مروری بر یک حرکت فراگیر به بهانه رونمایی از مجموعه نمایشنامه نخل سرخ
نهضت نمایشنامهنویسی ایرانی سرمایه گذاری برای آینده
ایران تئاتر: اداره کل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد با هدف غنی ساختن ادبیات نمایشی تئاتر کشور با متنها و نمایشنامههای نوشتهشده بر اساس فرهنگ ملی و خردهفرهنگهای پراکنده در جایجای ایران و نیز فرهنگ والای مقاومت و دفاع مقدس، طرحی را پایهگذاری کرد که قادر آشنا مدیر کل هنرهای نمایشی از آن به عنوان نهضت نمایشنامهنویسی نام برده است. وظیفه اجرای این رویداد نمایشی را دفتر انتشارات و پژوهش ادارهکل هنرهای نمایشی برعهده دارد.
کمتر کسی امروز به این امر اذعان ندارد که عرصه تئاتر و سینما و به طور کل هنرهای نمایشی نیاز به یک بازبینی و احیای ارزشهای مغفول مانده در پسِ حجاب روزمرگیها و مشکلات و فراموشیها دارد؛ از بازآفرینی فرهنگ حیاتبخش و عزتآفرین مقاومت تا ارزشهای انسانی جاری در هشت سال دفاع مقدس و پرداختن به مضامینی چون سلوک و زندگی شهدا و شخصیتهای انقلاب اسلامی در جزئیترین نمایههای فرهنگی و بطئیترین لایههای وجودی انسان امروز تا این شاخصها تهنشین شوند و بتوانیم انتظار داشته باشیم همگان به فراخور دانستگی و ادراک خود از این زلال اندیشه سیراب شوند و در عمل و کردار، خود شاخصی برای این فرهنگ و رفتار باشند.
قلم روشن برای بازیابی راههای روشن
اولین اقدام در این حوزه، رویداد نمایشنامهنویسی «قلم روشن» بود که طی آن مجموعهای 4 جلدی منتشر شد و به بازار نشر کتاب عرضه شد. این رویداد به تعبیری یکی از مهمترین اقدامات برنامهریزیشده اداره کل هنرهای نمایشی در حوزه دفاع مقدس و فرهنگ مقاومت، شهدا و شخصیتهای انقلاب اسلامی بود. این مجموعه شامل 8 نمایشنامه با موضوع زندگینامه شهدای دفاع مقدس است. آنگونه که متولیان این رویداد گفتهاند، نوشتن متن نمایشنامهها و نهایی شدن آنها در یک فرایند تکوینی صورت گرفته و نویسندگان و کارشناسان طرح با همفکری یکدیگر و بر اساس تعاملی سازنده و گفتگومحور به متن نهایی دست یافتهاند. ضرورت این رویکرد بر اساس این مسئله بوده که متنهای نهایی و منتشرشده چه از حیث محتوا و سوگیری و چه از حیث کیفیت نوشتاری و حرفهای و تخصصی و تکنیکی، آثار قابل قبول و مورد تایید صاحبنظران و فعالان عرصه تئاتر باشند. این هدف در عمل با توجه به اقبال مخاطبان حاصل شده است.
گام دوم مسیر روشن
در ادامه و پیگیری این نهضت، گام دوم، انتشار 12 نمایشنامه در قالب رویداد نمایشنامهنویسی «قلم روشن2» بود.
قادر آشنا در آیین رونمایی از این مجموعه گفته بود: فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی فرصتی برای خلق اثر در حوزه نمایشنامهنویسی است و ما باید بتوانیم از این بستر قوی و ارزشمند بهره بگیریم. این مسئله را که موضوع در این پروژه آزاد و به انتخاب صاحب اثر بود به عنوان یک فرصت نگاه میکنم و همین امر سبب ساز این شد که هیچکدام از این آثار انتزاعی نباشند و همگی با تنوعی ویژه نشان از دغدغه اجتماعی خالقان آنها داشته باشد. کلمه به کلمه نمایشنامههایی که در این پروژه خلق شدهاند را خواندهام و از خواندن تکتک آثار این مجموعه لذت بردهام و اعتقاد دارم آثاری که در این پروژه خلق شدهاند از قابلیت بسیار ارزشمندی برای اجرا برخوردار هستند.
