چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر
آن 19 نفر
سکانداران مهمترین رویداد تئاتر کشور را بشناسید
ایران تئاتر : امسال جشنواره تئاتر فجر چهل ساله می شود . سن و سالی که معانی مختلفی را در ذهن می آورد ؛ تثبیت تجربیات ، تحول ، برنامه ریزی واقع گرایانه برای آینده و... مهمتر از همه ضرورت نگاه به گذشته ، برآن شدیم برای مرور تجربیات گذشته مهمترین رویداد تئاتری کشور سلسله گزارش هایی را در حوزه های مختلفی منتشر کنیم .
این گزارش ها تحت عنوان کلی "چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر" به قلم سید رضا حسینی به مرور در درگاه تخصصی هنرهای نمایشی ایران منتشر خواهد شد . با ذکر این نکته که آمار و اطلاعات گزارش ها جملگی براساس اطلاعات رسمی ادوار جشنواره احصا شده است ، امید که برای هنرمندان و مدیران و اهل نظر موثر افتاد .
در مطلب پیش رو مروری بر دبیران ۳۹ دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر و دبیر دوره آتی (چهلم) این رویداد هنری خواهیم داشت و به بیان چهل نکته در مورد آنها خواهیم پرداخت.
نکته اول: تعداد کل دبیران جشنواره تئاتر فجر
در طول چهل دوره‌ای که جشنواره تئاتر فجر در حال برگزاری است به طور کل 19 نفر به عنوان دبیر وظیفه برگزاری این رویداد هنری را بر عهده گرفته‌اند. برخی از این افراد تنها یک دوره در قامت دبیر جشنواره تئاتر فجر ظاهر شدند و عده دیگری نیز بیش از یک بار این وظیفه را بر عهده داشتند.
نکته دوم: جشنواره مردانه
از میان 19 نفری که در طول چهل دوره اخیر به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند همگی مرد بوده‌اند و هیچ‌کدام از آنها زن نبوده است. به بیان دیگر از زمان برگزاری نخستین دوره این رویداد هنری یعنی از سال 1361 خورشیدی تاکنون هیچ زنی به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب نشده است.
نکته سوم: رکوردداران دبیری در جشنواره تئاتر فجر
رکورد بیشترین تعداد دبیری جشنواره تئاتر فجر پنج دوره است که به طور مشترک در اختیار سه نفر یعنی محمد طاها عبدخدایی، علی منتظری و مجید شریف خدایی قرار دارد. به بیان دیگر این سه نفر هر کدام برای پنج دوره (در مجموع 15 سال) وظیفه دبیری جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشته‌اند. همچنین باید به این نکته اشاره شود که ایستادن در جایگاه دبیری جشنواره تئاتر فجر توسط هر سه این افراد به صورت پشت سر هم و پی در پی بوده است؛ به این معنی که هر کدام از آنها به مدت پنج دوره متوالی در قامت دبیر جشنواره تئاتر فجر ایفای نقش کردند.
نکته چهارم: رکورد چهار دوره دبیری در جشنواره تئاتر فجر
در میان دبیران نوزده‌گانه جشنواره تئاتر فجر تنها یکی از آنها بوده که توانسته است برای چهار دوره این وظیفه را بر عهده بگیرد. حسین مسافر آستانه که در بهمن ماه امسال به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر فعالیت خواهد نمود، پیش از این سه بار دیگر نیز این وظیفه را بر عهده داشته است.
نکته پنجم: رقم صفر در برابر جایگاه سوم
تاکنون هیچ کدام از دبیران جشنواره تئاتر فجر نتواسته است تنها سه دوره در قامت دبیر این جشنواره ظاهر شود و در همین رقم باقی بماند. کسانی که پیش از این در دبیری جشنواره تئاتر فجر به رقم سه رسید‌ه‌اند (افرادی که در سطور پیشین متن پیش رو به نام آنها اشاره شد) در ادامه فعالیت خود در عرصه هنرهای نمایشی از این رقم فراتر رفتند و چهار یا پنج بار دبیری این جشنواره را بر عهده گرفتند. در میان دبیران پیشین جشنواره تئاتر فجر 15 نفر هستند که تاکنون تنها یک یا دو بار این وظیفه را بر عهده گرفته‌اند. از میان این افراد (به غیر از سعید کشن فلاح که دیگر در قید حیات نیست) سایرین می‌توانند در سال‌های آینده به رکورد سه دوره دبیری جشنواره تئاتر فجر دست یابند.
