مروری بر ترکیب هیئت های داوری در جشنوارههای استانی
غفلت از دانش و تجربه هنرمندان استانی
سهم 37 درصدی هنرمندان بومی در داوری جشنوارهای خودشان
ایران تئاتر: این گزارش، نگاهی دارد به حضور هنرمندان شناخته‌شده در عرصه ملی و هنرمندان استانی در بخش داوری جشنوارههای استانی .
فارغ از مشکلات و بحران‌های مالی و شیوع گسترده ویروس کرونا که روند برگزاری جشنوارههای تئاتر استانی را کند و گاها دچار اختلال کرده است اما به‌شکل کلی برگزاری جشنواره های استانی ، رویدادی فرحناک است که از یک‌سو، گردهمایی هنرمندان و تبادل ایده و نقطه‌نظرات آن‌ها را پیرامون موضوعات مختلف در عرصه تئاتر فراهم می‌سازد و از سوی دیگر بستری مناسب برای خلق آثار تازه و جذب مخاطب می‌شود و در این میان نباید از ظرفیت بالای آن در جهت توسعه‌ی فرهنگی و هنری جامعه غافل شد. بنابراین می‌توان جشنوارههای تئاتری را فرصتی مناسب و مغتنم دانست برای اینکه هنرمندان و مسئولان تئاتری استان‌ها بتوانند از ظرفیت‌هایی که در این رویدادها به‌وجود می‌آید، غایت استفاده را ببرند.
یکی از مهمترین بخش‌های جشنواره‌ها، انتخاب هیئت داوران است؛ بخشی که می‌توان آن را یکی از ارکان اصلی و به‌واقع چشم تیزبین جشنواره ها نامید.
حضور پرتکرار برخی چهره‌های نام‌آشنای تئاتر در قامت داوریِ جشنوارههای استانی و جشنوارههای موضوعی که امسال در برخی استان‌ها برگزار شد، محور تحلیل گزارش پیش روی شماست.
مروری بر اعضا هیئت داورانِ تازه‌ترین دوره‌ی جشنوارههای استانی
این بخش از گزارش، ضمن مرور اسامی هیئت داوران جشنوارههای استانی در سال‌جاری، به ملی و استانی‌بودن آن‌ها نیز، خواهد پرداخت. این آمار منطبق بر اعلام دبیرخانه جشنوارههای استانی است؛ با این اشاره که برخی از استان‌ها امسال جشنواره برگزار نکرده‌اند.
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی آذربایجان غربی
هیئت داوران متشکل از: بهزاد فراهانی(ملی)، رحیم عبدالرحیم‌زاده و غریب منوچهری (استانی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استان اردبیل
هیئت داوران متشکل از محمدعارف(ملی)، ساسان قجر و علی فتوحی (هر دو استانی)
پنجمین جشنواره تئاتر استانی اروند
هیئت داوران متشکل از: سعید اسدی، فرهاد قائمیان و حسن عابدی(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی اصفهان
هیئت داوران متشکل از: حسن کریمی، حمید شهرانی و پیمان کریمی(هر سه استانی)
دهمین جشنواره تئاتر استانی البرز
هیئت داوران متشکل از: نادر برهانی مرند، نصرالله قادری و هوشنگ هیهاوند(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی بوشهر
هیئت داوران متشکل از: مهدی نصیری(ملی) رامتین بالف و حیدر مظفری(هر دو استانی)
بیست و ششمین جشنواره تئاتر استانی تهران
هیئت داوران متشکل از: کیومرث مرادی، مونا فرجاد، رحیم‌نوروزی، فخر موسوی و وحید لک(هر پنج نفر ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی چهارمحال و بختیاری
هیئت داوران متشکل از: اردشیر صالح پور، سعید اسدی و احمدرضا رافعی بروجنی (هر سه ملی)
پانزدهمین جشنواره تئاتر استانی خراسان جنوبی
هیئت داوران متشکل از: علی عابدی، اتابک نادری و نادر برهانی مرند (هر سه ملی)
سی و یکمین جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی
هیئت داوران متشکل از: مهدی نصیری، افشین خورشید باختری و علی عابدی(هر سه ملی)
شانزدهمین جشنواره تئاتر استانی خراسان شمالی
هیئت داوران متشکل از: حسن عابدی، عباس کریمی و علیرضا صمدی شادلو (هر سه استانی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی خوزستان
هیئت داوران متشکل از: اصغر همت، علی ایزدی و محمودرضا رحیمی(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی زنجان
هیئت داوران متشکل از: علیرضا همتیان(استانی)، محسن سراجی و هوشنگ هیهاوند(هر دو ملی)
سی و دومین جشنواره تئاتر استانی فارس
هیئت داوران متشکل از: اتابک نادری(ملی)، نادر شهسواری و نادعلی شجاعی(هر دو استانی)
بیست و سومین جشنواره تئاتر استانی قزوین