انتشارات نمایش در قالب پروژه «قلم روشن2» نمایشنامههای «در آستانه» نوشته امیرحسین طاهری، «پنگوئنهای افسرده» نوشته محمد میرعلی اکبری، «گیسو» نوشته بهرام صادقی مزیدی، «خواب میبینم» نوشته آرش عباسی، «دست» نوشته مهدی ضیاءچمنی، «قربانگاه» نوشته عمادالدین رجبلو، «نادرشاه» نوشته حمیدرضا نعیمی، «اشتیاق» (سیاره میمونها) نوشته پیام لاریان، «عروس قنات» نوشته شهرام کرمی، «سیوسه سال بعد» نوشته مهدیه حسینی، «بابا آدم» نوشته لیلی عاج و «صادره از...» نوشته مهتا پناهی را منتشر کرده است.
سعید اسدی، مدیر دفتر انتشارات، آموزش و پژوهش ادارهکل هنرهای نمایشی در این آیین با ارائه گزارشی از فرایند تولید آثار در این پروژه هم گفته بود: این پروژه با رویکرد گزیدهگرایانه آغاز شد و در مرحله نخست ۵۰ طرح مورد غربالگری قرار گرفت و در نهایت ۱۲ اثر به صورت نهایی و در قالب نمایشنامه تولید شد. در پروژه «قلم روشن» هدف ما تنها خلق نمایشنامه نیست بلکه در این پروژه قصد داریم، از اجرای نمایشنامهها در مجموعههای تحت مدیریت ادارهکل هنرهای نمایشی نیز حمایت کنیم. در این دوره شاهد حضور نمایشنامهنویسان شناختهشده در کنار نمایشنامهنویسان جوان هستیم و خوشحالیم که با این پروژه، فصل جدیدی را برای معرفی نمایشنامهنویسان جوان در کشور فراهم کردهایم.
رویداد نمایشنامهنویسی «قلم روشن3» هم به عنوان گام سوم این پروژه در حال انجام و پیگیری است و به زودی نمایشنامههای انتخابشده برای این طرح ارائه خواهند شد.
راه روشن متون دینی
«راه روشن» پروژهای دیگر از برنامههای تعیینشده برای نهضت نمایشنامهنویسی ایرانی بود که با محوریت کتاب گرانسنگ نهجالبلاغه و به منظور ترویج اندیشههای بلند علوی و آموزههای گرانقدر امام علی(ع) در آیینه هنرهای نمایشی به همت اداره کل هنرهای نمایشی انجام شد. به نظر میرسد با توجه به ابتلائات و نیازهای امروز جامعه ایرانی، پرداختن به سیره و سلوک علی(ع) چه در وجه فردی و چه در وجه اجتماعی آن که امری سازنده و پیشرو و فرهنگساز و نجاتبخش است، امری ضروری است. نکته مهمتر اینکه این شاخصها وقتی در قالب اثری نمایشی آن هم با رعایت نکات حرفهای و تخصصی و در قالبی جذاب به نمایش درمیآیند و به مخاطب ارائه میشوند، تاثیری صدچندان خواهند داشت و در عمل شاهد پدید آمدن فرهنگی غنی و انسانساز متاثر از عملکرد والای حضرت امیر(ع) خواهیم بود.
طرحی برای 1400
اما این همه ماجرا نیست. اداره کل هنرهای نمایشی در اوایل تیرماه سال جاری اعلام کرد با تعریف پروژهای با عنوان «۱۴۰۰» از نگارش متون نمایشی اعضای کانون نمایشنامهنویسان و مترجمان خانه تئاتر حمایت خواهد کرد.