نکته ششم: کسانی که دو دوره دبیر جشنواره تئاتر فجر بودند
از میان 19 فردی که در طول چهل دوره اخیر جشنواره تئاتر فجر در نقش دبیر این رویداد هنری ظاهر شدند، 6 نفر از آنها دو بار این وظیفه را بر عهده گرفتند. حسین فرخی، حسین سلیمی، فرهاد مهندس پور، سعید کشن فلاح، سعید اسدی و نادر برهانی مرند افرادی بودند که در طول سال‌های گذشته توانستند دو بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شوند. از میان این افراد تنها فرهاد مهندس پور و سعید کشن فلاح بودند که در دو دوره غیر متوالی وظیفه دبیری جشنواره تئاتر فجر را بر عهده گرفتند؛ سایر افراد همگی در دو دوره متوالی و پی در پی به عنوان دبیر این جشنواره انتخاب شدند.
نکته هفتم: کسانی که یک دوره دبیر جشنواره تئاتر فجر بودند
در بین دبیران جشنواره تئاتر فجر در طول این چهل دوره 9 نفر تنها برای یک بار این وظیفه را بر عهده گرفتند. حسین جعفری، محمود عزیزی، رحیم نجفی برزگر، مجید سرسنگی، حسین پارسایی، محمد حیدری، رحمت امینی، قادر آشنا و اردشیر صالح پور کسانی بودند که تنها برای یک بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند.
نکته هشتم: دبیران نخستین دهه جشنواره تئاتر فجر
اگر دوره‌های چهل‌گانه جشنواره تئاتر فجر را به چهار دسته مساوی شامل ده جشنواره یا به عبارتی به بازه‌های زمانی یک دهه‌ای یعنی ده ساله تقسیم کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که ده دوره نخست این جشنواره تنها از وجود 2 دبیر بهره می‌برد. هر کدام از این دو دبیر یعنی محمد طاها عبدخدایی و علی منتظری مسئولیت برگزاری پنج دوره از جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشتند. بر این اساس می‌توان گفت که در میان این بازه‌های زمانی ده ساله، دهه 60 خورشیدی که دهه نخست برگزاری جشنواره تئاتر فجر محسوب می‌شود از کمترین تعداد دبیر برخوردار بود.
نکته نهم: دبیران دومین دهه جشنواره تئاتر فجر
در دومین دهه از برگزاری جشنواره تئاتر فجر یعنی دوره‌های یازدهم تا بیستم 6 دبیر مسئولیت برگزاری این رویداد هنری را بر عهده گرفتند. حسین جعفری، حسین فرخی، محمود عزیزی، رحیم نجفی برزگر، حسین سلیمی و مجید شریف خدایی افرادی بودند که این وظیفه را بر عهده داشتند. در میان این افراد سه نفر برای یک دوره (جعفری، عزیزی، نجفی برزگر)، دو نفر برای دو دوره (فرخی و سلیمی) و یک نفر (شریف خدایی) نیز برای سه دوره به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند. مجید شریف خدایی که مسئولیت برگزاری دوره‌های هجدهم تا بیستم جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشت، در دو دوره بعدی جشنواره یعنی دوره‌های 21 و 22 که مربوط به دهه سوم برگزاری جشنواره تئاتر فجر است نیز همین مسئولیت یعنی دبیری جشنواره را بر عهده گرفت.
نکته دهم: دبیران سومین دهه جشنواره تئاتر فجر
سومین دهه برگزاری جشنواره تئاتر فجر یعنی دوره‌های 21 تا 30 دارای بیشترین تعداد دبیر در میان این چهار دهه بود. در این دهه 8 دبیر مسئولیت برگزاری جشنواره تئاتر فجر را بر عهده گرفتند. مجید شریف خدایی، فرهاد مهندس پور، حسین مسافر آستانه، سعید کشن فلاح، مجید سرسنگی، حسین پارسایی، محمد حیدری و رحمت امینی کسانی بودند که در این دوره ده ساله به عنوان دبیر جشنواره انتخاب شدند. در میان این افراد به غیر از مجید شریف خدایی و حسین مسافر آستانه که هر کدام دو بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند، سایرین یعنی شش نفر دیگر تنها یک بار در قامت دبیر این جشنواره قرار گرفتند.
