار از متن به حاشیه رفتیم. 

یک سرعت و عجله ای خاص در نمایش شما دیده می شد که کاملا برای مخاطب محسوس بود. مثلا برای نمایش سه موقیعت صحنه، دکوری سه تکه انتخاب کرده بودید که از بار زمان تغییر دکور بکاهید. حتی در اجرای بازیگران نیز این عجله دیده می شد. علت خاصی بود؟
واقعیت این است که متن نمایشنامه در دور اول روخوانی یک ساعت و 40 دقیقه به طول انجامید که اگر به اجرا می رسید حدود 2 تا 2/30 دقیقه زمان می برد و کار خسته کننده می شد. اعتقاد دارم کار باید کوتاه باشد تا مخاطب را جذب کند. با صحبتی که با آقای آریان فر کردم مقداری از نمایش از طرف ایشان حذف شد و بخشی از دیالوگ های بازیگران نیز به صورت روایت پخش شد تا بتوانیم از زمان کار بکاهیم. 
در دکور نیز وقتی با وحید لاری صحبت کردیم نظر او بود که طراحی سه موقعیت در کنار هم در کاهش زمان تاثیر بسزایی دارد و به نظرم اتفاق بدی نیفتاد.

از زمانی که به ایران تئاتر اختصاص دادید ممنونم. اگر در پایان صحبت خاصی دارید بفرمایید؟
فقط یک درخواست از مسئولین دارم که به هنر تئاتر توجه بیشتری داشته باشند. در حال حاضر وضعیت طوری شده که نهاد‌ها و ارگان‌ها به راحتی از کار‌ها حمایت نمی‌کنند. ما به نهاد‌های گوناگونی سر زدیم، اما همه مسائل اقتصادی و نبود بودجه را مطرح کردند و این در حالی است که هنر تئاتر به فرهنگ سازی بسیار کمک می‌کند. باور کنید تئاتر هزینه نیست سرمایه گذاری برای یک ملت است.

 

مصاحبه از : علی رحیمی