در شرایطی که کرونا راه نفس تئاتر کشور را تنگ کرده بود، این اداره کل با محول کردن ماموریتی ویژه به دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی (انتشارات نمایش) مطرح کرد که با همراهی کردن نویسندگان در فرایند تولید تکوینی نمایشنامه، از متون تولیدی اعضای کانون نمایشنامهنویسان و مترجمان خانه تئاتر در پروژهای با عنوان «۱۴۰۰» حمایت میکند.
در متنی که برای معرفی این پروژه در رسانهها منتشر شد، آمده: انتشارات نمایش به منظور ایجاد روحیه و انگیزه و حمایت قانونمند از کسب و کار حرفهای نمایشنامهنویسان عضو کانون در دوران همهگیری بیماری کووید ۱۹ و همچنین ایجاد فرصت برای آفرینش متون نمایشی ایرانی ارزشمند، در تفاهمی با هیئت مدیره کانون نمایشنامهنویسان و مترجمان خانه تئاتر ایران، با ارائه کمک هزینه نگارش و نشر آثار تا سقف ۳۵ اثر جدید اعضای این کانون را که در فرایند این پروژه تولید میشوند، مورد حمایت خود قرار میدهد.
این طرح تنها مختص اعضای کانون نمایشنامهنویسان و مترجمان خانه تئاتر ایران تعریف شده و قرار است آثار نهایی و تایید شده تا مهرماه 1400 منتشر و در دسترس علاقهمندان قرار بگیرند.
نهضت نمایشنامه نویسی در گستره همه شهرها
در شرایط محدودیت های کرونایی توجه به تولید محتوای ایرانی برای صحنه های نمایش یک راهبرد کارشناسی شده و کارآمد است . تا اینجای مسیر جریانی پرتکاپو آغاز شد تا در تصمیمی موثر به وسعت سرزمینی درآید . قادر آشنا در نشست صمیمی با گروههای نمایشی استان کهگیلویه و بویراحمد که درتیرماه برگزار شد با بیان اینکه هنرهای نمایشی به عنوان یک هنر ماندگار و تاثیرگذار نقش بیبدیلی در بالندگی و روحیه امید ونشاط در جامعه دارد گفت: تلاش میکنیم با برنامه ریزی و تعامل با هنرمندان تئاتر نسبت به توسعه کمی و کیفی آن و همچنین فعالسازی مراکز کشف و پرورش استعدادهای درخشان نمایش کشور گامهای موثری برداشته شود.
مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خاطرنشان کرد: تئاتر در جهان یک هنر فاخر و مبنایی است . در کشور ما نیز حضور مسئولان در استانهای مختلف در جمع هنرمندان نشان از توجه به فرهنگ وهنر وشکوفایی استعدادهای هنری دارد.
آشنا با اشاره به اینکه ۹۰۰ گروه نمایشی در سطح کشور فعال هستند که با احتساب تعزیه و نمایشهای خیابانی بیش از ۱۰۰۰ گروه نمایشی داریم، گفت: نهضت نمایشنامه نویسی را در کشور راه اندازی کردیم و برای اخذ آثار هنرمندان هیچ گونه محدودیتی نداریم و هر طرحی که ارسال شود با دقت بررسی می شود تا آثار فاخری برای اجرا تولید شوند.
مدیر کل هنرهای نمایشی کشور گفت: ما در حوزه نمایش از جمله کشورهای درجه یک جهان هستیم و در کشورهای اسلامی و خاورمیانه بیبدیل هستیم.
آشنا در ادامه خاطرنشان کرد: از تولیدات عرصه هنر نمایش در حوزه مقاومت و دفاع مقدس حمایت جدی خواهیم کرد.
مدیرکل هنرهای نمایشی کشور با اشاره به ضرورت توجه به فرهنگ و هویت خود تأکید کرد: شهدای بزرگ استان، مفاخر و همچنین شخصیت بزرگی مثل آیت الله ملک حسینی(ره) یک سرمایه ازشمند هستند که شایستگی توجه و پرداختن در حوزه فرهنگ و هنر را دارند.