نکته یازدهم: دبیران چهارمین دهه جشنواره تئاتر فجر
در چهارمین دهه برگزاری جشنواره تئاتر فجر یعنی از دوره 31 تا 40 تعداد دبیران این جشنواره 7 نفر بود. سعید کشن فلاح، قادر آشنا، اردشیر صالح پور، سعید اسدی، فرهاد مهندس پور، نادر برهانی مرند و حسین مسافر آستانه کسانی بودند که این وظیفه را بر عهده داشتند. در میان این افراد سه نفر یعنی سعید اسدی، نادر برهانی مرند و حسین مسافر آستانه دو بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند و سه نفر دیگر تنها برای یک دوره این وظیفه را بر عهده گرفتند.
نکته دوازدهم: محمد طاها عبدخدایی
محمد طاها عبدخدایی نخستین دبیر جشنواره تئاتر فجر بود. او در سال 1361 خورشیدی به عنوان دبیر نخستین دوره از جشنواره تئاتر فجر انتخاب شد. پس از آن عبدخدایی به مدت پنج دوره متوالی یعنی از سال 1361 تا 1365 خورشیدی در دوره‌های اول تا پنجم جشنواره تئاتر فجر همین وظیفه را بر عهده گرفت و به عنوان دبیر برگزاری جشنواره فعالیت نمود.
نکته سیزدهم: تفاوت‌های دوره‌های اول تا پنجم جشنواره
در پنج دوره‌ای که محمد طاها عبدخدایی دبیر جشنواره تئاتر فجر بود این جشنواره به شکل ملی برگزار شد و خبری از وجود بخش بین‌الملل در آن نبود. در میان این پنج دوره نخستین دوره جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد آثار نمایشی حاضر در بخش مسابقه در رده نخست قرار می‌گیرد. در این دوره از جشنواره 36 اثر نمایشی در بخش مسابقه شرکت داده شده بود. کم رونق‌ترین دوره جشنواره از نظر تعداد آثار نمایشی شرکت داده شده در بخش مسابقه در میان این پنج دوره نیز دوره سوم است که در سال 1363 خورشیدی برگزار گردید و تنها 8 اثر نمایشی در بخش مسابقه آن شرکت داده شد.
نکته چهاردهم: علی منتظری
علی منتظری دومین دبیر جشنواره تئاتر فجر است و برای نخستین بار در ششمین دوره این جشنواره که در سال 1366 خورشیدی برگزار شد این مسئولیت را بر عهده گرفت. او تا سال 1370 خورشیدی هر سال به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب می‌شد و به مدت پنج دوره متوالی (دوره‌های ششم تا دهم) در قامت دبیر جشنواره تئاتر فجر این رویداد هنری را برگزار کرد.
نکته پانزدهم: تفاوت‌های دوره‌های ششم تا دهم جشنواره
در دوران فعالیت علی منتظری به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر که پنج سال طول کشید، مسابقه بزرگ نمایشنامه‌نویسی فجر برای نخستین بار برگزار شد. این مسابقه در آخرین دوره‌ای که منتظری به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده بود یعنی در دهمین دوره جشنواره برگزار گردید. در این دوره از جشنواره همچنین بخش طراحی نور برای نخستین بار جزو بخش‌های رقابتی قرار گرفت و از افراد برگزیده در آن مانند بازیگران و کارگردانان برگزیده شده در جشنواره تقدیر به عمل آمد. در هفتمین دوره جشنواره تئاتر فجر نیز نمایشگاهی از یک دهه فعالیت مرکز هنرهای نمایشی در خلال جشنواره برگزار شد.
