اجرای عروسکی افسانه زال و سیمرغ

نمایش زال سپید موی یک نمایش عروسکی برای بزرگسالان است که سال گذشته در بخش بزرگسال هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک حضور یافته بود. این نمایش تنها نماینده بیرجند در بخش نمایش‌های صحنه‌ای گروه سنی بزرگسال جشنواره نمایش عروسکی مبارک به شمار می‌رود.

در بخش بزرگسال هجدهمین جشنواره عروسکی تهران مبارک یازده نمایش شرکت داده شده بود که تمام آنها در ردیف نمایش‌های صحنه‌ای قرار می‌گرفت. از میان این آثار هفت نمایش به تهران تعلق داشت و سهم شهرهای اردبیل، بیرجند، کیش و دشتستان نیز هر کدام یک نمایش بود. از آنجا که هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به صورت مجازی برگزار گردید، تمام آثار حاضر در بخش بزرگسال این رویداد هنری تنها در قالب نسخه ضبط شده ارائه شد و از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران و تعدادی پلتفرم مشابه نمایشی دیگر در معرض دید مخاطبان قرار گرفت.

نسخه فعلی نمایش زال سپید موی که اکنون در پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران قابل مشاهده است، همان نسخه‌ای است که زمستان سال گذشته در طول برگزاری جشنواره عروسکی تهران مبارک از طریق همین پلتفرم به مدت یک هفته قابل مشاهده بود. حال این فرصت برای علاقه‌مندان تئاتر عروسکی ایرانی فراهم شده است تا نمایش زال سپید موی را بدون محدودیت زمانی و در نقاط مختلف ایران از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران تماشا کنند. در ادامه نگاهی به این نمایش عروسکی خواهیم داشت و به مرور درونمایه و مهم‌ترین نقاط قوت آن خواهیم پرداخت. 

ماجرای بالیدن زال نزد سیمرغ

داستان نمایش زال سپید موی همان ماجرای آشنای تولد زال و بالیدن او نزد سیمرغ است که در این اثر نمایشی بدون دخل و تصرف خاصی شاهد روایت آن هستیم. در واقع داستان نمایش زال سپید موی با داستان زال و سیمرغ که در شاهنامه فردوسی نقل شده است، تفاوت چندانی ندارد. سام به تازگی دارای فرزند پسری شده است که در عمل جانشین او در سیستان محسوب می‌شود. با این حال او از اعلام رسمی و عمومی این موضوع بیمناک است. فرزند سام موهای یکدست سپید رنگ دارد و او نگران آن است که اگر پسرش را به بزرگان و صاحب منصبان نشان دهد آنها طفل خردسال را اهریمن نژاد بنامند. به این ترتیب هراس از سرافکندگی و بدنامی سام را وادار می‌کند که فرزندش زال را پای البرز کوه (کوه دماوند) ببرد و او را آنجا رها کند. پیش از آنکه زال کوچک طعمه موجودات درنده شود، پرنده بزرگ و خردمندی به نام سیمرغ او را می‌یابد و نوزاد سپیدمو را به لانه خود در بالای البرز کوه می‌برد. زال همراه با جوجه‌های سیمرغ بر خود می‌بالد و تحت تعالیم پرنده رنگین‌بال به جوانی تنومند، ورزیده و خردمند تبدیل می‌شود. سال‌ها سپری می‌گردد و در گذر زمان سام از تصمیمی که گرفته است پشیمان می‌شود؛ از همین رو دوباره به پای البرزکوه باز می‌گردد تا بلکه بتواند نشانی از فرزند گم شده‌اش بیابد. زال که از طریق سیمرغ با پیشینه خود آشنا شده و می‌داند که آن مرد پدر واقعی او است، پس از سپاس گفتن مهر سیمرغ با سام همراه می‌شود و به خانه باز می‌گردد.

استفاده مناسب از شعر و موسیقی

نمایش زال سپید موی روایتگر یکی از مشهورترین داستان‌های شاهنامه فردوسی در قالب یک نمایش عروسکی است. البته باید به این نکته اشاره کرد که نسخه غیر عروسکی این نمایش نیز پیش از این و در طول سالیان گذشته بارها در بیرجند اجرا شده است و اجرای آن را همین گروه تئاتر بر عهده داشته‌اند.

در نمایش زال سپید موی علاوه بر کلام فاخر از اشعار تاثیرگذار نیز استفاده شده که بسیاری از آنها همان ابیات شاهنامه فردوسی است. در واقع روایت داستان نمایش زال سپید موی و جزئیات آن توسط شش راوی زن انجام گرفته است که بخش مهمی از آن در قالب شعر پیاده می‌شود. خواندن این اشعار در بخش‌های مختلف نمایش زال سپید موی با موسیقی همراه شده و اجرای آن به خوبی انجام گرفته است؛ به گونه‌ای که می‌توان بهره گرفتن بهینه از شعر و موسیقی و همچنین حرکات موزون مرتبط با آنها را مهم‌ترین نقطه قوت این نمایش قلمداد کرد.