نمایشنامه هایی برای نخل سرخ
رویداد «نخل سرخ» طرحی است که در قالب آن 11 نمایشنامه از هنرمندان سراسر کشور به صورت تعاملی و تکوینی توسط اداره کل هنرهای نمایشی و به عاملیت دفتر پژوهش و انتشارات این اداره کل منتشر شد و در میان این 11 اثر نمایشنامههایی از شهرهای مختلف کشور مانند بروجرد، فلاورجان، زاهدان و... وجود دارد.
نویسندگان این نمایشنامهها از مرحله طراحی که طرحها به دفتر پژوهش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی میرسید تا نهایی شدن طرح و نمایشنامه، با هدف ارتقای کیفی آثار همراهی میشدند تا کیفیت نهایی و موردنظر متولیان پروژه حاصل شود.
در مجموع 100 اثر در این زمینه توسط نویسندگان ارسال شد که 15 اثر از این تعداد حائز کیفیت شناخته شدند و از بین 15 اثر در نهایت 11 نمایشنامه به مرحله انتخاب نهایی رسیدند که در 3 مجلد تولید و چاپ شده است.
قادر آشنا در آیین رونمایی این مجموعه، با اشاره به این نکته که نمایشنامه نویسی به عنوان اولویت اول مرکز هنرهای نمایشی قرار گرفته است، گفته بود: هم اکنون شاهد تولید آثار ارزشمندی از هنرمندان کشور در ساحت های مختلف هستیم و نخل سرخ هم یکی از این اقدامات در راستای گرامیداشت فتح خرمشهر است. نخل سرخ در سه سطح قلم روشن است. در گام اول مختص به دفاع مقدس است که سال گذشته به دلیل شیوع کرونا بخش استانی جشنواره فتح خرمشهر را به استانها واگذار کردیم و در بخش ملی و بخش تولید هم مجموعه نمایشنامههای نخل سرخ رونمایی میشود.
سید حسین فدایی حسین، سعید اسدی و نصرالله قادری انتخاب آثار این رویداد را برعهده داشتهاند و از میان 100 طرح ارسال شده به ترکیب نهایی 11 نمایشنامه منتشر شده رسیدهاند.
«رستگاری در خط سیاه» مرضیه شریفی، «زخم گشوده جهان» مجید دیندار، «قتل فجیع شاعر جوان» غلامحسین دولتآبادی، «حلیمه» پژمان شاهوردی، «رقص پروانه» نوشین تبریزی، «مصریه» لادن قناد، «موکتبر» مجید کاظمزاده مژدهی، «آخرین نامه یحیی» سعید محبی، «دیدبانی زیر بهمن» لیلا بیگوند، «سریر» مهدی صالحیار، «کشتارگاه» سعید بادینی؛ نمایشنامههای چاپشده در مجموعه «نخل سرخ» هستند که موضوع محوریشان مقاومت مردم در سالهای دفاع مقدس بهشمار میآید.
گنجینه ای از فرهنگ تمدن ساز ایران اسلامی برای آینده
به نظر میرسد آنچه تاکنون در قالب رویدادهایی چون قلم روشن و راه روشن، نخل سرخ ، طرح1400 و فراخوان نمایشنامه نویسی در استان ها انجام شده، تاثیر فراگیر خود را تا چندی دیگر کاملا نمایان کنند و فعالان و مخاطبان پیگیر و علاقهمندان تئاتر کشور با بهرهگیری از آثار و نتایج این اتفاق بزرگ و راهگشا در حوزه تولید متون نمایشی ناب ایرانی ، شاهد جریانی تازه و پویا در عرصه تئاتر و هنرهای نمایشی ایران مبتنی بر ارزشهای والای مقاومت ، دفاع مقدس ، راه و روش شهدا و چهره های برجسته عالیمقام فرهنگ ایران اسلامی باشند.