نکته شانزدهم: حسین جعفری
یازدهمین جشنواره تئاتر فجر در سال 1371 خورشیدی برگزار گردید و حسین جعفری به عنوان دبیر آن انجام وظیفه کرد. او تنها یک دوره به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شد و در زمان دبیری او این جشنواره به صورت غیر رقابتی برگزار گردید. حسین جعفری نخستین دبیر جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود که تنها برای یک بار این وظیفه را بر عهده گرفت. پیش از او تمام افرادی که مقام دبیری جشنواره را بر عهده داشتند، بیش از یک بار این کار را انجام دادند. بعد از او 8 نفر دیگر نیز تنها برای یک بار در نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر ظاهر شدند. جعفری اکنون به عنوان سومین دبیر جشنواره تئاتر فجر شناخته می‌شود.
نکته هفدهم: حسین فرخی
حسین فرخی نخستین دبیر جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود که دو بار این وظیفه را بر عهده گرفت. او در دو دوره پیاپی این جشنواره یعنی دوره‌های دوازدهم و سیزدهم که به ترتیب در سال 1372 و 1373 خورشیدی برگزار شد، نقش دبیری جشنواره را بر عهده داشت. فرخی در حال حاضر به عنوان چهارمین دبیر جشنواره تئاتر فجر شناخته می‌شود. به غیر از او پنج نفر دیگر نیز تاکنون دو بار در نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر ظاهر شدند.
نکته هجدهم: تفاوت‌های دوره‌های دوازدهم و سیزدهم جشنواره
دوره‌های دوازدهم و سیزدهم جشنواره تئاتر فجر که تحت نظر حسین فرخی به عنوان دبیر جشنواره برگزار شد از نظر تعداد آثار نمایشی حاضر در بخش مسابقه تفاوت چندانی با یکدیگر نداشت. در هر دو دوره 22 اثر نمایشی در بخش مسابقه شرکت داده شد و تعداد بخش‌های جنبی و رقابتی این دو دوره نیز کم و بیش یکسان بود. در مجموع می‌توان گفت که جشنواره تئاتر فجر در سال 1372 و 1373 خورشیدی کیفیت یکسان و مشابهی داشت.
نکته نوزدهم: محمود عزیزی
چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر در سال 1374 خورشیدی تحت نظر محمود عزیزی به عنوان دبیر جشنواره برگزار شد. او که تاکنون تنها یک بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده است، پنجمین دبیر این جشنواره به شمار می‌رود. در چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر بخشی به نام «بازی‌های نمایشی» وجود داشت که تعدادی از دبستان ها و دبیرستان‌ها میزبان برگزاری آن بودند. به طور کل این دوره از جشنواره که با دبیری محمود عزیزی برگزار شد از نظر کمی و کیفی تفاوت محسوسی با دو دوره پیش از خود نداشت.
نکته بیستم: رحیم نجفی برزگر
رحیم نجفی برزگر ششمین دبیر جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود که در سال 1375 خورشیدی وظیفه برگزاری پانزدهمین دوره این جشنواره را بر عهده گرفت. او نیز تاکنون تنها یک بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده است. در پانزدهمین جشنواره تئاتر فجر که نجفی برزگر به عنوان دبیر آن فعالیت داشت تعداد آثار نمایشی حاضر در بخش مسابقه افزایش چشمگیری نسبت به دوره قبل یافت؛ به گونه‌ای که تعداد این آثار از 24 اثر نمایشی در دوره چهاردهم به 38 اثر نمایشی در دوره پانزدهم رسید.
نکته بیست و یکم: حسین سلیمی
حسین سلیمی یکی دیگر از افرادی است که تاکنون دو بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده‌اند. او در دو سال متوالی یعنی سال‌های 1376 و 1377 خورشیدی در نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر انجام وظیفه کرد و در برگزاری دوره شانزدهم و هفدهم این جشنواره وظیفه اصلی را بر عهده داشت. حسین سلیمی هفتمین دبیر جشنواره تئاتر فجر است.
نکته بیست و دوم: مهمترین ویژگی دوره‌های شانزدهم و هفدهم جشنواره
در دو دوره‌ای که حسین سلیمی نقش دبیری جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشت چندین اتفاق برای نخستین بار در این رویداد هنری رخ داد. در دوره شانزدهم جشنواره تئاتر فجر دو بخش جدید به نام «جوان» و «نمایش تلویزیونی» برای نخستین بار به مخاطبان تئاتر معرفی شد و به سایر بخش‌های همیشگی این جشنواره اضافه گردید. هفدهمین جشنواره تئاتر فجر نیز نخستین دوره از این جشنواره بود که به صورت بین‌المللی برگزار گردید. به بیان دیگر مخاطبان تئاتر در این دوره از جشنواره که با دبیری حسین سلیمی برگزار شد، برای نخستین بار شاهد وجود و معرفی بخش بین‌الملل بودند.
نکته بیست و سوم: مجید شریف خدایی
پس از حسین سلیمی دوران دبیری مجید شریف خدایی در جشنواره تئاتر فجر آغاز شد که پنج سال طول کشید. شریف خدایی تا امروز به عنوان آخرین فردی شناخته می‌شود که دبیری پنج دوره از جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشته است. او از سال 1378 تا 1382 خورشیدی به عنوان دبیر در پنج دوره متوالی جشنواره تئاتر فجر (از دوره هجدهم تا بیست و دوم) انجام وظیفه کرد و اکنون به عنوان هشتمین دبیر جشنواره تئاتر فجر شناخته می‌شود.
نکته بیست و چهارم: مهمترین ویژگی دوره‌های هجدهم تا بیست و دوم جشنواره
در پنج دوره‌ای که مجید شریف خدایی در نقش دبیر وظیفه برگزاری جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشت، چندین اتفاق برای نخستین بار در این رویداد هنری رخ داد. به عنوان مثال می‌توان به نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر اشاره کرد که در جریان برگزاری آن بخش جدیدی به نام «انتفاضه» به سایر بخش‌های جشنواره اضافه شد. در این بخش سه اثر نمایشی شرکت داده شده بود. علاوه بر آن اضافه شدن داوری طراحی لباس و طراحی چهره و صورتک به بخش داوری جشنواره نیز از جمله نوآوری‌های نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود. در بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر بخش جدیدی به نام «نمایشنامه‌خوانی» برای نخستین بار به این رویداد هنری اضافه شد که 8 اثر در آن شرکت داده شده بود. در بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر نیز مخاطبان تئاتر شاهد معرفی بخش جدید «خیابانی – مرور» برای نخستین بار بودند که 4 اثر نمایشی در آن حضور داشت.
نکته بیست و پنجم: فرهاد مهندس پور
فرهاد مهندس پور نخستین دبیر جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود که برای دو دوره غیر متوالی وظیفه دبیری جشنواره را بر عهده گرفت. پیش از او تمام کسانی که بیش از یک بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند، این مسئولیت را در دوره‌های متوالی و پشت سر هم بر عهده گرفته بودند. فرهاد مهندس‌پور در دوره‌های بیست و سوم و سی و ششم جشنواره تئاتر فجر یعنی در سال‌های 1383 و 1396 خورشیدی به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شد و میان دو دوره غیر متوالی فعالیت او در این حوزه 13 سال فاصله زمانی وجود دارد. او اکنون به عنوان نهمین دبیر جشنواره تئاتر فجر شناخته می‌شود.
نکته بیست و ششم: مهمترین ویژگی دوره‌های بیست و سوم و سی و ششم جشنواره
بین دو دوره‌ای که فرهاد مهندس پور به عنوان دبیر جشنواره در آنها به فعالیت پرداخت تفاوت‌های قابل توجهی مشاهده می‌شود. مهمترین تفاوت بین این دو دوره آن است که دوره بیست و سوم جشنواره تئاتر فجر یعنی نخستین دوره‌ای که فرهاد مهندس‌پور دبیری آن را بر عهده داشت، به صورت غیر رقابتی برگزار شد. این در حالی است که سی و ششمین دوره جشنواره تئاتر فجر یک رویداد رقابتی بود. با این حال هر دو دوره یاد شده به صورت بین‌المللی برگزار شد و علاوه بر آثار نمایشی ایرانی آثار نمایشی خارجی نیز در آنها حضور داشت. با وجود آنکه بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر به صورت غیر رقابتی برگزار گردید، تعداد آثار نمایشی صحنه‌ای حاضر در آن بسیار بیشتر از سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر بود. به بیان دیگر دومین دوره‌ای که فرهاد مهندس‌پور وظیفه دبیری آن را بر عهده داشت تا حدی کم رونق‌تر از نخستین تجربه او در مقام دبیری جشنواره تئاتر فجر بود.