هیئت داوران عبارتند از: شهرام زرگر، محمد لارتی و فرهاد تجویدی(هر سه ملی)
بیست و دومین جشنواره تئاتر استانی قم
هیئت داوران عبارتند از: اتابک نادری، شهرام کرمی و رامتین خداپناهی(هر سه ملی)
سی و دومین جشنواره تئاتر استانی کردستان
هیئت داوران متشکل از: ناصح کامکاری، رفیق نصرتی و یوسف باپیری(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی کرمان
هیئت داوران متشکل از: مازیار رفعتی، بابک سعیدیان و احمد شهدادی(هر سه استانی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی کهگیلویه و بویراحمد
هیئت داوران متشکل از: از رضا گشتاسب(استانی)، بهزاد آقاجمالی و سید محسن حسن‌زاده(هر دو ملی)
سی و دومین تئاتر جشنواره تئاتر استانی گلستان
هیئت داوران متشکل از: محمودرضا رحیمی، هدیه تهرانی، پانته‌آ پناهی‌ها و مرتضی میرمنتظمی (هر چهار نفر ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی گیلان
هیئت داوران متشکل از: پیام دهکردی(ملی و ساکن گیلان)، فرامرز طالبی و مهرداد هنرمند(هر دو استانی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی لرستان
هیئت داوران متشکل از: سیامک مولوی، امیر امانی، فرشید صمدی‌پور، سعید زارع و امین ابراهیمی(هر پنج نفر استانی)
س و سومین جشنواره تئاتر استانی مازندران
هیئت داوران متشکل از: جهانگیر الماسی، اصغرهمت و رحمت امینی (هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی مرکزی
هیئت داوران متشکل از: کیومرث مرادی، شهرام زرگر و محمد لارتی(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی هرمزگان
هیئت داوران متشکل از: آزاده‌صمدی، اشکان خیل‌نژاد و یوسف باپیری(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی همدان
هیئت داوران متشکل از: محمود فرهنگ(ملی)، احمد بیگلریان و سهراب نیک‌فرجاد(هر دو استانی)
سی و یکمین جشنواره تئاتر استانی یزد
هیئت داوران متشکل از: وحید لک، اتابک نادری و سروش طاهری(هر سه ملی)
سی و سومین جشنواره تئاتر استانی کرمانشاه
هیئت داوران متشکل از: نیلوفر قلعه‌شاخانی، سعید نوروزی و فیض‌الله فروغی(هر سه استانی)
علاوه بر جشنوارههای استانی، برخی جشنوارههای موضوعی ملی مثل: جشنواره لاله‌های سرخ اندیمشک، جشنواره چتر زندگی یزد، جشنواره تئاتر مریوان و... نیز امسال در بعضی از استان‌ها برگزار شده است که چهره‌های نام‌آشنای هنری، از اعضای هیئت داوران آن بوده‌اند.
رتبه اول؛ اتابک نادری پیشتاز در داوری جشنوارههای استانی
اتابک نادری هنرمند و بازیگر تئأتر، تلویزیون و سینما است. علاوه براین، او در کارنامه خود، بازسازی و احیای تماشاخانه سنگلج و تئاتر شهر را نیز دارد. همچنین شورای ارزشیابی هنرمندان، نویسندگان و شاعران کشور با بررسی سوابق و فعالیت‌های او، گواهینامه درجه یک هنری را در رشته تئاتر به او اعطا کرد. اتابک نادری که خود برآمده از تئاتر استان است ، در دوران درخشان مدیریت اش بر امور استان های اداره کل هنرهای نمایشی تلاش مستمر و جدی ای برای حذف تسلط مرکز نشینان بر داوری استان ها کرد و مجدانه بر آزادی عمل استان ها در انتخاب داوران و تصمیم گیری در دیگر امور جشنواره ها و تئاتر استان ها اقدام کرد.
او امسال در چهار جشنواره استانی کشور به عنوان یکی از اعضای هیئت داوران انتخاب شده است؛ جشنواره تئاتر استانی یزد، خراسان جنوبی، فارس و قم از جمله استان‌هایی بودند که در دورِ جدید جشنوارههای خود او را به‌عنوان داور انتخاب کرده‌اند. نادری نیز این حضور را علاوه بر داوری با انتشار یادداشت های متنوع درباره تئاتر هر استان معنی بخشید.
رتبه دوم؛ سعید اسدی، فرهاد قائمیان و نادر برهانی‌مرند
ازجمله نام‌های پرتکرار در جشنوارههای تئاتری امسال سعید اسدی، فرهاد قائمیان و نادر برهانی مرند است. سعید اسدی، مدیر دفتر انتشارات و پژوهش اداره‌کل هنرهای نمایشی، نویسنده و پژوهشگر حوزه تئاتر است. او، سال پرکاری را در حوزه داوری جشنوارههای تئاتری کشور داشته است؛ جشنواره تئاتر استانی اروند و چهارمحال و بختیاری و پانزدهمین جشنواره مریوان ازجمله‌ی این جشنواره‌هاست.
