مهدی خمسه، کارگردان نمایش «نجواهای عزازیل» حاضر در یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان:
روحیه عاشورایی مهمترین شاخصه فرهنگ مقاومت است
تئاتر صاحبدلان فرصت ویژهای برای طرح سیره امام حسین(ع)
ایران تئاتر: مهدی خمسه، نویسنده و کارگردان در یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان با کارگردانی نمایش «نجواهای عزازیل» که از آثار پرمخاطب این دوره محسوب میشود، شرکت کرده است.
او تئاتر صاحبدلان را فرصتی برای طرح روایتها و شخصیتهای ناشناختهای میداند که تا کنون ارتباط و تاثیرپذیریشان از امام حسین(ع) و مکتب زنده و پویایش، مجالی برای شناخته شدن نیافتهاند. با او در مورد نمایش «نجواهای عزازیل» و نیز جایگاه و تاثیر تئاتر صاحبدلان در توسعه فرهنگ دینی گفتوگو کردهایم که در ادامه آن را میخوانید.
امسال با نمایش«نجواهای عزازیل» در تئاتر صاحبدلان حضور دارید. از این نمایش برایمان بگویید. در قالب تئاتر صاحبدلان چند اجرا داشتید؟
«نجواهای عزازیل» در تئاتر صاحبدلان علاوه بر برنامه از پیشتعیین شده، چند اجرای ویژه هم در محوطه باز تئاتر شهر داشت که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در مورد داستان نمایش هم باید بگویم این داستان برمیگردد به سال 750 هجری قمری و در واقع روایت زندگی جمالالدین ناصبی خلیعی فرزند حاکم شهر موصل است. ناصبی هم بدین معنی که در اصل پیدایش فرقه داعش بازمیگردد به ریشه و تبار ناصبیها که بعد از جنگ جمل و جنگ صفین، دشمن امیرالمومنین(ع) و اهل بیت(ع) شدند. حاکم وقت موصل صاحب فرزند نمیشده و نذر میکند اگر خداوند فرزندی به او عطا کند، راهزن راه کربلا شود و زائران امام حسین(ع) را بعد از غارت به قتل برساند. پدر جمالالدین خلیعی این نذر را میکند و جمال الدین به دنیا میآید و تمام آموزشها را در مورد اینکه بتواند یک راهزن در مسیر کربلا شود، میبیند اما شبی که زمان موعود فرا میرسد و میرود برای بستن راه، کنار همان کمینگاهی که داشته خوابش میبرد و یک قافله از کنار او میگذرد. ما در نمایش خود جمالالدین را عماد خطاب کردیم و یک اسم مستعار برای او گذاشتیم. هنگام گذشتن قافله از کنار جمالالدین غرقه در خواب، او خواب میبیند که دارند او را به سمت جهنم میبرند تا در آتش انداخته شود. ناگهان ندا می آید که او را بازگردانید و جمالالدین در عالم خواب متوجه میشود که مشمول شفاعت امام حسین(ع) شده و به خاطر اینکه گرد و غباری که از عبور قافلهای که به سمت کربلا رفته، روی بدن و صورتش نشسته، نتوانستهاند او را به آتش دوزخ بیندازند. همین مسئله باعث میشود از خواب بیدار شود و ببیند که کاروان رهسپار کربلا از کنار او به سلامت عبور کرده است. جمال الدین خلیلی یعنی عماد نمایش ما از همان لحظه متحول میشود و بعدها از شاعران دوستدار اهل بیت(ع) میشود. او برای امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) شعرهای بسیار زیبایی گفته که در ادبیات عرب این اشعار موجود است.