نکته بیست و هفتم: حسین مسافر آستانه
دهمین دبیر جشنواره تئاتر فجر حسین مسافر آستانه است که برای نخستین بار در بیست و چهارمین دوره از جشنواره این مسئولیت را بر عهده گرفت. پس از آن او در دوره بیست و هفتم و سی و نهم جشنواره تئاتر فجر همین مسئولیت را بر عهده داشت. مسافر آستانه همچنین در چهلمین دوره این رویداد هنری سالانه که قرار است زمستان امسال برگزار شود نیز به عنوان دبیر انتخاب شده است. به این ترتیب او امسال برای چهارمین بار دبیری جشنواره تئاتر فجر را تجربه خواهد کرد.
نکته بیست و هشتم: مهمترین ویژگی دوره‌های بیست و چهارم و بیست و هفتم و سی و نهم جشنواره
هر کدام از دوره‌هایی که حسین مسافر آستانه دبیری جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشت از ویژگی‌های متفاوتی برخوردار بود که موجب متمایز بودن آن از سایر دوره‌ها شده است. به عنوان مثال بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر به صورت غیر رقابتی برگزار شد؛ با این حال در این دوره از جشنواره انجمن نمایش، انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر و مجمع هنرمندان خراسان نام آثار و افرادی را به عنوان برگزیدگان جشنواره اعلام کردند. در عین حال دوره بیست و هفتم جشنواره تئاتر فجر که بار دیگر تحت نظر حسین مسافر آستانه به عنوان دبیر جشنواره برگزار شد از حالت کاملا رقابتی برخوردار بود. در دوره سی و نهم جشنواره تئاتر فجر نیز شیوع ویروس کرونا موجب برگزاری این رویداد هنری به شکل محدود شد و بخش بین‌الملل نیز از آن حذف گردید. از سوی دیگر با تاسیس تلویزیون تئاتر ایران این دوره از جشنواره علاوه بر اجرای زنده (به شکل محدود) به صورت ضبط شده و مجازی نیز اجرا شد و از پوشش کامل آنلاین برخوردار گردید. باید دید که چهلمین جشنواره تئاتر فجر که قرار است به زودی با حضور حسین مسافر آستانه به عنوان دبیر برگزار شود از چه ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار خواهد بود تا آن را از سایر دوره‌های تحت دبیری او متمایز سازد.
نکته بیست و نهم: سعید کشن فلاح
بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر که در سال 1385 خورشیدی برگزار شد در کنار سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر که شش سال بعد در سال 1391 خورشیدی برگزار گردید دو دوره‌ای بودند که سعید کشن فلاح به عنوان دبیر آنها انتخاب شد. از همین رو او اکنون به عنوان یازدهمین دبیر جشنوار تئاتر فجر شناخته می‌شود. سعید کشن فلاح که حدود پنج سال قبل چشم از جهان فرو بست در کنار حسین مسافر آستانه و فرهاد مهندس پور تنها کسانی هستند که بیش از یک بار در جایگاه دبیری جشنواره تئاتر فجر ایستاده‌اند و این مسئولیت را در دوره‌های غیر متوالی بر عهده گرفته‌اند. به غیر از این سه نفر سایر کسانی که بیش از یک بار دبیر جشنواره تئاتر فجر بوده‌اند، این مسئولیت را در دوره‌های متوالی و سال‌های پشت سر هم بر عهده داشتند.
نکته سی‌ام: مهمترین ویژگی دوره‌های بیست و پنجم و سی و یکم جشنواره
دو دوره‌ای که سعید کشن فلاح در نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر ظاهر شد وجه تمایز قابل توجهی با یکدیگر ندارد و کم و بیش شبیه به هم است. در هر دو دوره تحت دبیری او جشنواره تئاتر فجر به صورت بین‌المللی برگزار شد و در پایان این رویداد هنری بخش‌های مختلف برندگان خود را شناختند. البته در دوره بیست و پنجم جشنواره ارگان‌ها و سازمان‌هایی نظیر دفتر آموزش و فرهنگ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد شهید، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و سازمان معاونت سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران هر کدام برگزیدگان مختص به خود را داشتند و آنها را معرفی نمودند.