به طور کل ویژگی یاد شده یعنی استفاده مناسب از شعر و موسیقی در کنار بهره‌مندی نمایش زال سپید موی از متن خوب جزو نقاط قوت اصلی این اثر نمایشی به شمار می‌رود. علاوه بر آن بازی بازیگران حاضر بر صحنه نیز خوب است و بیننده را راضی نگه می‌دارد.

هنرنمایی عروسک‌های بزرگ در کنار بازیگران زنده

در نمایش زال سپید موی از تکنیک ماروت و به‌کارگیری عروسک‌های پوشیدنی استفاده شده است. البته این خصلت تنها به شخصیت‌های اصلی انسان که در این نمایش حضور دارند یعنی سام و زال و تعدادی از ساکنان قصر سام محدود می‌شود و عروسک سیمرغ از نوع پوشیدنی طراحی نشده است.

عروسک سیمرغ در نمایش زال سپید موی از نوع عروسک‌های بزرگی است که توسط میله هدایت می‌شوند. برای گرداندن سیمرغ در طول صحنه‌های مختلف این اثر نمایشی از شیوه‌ای مشابه با بونراکو استفاده شده است و چند نفر از عوامل صحنه آن را هدایت می‌کنند. عروسک سیمرغ ظاهری معصوم و بانمک دارد و طراحی بدن و پرهای او پذیرفتنی‌ جلوه می‌کند.

صحنه نمایش زال سپید موی جزئیات چندانی ندارد و می‌توان طراحی صحنه این اثر نمایشی را مینیمالیستی توصیف کرد. در واقع بخش اصلی جزئیات این نمایش در طراحی عروسک‌های آن مشاهده می‌شود.

استفاده مناسب از نورپردازی

در برخی از صحنه‌های نمایش زال سپید موی استفاده مناسبی از نورپردازی صورت گرفته است. در میان این صحنه‌ها می‌توان به صحنه مربوط به نخستین ملاقات تماشاچی این اثر نمایشی با سیمرغ اشاره کرد. در این صحنه شاهد شبیه‌سازی رعد و برق با استفاده از نور هستیم. اگرچه تعداد چنین صحنه‌هایی در نمایش زال سپید موی اندک است، اما می‌توان استفاده مناسب از عنصر نور در برخی از صحنه‌های این تئاتر عروسکی را به حساب یکی از نقاط قوت آن گذاشت.

همان گونه که در سطور پیشین متن پیش رو به آن اشاره شد، نمایش زال سپید موی از متن و اشعار فاخری بهره می‌برد و باطن پیراسته‌ای دارد. اگر مایل به مشاهده این تئاتر عروسکی هستید می‌توانید به صفحه اختصاصی نمایش زال سپید موی در تلویزیون تئاتر ایران مراجعه کنید و به تماشای روایت داستان زال و سیمرغ در قالب یک نمایش عروسکی بنشینید.

عوامل تولید نمایش زال سپید موی

نویسنده و کارگردان: حسین عباس زاده

تهیه ‌کننده: مریم یزدانی

بچگان سیمرغ: فرناز خلیل نژاد

عروسک گردانان: مرضیه خسروی، مهرداد عباس زاده، مهدی عاملی نیا، جواد قادری گسک، علی مجیدی، محمود خسرو منش، حجت دلاورنیا، علی ملک آبادی، لیدا حبیبی، نرجس برهانی، سارینا عرفان جو

راوی: ویدا جمالی پور، فاطمه محمدی، نرجس برهانی، سارینا عرفان جو، لیدا حبیبی، بهاره چهره آسا

صداپیشگان: نرجس برهانی، لیدا حبیبی، علیرضا محمدی، نازنین براتی، مهرداد عباس زاده

طراحی فرم و حرکت: نازنین دستگردی

طراحی و دوخت لباس: زینب چمنی، نازنین دستگردی، طاهره چهکندی نژاد

نور و افکت: آرمان یوسفی، دینا جان محمدی

سازندگان عروسک: محمد رضا سعادتی، ماکان وزیری

دستیار کارگردان: علیرضا محمدی

مدیر صحنه: بهمن خلیل نژاد

منشی صحنه: محمود خسرو منش

نوازندگان: مهدی سلم آبادی، امیر مددی پور، حجت دلاورنیا

تصویربردار: ماکان وزیری، هادی ثابت

عکاس: مهتاب عباس زاده