فکر میکنید همزمان شدن ایام هفته دفاع مقدس با رویداد تئاتر صاحبدلان در سال جاری چه ویژگی را پدید آورده است؟
در مورد همزمان برگزار شدن این رویداد با ایام گرامیداشت چهل و یکمین سالگرد دفاع مقدس باید بگویم قطعاً روحیه عاشورایی و فرهنگ منبعث از مکتب امام حسین(ع)، مهمترین شاخصه در دفاع مقدس و فرهنگ مقاومت محسوب میشود. یعنی اینکه این روحیه شهادتطلبی و ایستادگی با دست خالی اما با ارادهای پولادین در مقابل لشکر تا دندان مسلح بعثیها بهوفور در شهدا و در تمامی مقاطع دفاع مقدس وجود دارد که در بسیاری از فیلم و تئاترهای ما قابل مشاهده است. این مفاهیم عالیه و انسانساز با جان رزمندگان ما گره خورده؛ از آن پیشانیبندهایی که رزمندهها به سرهایشان میبستند که لبیک یا حسین بر آنها نقش بسته بود تا روحیه حقطلبی و عزتمندی و شهادتطلبی در لشکر مخلص خدا موج میزد؛ در نظر من همه اینها در نهایت پیروی از مکتب عاشورا و منش امام حسین و یارانش است. از سوی دیگر همزمان برگزار شدن تئاتر صاحبدلان با برنامههای چهل و یکمین سالگرد دفاع مقدس یک نقطه عطفی را به وجود آورده هم در مقوله دفاع مقدس و هم در مقوله. تئاتر صاحبدلان با توجه به درونمایه و محتوای نمایشهایی که مورد حمایت قرار میدهد، کاملاً گویای حقایق و به اصطلاح همان فرهنگ و مکتب امام حسین و اهل بیت است.
رواییتی که برای اجرای این نمایش در نظر گرفتید ظاهرا برای مخاطب امروز تئاتر جذاب بوده و مخاطبان با اجرا ارتباط برقرار کرده اند...
نمایش نجواهای عزازیل نمایشی است که توسط شخصیت اصلی قصه روایت میشود یعنی کل قصه شخصیت اصلی توسط خودش به بهانه حضور شیطان روایت میشود چون شخصیت شیطان در مقابل شخصیت جمالالدین قرار میگیرد و بهانهای برای روایت قصه ما پدید میآید. عماد دائماً بعد از تغییری که برایش به وجود میآید و بعد از اینکه جریان قافله اتفاق میافتد و عماد تصمیم میگیرد راهش را عوض کند، از مریدان و شیفتگان اهل بیت و بهویژه امام حسین(ع) میشود؛ از این لحظه به بعد دیگر دائماً دچار کابوسهایی میشود. در این کابوسها شیطان سعی دارد که تصمیم و رای عماد را عوض کند و از اینکه فرقه خودش، دیدگاه خودش و حتی مذهب خودش را عوض کرده، او را پشیمان سازد. بنابراین اگر بخواهم از شاخصه و نکته مهم این روند و شیوه اجرایی کار بگویم، باید تاکید کنم که مبنای روایی نمایش ما برای نشان دادن تحول شخصیتی عماد، روایتگونه است؛ یعنی ما روایتها را میشنویم و بعد فلشبکها را میبینیم.
نکته مهم دیگری که در روند اجرا وجود دارد، حضور گروه فرم است. هم در نقش ملائکه زمان آفریده شدن انسان که ما در کار داریم لحظه آفرینش انسان و گفتوگوی خدا و شیطان را که واژه به واژه آن ترجمه آیات سوره بقره و چندین سوره دیگر است و هم به عنوان ماموران دوزخ و هم هنگامی که به عنوان راهزنها ایفای نقش میکنند، بسیار موثر بوده است.
کارگردانی نجواهای عزازیل چندمین حضور شما در تئاتر صاحبدلان است؟
پارسال همین کار را آماده اجرا داشتیم یعنی همه کارها انجام شده بود و منتظر تعیین زمان و مکان اجرای نمایش بودیم و راستش همراه با اعضای گروه زحمت زیادی هم کشیده بودیم که اثری در خور را اجرا کنیم که متاسفانه به دلیل همهگیری بیماری کرونا موفق نشدیم این کار را اجرا کنیم در تئاتر شهر و اجرا کاملا کنسل شد. امسال اما خوشبختانه موفق شدیم که در تئاتر صاحبدلان شرکت کنیم. در مجموع میتوان گفت این اولین حضور بنده در رویداد بزرگ صاحبدلان است اما پارسال هم با تمام توانمان آماده حضور و اجرای نمایش بودیم که به دلیل شرایط بحرانی ناشی از شیوع کرونا، قسمت نشد.
جایگاه تئاتر صاحبدلان را در رویدادهای هنری چگونه ارزیابی میکنید؟
در مورد اهمیت این رویداد تئاتری که اندازهای ملی دارد و گسترشدهنده و مروج فرهنگ عاشورایی است و زمینهسازی میکند برای طرح مسائل و روایتها و آدمهایی که شاید در قالبهای معمول و رایج از جمله مجالس تعزیه و مقاتل و سخنرانیهای مذهبی و مناسبتی در هیئتها و منبرها به آنها پرداخته نمیشود، همین بس که با استفاده از زبان و بیان هنر نمایش میتوان مبتنی بر شیوه و شکل روایی نوینی با جزییات از وقایع و روایتهای تاریخی گفت و سراغشان رفت. من فکر میکنم مهمترین رسالتی که به گردن برگزارکنندگان تئاتر صاحبدلان هست ترویج همین فرهنگ عاشورایی امام حسین(ع) است. باز هم تاکید میکنم ویژگی این رویداد و پروژههای تئاتری که در آن اجرا میشوند برمیگردد به امکان طرح خیلی از مطالب و شخصیتهای برجسته که در جریان عاشورا و در ارتباط با عاشورا و امام حسین بودند ولی تاکنون با همه کوششهای دلسوزان و دلدادگان فرهنگ عاشورایی و پیشینیان ما هنوز مکتوم و مغفول ماندهاند. تئاتر صاحبدلان یک فرصت ویژه برای کسانی است که این مکتب را دنبال میکنند و فضای خیلی مناسبی است برای معرفی این افراد و اشخاصی که در تاریخ وجود دارند.
در مورد اینکه اجرای نمایشها محدود به تهران نیست چه نظری دارید؟
از آنجایی که در تئاتر صاحبدلان سعی شده که هر اثری در شهر خودش اجرا شود به نظرم اتفاق بسیار خجسته و موثری است برای تئاتر کشور و کسانی که دارند در شهرها و استانهای مختلف کار تئاتر انجام میدهند. خیلی خوب است که هر کسی در شهر خودش بتواند اجرا برود و کار کند؛ اینکه صرفاً همه استانها بیایند در تهران اجرا بروند، این مسئله باعث به وجود آمدن ترافیک نمایشها میشود و شاید خیلی از کارها موفق به حضور در تئاتر صاحبدلان نشوند ولی زمانی که هر گروهی در شهر خودش اجرا بورد ترافیک به وجود نمیآید و همه آثار دیده میشوند و همه هنرمندان این رشته فرصتی دارند که در این جشنواره شرکت کنند.در این مورد از جناب آقای فرهنگ تشکر میکنم که محبت کردند و با زحماتی که همراه دوستانشان کشیدند موفق شدند که این جشنواره را به این شکل در سطح کشور برگزار کنند.
چقدر با تداوم نمایشهای دینی در طول سال موافق هستید؟
در مورد اینکه اجراها علاوه بر ماه محرم و صفر در سایر ایام سال تداوم داشته باشند، به نظرم رویکرد بسیار خوب و موثری خواهد بود. بعد از ایام محرم که مردم در هیئات پرشور شرکت میکنند، خیلیها حتی مشتاق هستند که بیشتر در این حال و هوا باشند. با برگزاری تئاتر صاحبدلان فکر میکنم نه تنها این دلبستگی بیشتر میشود بلکه یک آگاهی و به اصطلاح یک سندیتی به مسئله عاشورا و مکتب حضرت اباعبدالله الحسین داده میشود و این یک مکمل است. به نظر من رویداد صاحبدلان مکمل فوقالعاده خوبی برای ماه محرم و صفر و نزد کسانی است که دنبال میکنند این مکتب را.
شما ببینید در این شرایط و وضعیت بیماری کرونا، باورهای دینی مردم ما و رویدادهایی چون تئاتر صاحبدلان چه تاثیری روی مردم دارد. قطعاً ما همیشه این را از کودکی آموزش دیدهایم و اکثر مردم در کشور ما این اعتقاد را دارند که در زمان ظهور بلایای سخت یا بیماری و یا هر گرفتاری، همیشه متوسل شدن به اهل بیت و برگزاری رویدادی برمبنای حضور و اندیشه بزرگان دین و مذهب ما و همدردی با مصائب اهل بیت(ع) میتواند از نظر روحی تاثیر خیلی خوبی داشته باشد. در پایان لازم میدانم از جناب فرهنگ و جناب آشنا و همه برگزارکنندگان تئاتر صاحبدلان تشکر و قدردانی کنم. امیدوارم که خداوند توفیق دهد که در سالهای آینده نیز بتوانم در خدمت عزیزان در تئاتر صاحبدلان باشم.