نکته سی و یکم: مجید سرسنگی
مجید سرسنگی تنها یک دوره دبیر جشنواره تئاتر فجر بود و این مسئولیت را در بیست و ششمین دوره این جشنواره بر عهده گرفت. این دوره از جشنواره تئاتر فجر در سال 1386 خورشیدی برگزار شد و نام مجید سرسنگی را به عنوان دوازدهمین دبیر این رویداد هنری سالانه مطرح ساخت. در این دوره از جشنواره نیز سازمان‌ها و ارگان‌هایی نظیر دفتر آموزش و فرهنگ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بنیاد شهید و امور ایثارگران برگزیدگان مختص به خود را داشتند که آنها را معرفی و اعلام کردند.
نکته سی و دوم: حسین پارسایی
بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر در سال 1388 خورشیدی برگزار شد و حسین پارسایی در مقام دبیر آن ایفای نقش کرد تا لقب سیزدهمین دبیر این رویداد هنری را به خود اختصاص دهد. او نیز از جمله افرادی به شمار می‌رود که تا امروز تنها یک بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده است. از نکات قابل توجه این دوره از جشنواره می‌توان به برگزاری بازار تئاتر ایران برای نخستین بار اشاره کرد. این بازار در طبقه دوم تالار وحدت برگزار شد و محمد اطبایی مدیریت آن را بر عهده داشت. در این بازار 50 گروه نمایش ایرانی حضور یافتند و آثار خود را به 54 مهمانی که برخی از آنها نمایندگان جشنواره‌ها و شرکت‌های تئاتر خارجی بودند، معرفی کردند. یکی دیگر از اقداماتی که در این دوره از جشنواره برای نخستین بار انجام شد اجرای پیش‌پرده‌خوانی پیش از آغاز نمایش‌های صحنه‌ای بود. این پیش‌پرده‌ها در سالن انتظار تالارهایی که آثار صحنه‌ای حاضر در جشنواره در آنها به روی صحنه می‌رفت اجرا می‌شد و موضوع آنها به حوادث منجر به پیروزی انقلاب اختصاص داشت.
نکته سی و سوم: محمد حیدری
محمد حیدری چهاردهمین دبیر جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود و این نقش را در سال 1389 خورشیدی یعنی زمان برگزاری بیست و نهمین دوره جشنواره بر عهده گرفت. او نیز تاکنون تنها یک بار به عنوان دبیر جشنوار تئاتر فجر انتخاب شده است. دوره‌ای که او در قامت دبیر جشنواره به مدیریت آن پرداخت کم و بیش شبیه به دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد و مخاطبان تئاتر برگزاری دومین بازار تئاتر ایران را به نظاره نشستند. در این بازار 36 گروه تئاتر از ایران شرکت کردند و به معرفی آثار نمایشی خود برای 46 مهمان پرداختند. این دوره از جشنواره نیز مانند دوره‌های قبل به صورت بین‌المللی برگزار شد و 17 اثر در بخش مسابقه بین‌الملل آن حضور یافتند.
نکته سی و چهارم: رحمت امینی
در سال 1390 خورشیدی جشنواره تئاتر فجر تولد سی سالگی خود را جشن گرفت. در این دوره از جشنواره رحمت امینی نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشت و نام خود را به عنوان پانزدهمین دبیر این رویداد هنری ثبت کرد. او نیز تا امروز تنها یک بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده است. در این دوره از جشنواره سومین بازار تئاتر ایران در همان محل همیشگی یعنی طبقه دوم تالار وحدت برگزار شد و 34 گروه نمایش ایرانی توانستند آثار خود را به 28 مهمان بین‌المللی معرفی کنند. در مجموع این دوره از جشنواره نیز از همان سبک و سیاق رایج برخوردار بود.
نکته سی و پنجم: قادر آشنا
قادر آشنا نیز جزو کسانی است که تاکنون تنها یک بار در نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر ظاهر شده‌اند. البته او در ابتدا قرار نبود دبیر سی و دومین جشنواره تئاتر فجر که در سال 1392 خورشیدی اجرا شد، باشد؛ اما پس از آنکه اسماعیل عالی‌زاد از این مقام انصراف داد، او به عنوان دبیر جشنواره انتخاب شد. به این ترتیب قادر آشنا توانست لقب شانزدهمین دبیر جشنواره تئاتر فجر را به خود اختصاص دهد. از جمله ویژگی‌های جشنواره تحت سرپرستی او انتخاب ندامتگاه اوین به عنوان یکی از مکان‌های اجرای نمایش‌های جشنواره بود. این ندامتگاه در بخش تئاتر خیابانی اجرای تعدادی از آثار نمایشی حاضر در جشنواره را میزبانی کرد.
نکته سی و ششم: اردشیر صالح پور
سی و سومین دوره جشنواره تئاتر فجر در سال 1393 خورشیدی برگزار شد و نام اردشیر صالح پور را به عنوان هفدهمین دبیر جشنواره تئاتر فجر مطرح کرد. او نیز در ردیف افرادی قرار می‌گیرد که تاکنون تنها یک بار در نقش دبیر جشنواره تئاتر فجر ظاهر شدند. جشنواره تحت دبیری او مانند دوره‌های قبل به صورت بین‌المللی برگزار شد و بخش‌های مختلفی نظیر برگزاری مراسم بزرگداشت و کارگاه‌های گوناگون از جمله بخش‌های متعدد جنبی آن به شمار می‌رفت. در این دوره از جشنواره عکس، پوستر و انگاره‌نگاری نیز مانند آثار نمایشی به مسابقه گذاشته شد.
نکته سی و هفتم: سعید اسدی
سعید اسدی تاکنون دو بار به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده و در دوره‌های سی و چهارم و سی و پنجم جشنواره تئاتر فجر که به ترتیب در سال 1394 و 1395 خورشیدی برگزار شد، این مقام را بر عهده داشته است. او اکنون به عنوان هجدهمین دبیر جشنواره تئاتر فجر شناخته می‌شود.
نکته سی و هشتم: مهمترین ویژگی دوره‌های سی و چهارم و سی و پنجم جشنواره
دو دوره‌ای که سعید اسدی در آنها نقش دبیر جشنواره را بر عهده داشت تقریبا شبیه به هم برگزار شد و حتی تعداد آثار نمایشی حاضر در برخی از بخش‌های آنها نیز کاملا یکسان بود. به عنوان مثال در هر دو دوره مذکور 12 اثر نمایشی در بخش مسابقه تئاتر ایران و 13 اثر در بخش تجربه‌های نو شرکت داده شد. علاوه بر آن در هر دو دوره یاد شده افزون بر بخش‌های اصلی و فرعی جشنواره بخش مسابقه پوستر و بروشور نیز وجود داشت.
نکته سی و نهم: نادر برهانی مرندنوزدهمین و آخرین فردی که در این مطلب به نام او اشاره می‌شود نادر برهانی مرند است که در دو دوره پیاپی به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شد. او در دوره‌های سی و هفتم و سی و هشتم جشنواره تئاتر فجر که به ترتیب در سال‌های 1397 و 1398 خورشیدی برگزار شد در قامت دبیر جشنواره ایفای نقش کرد.
نکته چهلم: مهمترین ویژگی دوره‌های سی و هفتم و سی و هشتم جشنواره
دوره‌های سی و هفتم و سی و هشتم جشنواره تئاتر فجر که تحت دبیری نادر برهانی مرند برگزار شد تقریبا از سبک و سیاق مشابهی برخوردار بود. در هر دو دوره بخش‌های رقابتی و غیر رقابتی وجود داشت که آثار نمایشی مختلف در آنها به رقابت با یکدیگر پرداختند. علاوه بر آن برگزاری نشست‌ها، کارگاه‌ها، مراسم بزرگداشت و مسابقات جنبی متعدد نیز یکی دیگر از ویژگی‌های مشترک این دو جشنواره به شمار می‌رود.
گفتنی است همچنان که در متن اشاره شد نادر برهانی مرند آخرین دبیر جشنواره تئاتر فجر نبوده است. دبیر دو دوره اخیر این جشنواره حسین مسافر آستانه است که در سطور پیشین خاصه نکته بیست و هفتم وبیست و هشتم متن پیش رو به نام او اشاره و دروه های دبیری او بررسی شد.
در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در رابطه با دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر اشاره خواهد شد.
منابع :
کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399
آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر
سایت ایران تئاتر
