فاصله گرفتن از هر پدیده ای به قضاوت و ارزیابی عادلانه آن کمک می کند

با ناصر آویژه کارگردان نمایش شب طولانی یلدا که در تماشاخانه سنگلج روی صحنه رفته است گفت وگویی انجام داده ایم.

نمایش شب طولانی یلدا را قبلا در سال 1383  و در جشنواره تئاتر بانوان اجرا کردید . در اجرای مجدد نمایش در سال 1400 چه تغییراتی اعمال کردید؟

به قصه اصلی نمایش نامه وفادار بودم. البته در اجرا تلاش کردم از حجم دیالوگ ها کم کنم و بار تصویری نمایش بیشتر شود. بازیگران نمایش  علی یعقوب‌زاده و عباس افشاریان از اجرای قبلی با من همراه بودند و به جای مریم سرمدی، رها آویژه جایگزین شد. در بخش طراحی صحنه هم سینا ییلاق بیگی به گروه اضافه شد و در طراحی تغییراتی اعمال کرد و بالطبع در میزانسن ها هم تغییراتی شکل گرفت. در کل نسبت به اجرای سال 83 ابعادی تصویری کار بیشتر شد و نقش نور هم بسیار پررنگ ترشد و رفت و برگشت ها از یک فضای واقعی به سمت کابوس و رویا با نور به مخاطب عرضه شد.

به نظر می رسد  نور  در ایجاد فضا سازی به عنوان یک عنصر پیش برنده در این نمایش مطرح است؟

یکی از مخاطبان بعد از دیدن نمایش به من گفت نور در این نمایش تبدیل به یک شخصیت شده است و هویت دارد . تماشاگر دیگری که حرفه ای تئاتر بود عنوان کرد از قابلیت نور بیش از این هم امکان استفاده وجود داشت.

فضای نمایش با گفت وگوهای زن و مردی در یک زیر زمین شروع می شود...

دراین اثر به رابطه میان آدم‌ها پرداخته می شود. آدم هایی که در ابتدا عاشق‌هستند اما در ادامه روابط‌شان وارد تنش و بحران می‌شود. این موضوع در بستر جنگ روایت می‌شود، شخصیت مرد( منصور)  رزمنده‌ای است که شاعر و هنرمند بوده و دچار اتفاقاتی می‌شود.اوهمسر خود را به زیرزمین آورده و باهم خاطرات زندگی خود را مرور می‌کنند. دوستان رزمنده منصور شهید شده‌اند و او تنها بازمانده است و خود را جامانده می‌داند .رخدادهای داستان از ابتدا به صورت جریان سیال ذهن در ذهن مرد (منصور) مرور می‌شود. بر این اساس رابطه انسان‌ها در این نمایشنامه که تاریخ مصرف ندارد و همچنان با تماشاگر ارتباط برقرار می‌کند، این ویژگی بسیار برایم جذاب بود و این موضوع یکی از دلایلم برای اجرای این نمایش در سال 1400 است.

در سال های اخیر حضور زنان در عرصه ادبیات دفاع مقدس یک نوع نگاه خاص، متفاوت و جدید را وارد ادبیات جنگ کرده است...

نویسنده نمایش نامه همسرم خانم گیتا داودی است و ایشان فضای متفاوت و به دور از کلیشه ها را در اثرش خلق کرده است . این امر به من کمک کرد که ابعاد کمتر گفته شده را در باره آن دوران در اثر  نشان بدهم. در هر صورت من تمام تلاشم را انجام دادم تا نگاه تازه ای را در معرض دید قرار بدهم . نگاهی که از دیدگاه زنانی است که پشت مردانشان ایستادند تا در جبهه ها حضور پیدا کنند.

برخی از صاحبنظران اعتقاد دارند باید سال های زیادی از هر جنگی بگذرد که در آتار نمایشی و ادبیات نگاهی تحلیلی و به دور از هیجان و کلیشه و شعار نسبت به آن بوجود بیاید چقدر با ان نگاه موافقید؟

هر پدیده ای را  بخواهیم به طور عمیق و کامل مورد نقد و بررسی و قضاوت قرار بدهیم باید از فاصله بگیریم و این می تواند فاصله زمانی باشد و یا فاصله مکانی . من هم چنین اعتقادی دارم که باید این فاصله وجود داشته باشد.  این نمایش را در سال 83 اجرا کردم. در این اجرای جدید که 17 سال فاصله زمانی دارد به یک سری از مسائل تازه پی بردم و نکات جدیدی را از متن دریافت کردم و در این اجرا به آن پرداختم. افاصله گرفتن از هر پدیده ای به قضاوت و ارزیابی عادلانه  آن کمک می کند، بویزه اینکه نمایش  ما بیشتر تحلیل محور ارزیابی می شود.

 منصور را باید همچون یک قهرمان مورد واکاوی و بررسی قرار داد؟

 منصور هم یک آدم عادی است و جایی در نمایش ، یلدا به منصورعنوان می کند که قصد چاپ قصه های جنگ را بر اساس خاطرات او دارد . ناشری هم بعد از خواندن قصه ها می گوید این رزمنده ها چه نوع آدم هایی هستند . آدم هایی که فوتبال بازی می کنند. با هم شوخی می کنند و کلا آدم های عجیبی هستند. یلدا هم بر اساس این تحلیل می گوید که برخی از مردم آدم های افسانه ای را به آدم های واقعی ترجیح می دهند.

در حقیقت در اثرم مطرح کردم که رزمندگان آدم های معمولی هستند که از یک زندگی عادی وارد چنین فضایی شده اند . خیلی از فرماندهان شاخص دوران دفاع مقدس مثل آدم های عادی موسیقی مورد علاقه شان را گوش می کرده اند و در زمان مرخصی هم مثل یک آدم عادی در کنار خانواده شان زندگی می کرده اند و آدم های عجیب و غریبی نبوده اند . مدتی قبل در استوری خودم شوخی یکی از فرماندهان جنگ را با یکی از رزمندگان به اشتراک گذاشتم . شوخی که خیلی بامزه است . در جنگ هم زندگی عادی جریان داشت. البته رزمندگان به خاطر ایثارشان جایگاه اسطوره را دارند.

 به دلیل سبک نوشتاری متن است که فضای نمایش از رئال به سمت سو رئال می رود؟

سبک نوشتاری نمایش نامه چنین فضایی را به ما ارائه کرد و موقعی که رزمنده خاطراتش را مرور می کند طبیعی است فضای نمایش از سمت رئال و واقعیت می رود به سمت فضای ذهنی و سورئال .

 زیر زمین لوکیشن اصلی نمایش در حکم یک نماد مطرح شده است؟

زیر زمین در حکم یک نماد است . نمادی ناخودآگاه  که بخشی از وجودمان است که انگاری یاک سازی می شود . زیر زمینی که بخشی از آن تاریک است و آرام و آرام محیط زیر زمین از تاریکی خارج می شود و غبارها از روی وسائل موجود پاک می شود .

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی