گفتگو با داوود کیانیان در آستانه رونمایی از یک مجموعه شش جلدی
سرگرمی، آموزش، پرورش و درمان؛ اهداف نمایش خلاق
ایران تئاتر: داوود کیانیان سال‌هاست در حوزه نمایش به نویسندگی و کارگردانی و تدریس مشغول است.مجموعه شش جلدی نمایش خلاق امروز رونمایی می شود و او نوشتن کتاب «مبانی نمایش خلاق» را از این مجموعه برعهده داشته است.
نمایش کودک و نوجوان دلبستگی ویژه کیانیان محسوب می‌شود و سال‌ها حضور در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و نوشتن بیش از 30نمایشنامه و کارگردانی ده‌ها نمایش برای این گروه سنی، او را به یکی از صاحب‌نظران این عرصه تبدیل کرده است. برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای مربیان تئاتر کودک هم از دیگر فعالیت‌های اوست.
با کیانیان در مورد چیستی و چارچوب‌های نمایش خلاق گفتگو کرده‌ایم که آن را می‌خوانید.
خیلی ها می پرسند نمایش خلاق چیست و چه تعریفی دارد؟ آیا نمایش‌هایی که خارج از این عنوان تعریف می‌شوند، غیرخلاق محسوب می‌شوند؟
نمایش خلاق ترجمه «Creative Drama» است. نمایش است و تئاتر نیست که برای عموم اجرا شود. با یک اجرا که در واقع مخاطبش خود نقش‌آفرینان هستند شروع و به اتمام می‌رسد. اما عموم مردم را برای اهداف سرگرمی، آموزشی، پرورشی و درمانی می‌تواند شامل شود. در ایران بیشتر برای کودکان و به‌ویژه خرد‌سالان به کار گرفته می‌شود. در این فعالیت که به وسیله یک مربی با مخاطب یا مخاطبان اجرا می‌شود، مناسب است که از صفر تا صد اجرا به وسیله مخاطب طراحی و اجرا شود. همین ویژگی که تمامی عناصر اجرا را مخاطب زیر نظر مربی به صورت بداهه در یک فرایند خلق می‌کند، باعث شده است که آن را خلاق بنامند.
«به دلیل گستردگی و دامنه کاربرد‌های نمایش خلاق تعریف‌های متنوعی از آن وجود دارد که هر کدام بنا بر تاکید روی جنبه‌های ویژه‌ای از آن شکل گرفته است. در این‌جا تعریف آورده‌شده بر اساس تبیین اصولی است که در این فعالیت نمایشی جریان دارند؛ نمایش خلاق، جریانی است هدفمند و فرایند محور، که نقش آفرینان با مشارکت در اجرا به وسیله بداهه‌پردازی و فاصله‌گذاری در کمال سادگی با آفرینش نشانه‌ها زیر نظر یک مربی دست به خلق و تصویر زنده زندگی می‌زنند.» (1)
نوشتن کتاب مبانی نمایش خلاق پیشنهاد شما بود یا جهاد دانشگاهی هنر؟ برایمان از فرایند نوشتن کتاب بگویید. آیا منابعی در تبیین و تعیین چارچوب‌های این نوع نمایش در ایران و خارج وجود دارد؟
فراهم آوردن کتاب در زمینه نمایش خلاق به مولفین پیشنهاد جهاد دانشگاهی هنر بود، اما مولفین در انتخاب عنوان کتاب‌ها و مطالب‌شان آزاد بودند. خوشبختانه در این زمینه کتاب‌های زیادی تالیف و ترجمه شده است. اما این‌که مربیان و کارشناسان در یک مجموعه تجربیات خود را یک جا عنوان کنند برای نخستین بار است که اتفاق می‌افتد.
نوشتن این کتاب چه مدتی زمان برده و از چه منابعی استفاده کردید؟
این کتاب بر مبنای تجربه‌های شخصی است که بر اساس سال‌ها تدریس در مرکز آموزش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با مربیان در دهه 70 شکل گرفته است. منبع مورد استفاده من به طور عمده مطلب «شیوه فطری اجرا» بوده است که در سال 1370 در کتاب « تئاتر کودکان و نوجوانان» در انتشارات تربیت نشر یافته است.
مخاطبان این کتاب را در کدام گروه‌ها از جامعه جستجو و تعیین کردید؟
مخاطبان این اثر در درجه نخست مربیان نمایش خلاق هستند. اما برای معلمان و خانواده‌هایی که علاقه‌مند باشند در کلاس و یا خانه این فعالیت را با کودکان انجام دهند هم می‌تواند مفید باشد. به‌ویژه آن‌که در دوران کرونا این فعالیت بسیار مورد توجه کودکان در خانه قرار خواهد گرفت.
نمایش خلاق در ایران با وجود فعالان متعدد کمتر شناخته شده است ...
نخستین اشکال ابتدایی آن در فعالیت‌های نمایشی زنده‌یاد «جبار باغچه‌بان» دیده می‌شود؛ اما این اصطلاح به طور رسمی از اول دهه پنجاه که مرکز تولید تئاتر در کانون پرورش فکری تاسیس می‌شود، باب می‌شود و مربیان تئاتر کانون با گرایش تئاتری در کتابخانه‌های کانون به آن می‌پردازند که کتاب هنرمند ارزنده، رضا فیاضی با نام « گام‌به‌گام به سوی تئاتر خلاق» در همین مجموعه به این فعالیت در دهه پنجاه و ادامه آن می‌پردازد. اما در سال 66 بود که زنده یاد ثریا قزل‌ایاغ با ترجمه کتاب؛ « قصه‌گویی و نمایش خلاق»(2) این فعالیت را تعریف و مراحل شکل‌گیری آن را به صورت عملی معرفی کرد. امروزه این فعالیت علاوه بر کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سرتاسر ایران، در مهد کودک‌ها، پیش دبستان‌ها، آموزشگاه‌های خصوصی نیز انجام می‌شود.
این نوع نمایش چه خروجی و هدفی را دنبال می‌کند؟
این فعالیت نمایشی برای مخاطبان کاربرد‌های فراوانی دارد که می‌شود آن‌ها را در زیر مجموعه چهار هدف کلی جمع‌بندی کرد؛ سرگرمی، آموزش، پرورش و درمان که هر کدام به‌تنهایی می‌تواند یک هدف متعالی برای این فعالیت محسوب شوند.
از تجربه نوشتن این کتاب راضی هستید؟
بله، فرصتی بود تا یک جمع‌بندی از فعالیت‌هایی تدریس آن داشته باشم. به یک تعریف ویژه بر مبنای شیوه فطری اجرا از آن برسم و اصول آنرا تبیین کنم. امیدوارم مخاطبان نیز از مطالعه آن راضی شوند.
کمی فاصله بگیریم از بحث کتاب مبانی نمایش خلاق. این روز‌ها چه می‌کنید؟ می‌نویسید؟ تدریس می‌کنید؟
بله. یادداشت‌های زیادی دارم در زمینه بازی‌های نمایشی و تئاتر کودکان و نوجوانان که می‌بایست به صورت مقاله یا کتاب تنظیم شود. هر چند اشتیاقی از طریق ناشران برای نشر این گونه مطالب دیده نمی‌شود، اما من کم‌وبیش به تهیه و تدوین این تجربیات مشغولم. از طرفی در « بنیاد نمایش کودک» نیز دغدغه انتشار «صد سال تاریخ شفاهی تئاتر کودک و نوجوان» را داریم که امیدوارم امسال چند جلد از حدود سی جلد آن منتشر شود. آخرین مقاله‌ام با نام؛ «جای خالی کودکان نمایشنامه‌نویس» قرار است در «همایش بین‌الملی زیست جهان کودکی در ایران» که به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام خواهد شد، قرائت یا چاپ شود.
پی‌نوشت:
1.مبانی نمایش خلاق، نشر جهاد دانشگاهی هنر، خرداد1400
2.دیویی چمبرز، قصه‌گویی و نمایش خلاق، ترجمه ثریا قزل‌ایاغ، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول 1366 تهران. چاپ دوم 1375 تهران.