فرهاد قائمیان، بازیگر و هنرمند تئاتر و سینما نیز، یکی دیگر از هنرمندان نام‌آشناست که داوری آثار ارائه‌شده در جشنواره اروند، پنجمین جشنواره چتر زندگی یزد و بیست و هفتمین جشنواره لاله‌های سرخ اندیمشک را به‌عهده داشته است. او همچنین، به‌عنوان یکی از اعضاء هیئت یازدیدکننده از آثار تولیدی پروژه «نخل سرخ» در هفت استان حضور داشته است.
نادر برهانی مرند، نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر هم امسال، فعالانه در عرصه داوری جشنوارههای مختلف استانی و ملی حضور داشته است. برهانی مرند، داور جشنواره تئاتر استانی البرز خراسان جنوبی و بیست و هفتمین جشنواره تئاتر لاله‌های سرخ اندیمشک بود.
رتبه سوم؛ اصغر همت، وحید لک و مهدی نصیری
اصغر همت، بازیگر سینما و تئاتر، مهدی نصیری، منتقد، نویسنده و کارگردان و مدرس تئاتر و وحید لک، معاون اموراستان های انجمن هنرهای نمایشی ، نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر نیز هر کدام در دو جشنواره، از اعضای هیئت داوران بودند:
اصغر همت در جشنواره تئاتر استانی خوزستان و مازندران مهدی نصیری در هیئت داوران جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی و تئاتر استانی بوشهر و وحید لک در جشنواره تئاتر استانی تهران و یزد حضور داشتند. نصیری امسال، علاوه بر داوری جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی در هیئت انتخاب آن نیز حضور داشته است.
تداوم حضور بازیگران نام‌آشنا در قامت داوری؛ از بهزاد فراهانی تا هدیه تهرانی
از دیگر چهره‌های نام‌آشنا که در جشنوارههای امسال به‌عنوان داور حضور داشتند، می‌توان از بهزاد فراهانی در جشنواره تئاتر استانی آذربایجان غربی، نصرالله قادری در جشنواره تئاتر استانی البرز، هدیه تهرانی در جشنواره تئاتر استانی گلستان، پیام دهکردی در جشنواره تئاتر استانی گیلان، جهانگیر الماسی در جشنواره تئاتر استانی مازندران، آزاده صمدی در جشنواره تئاتر استانی هرمزگان و حسین مسافرآستانه در پنجمین جشنواره تئاتر چتر زندگی یزد و... نام برد که پیشتر به آن اشاره شده است.
غفلت از دانش و تجربه در سایه تبلیغات
برگزاری جشنواره‌ها در بهترین و مطبوع‌ترین فصل سال که هر هنرمندی را راغب به سفری جشنوارهای می‌کند؛ بهترین فرصت برای جامعه تئاتری استان‌ها است تا استفاده لازم و کافی را از دانش و تجربه این هنرمندان که اغلب از پیشکسوتان و اساتید تئاتری کشور هستند، ببرند و البته این حضور را مغتنم شمرده و از ظرفیت تئاتر در رونق گردشگری و جذب توریست داخلی به استان خود بهره ببرند.
توجه به حضور اساتید در شهرهای دور از مرکز که اغلب از امکانات آموزشی کمتری در حوزه تئاتر برخوردار هستند، می‌تواند موجب تقویت و ایجاد انگیزه و خلق ایده‌های تازه‌تر در میان هنرمندان تئاتر استان‌ها به‌ویژه نسل جوان تئاتری آن شود اما این مهم زمانی میسر می‌شود که استفاده از این ظرفیت، نه تنها در قامت داوری و ارزیابی آثار مورد توجه قرار گیرد بلکه در بخش های جنبی آموزش در جشنواره ها به شکل پررنگی دیده شود .
چه‌بسا گاه، مسئولان برگزاری جشنواره‌ها از نام هنرمندان و بازیگران پرآوازه کشور تنها برای رنگ و لعاب بیشتر و تبلیغ جشنواره استفاده می‌کنند ( اغلب از این ظرفیت هم بهره چندانی نبردند) و در سایه‌ی این پروپاگاندا، استفاده از دانش و تجربه اساتید در عرصه تئاتر استان‌ها مغفول می‌ماند. کارگاه‌های تئاتری و نشست‌های آموزشی و تخصصی توسعه تئاتر استان که اغلب در حاشیه جشنواره‌ها می‌تواند برگزار شود، امسال بسیار کم‌رنگ و بی‌رونق برگزار شد؛ ظرفیتی که می‌تواند از حضور هنرمندان باتجربه و پیشکسوت در استان‌ها، انتقال مفید دانش و تجربه را به علاقهمندان و فعالان تئاتری در این مناطق به‌دنبال داشته باشد. و جای بسیاری داشت که اهالی رسانه نیز، این انتقال دانش و تجربه را حتی در قالب یادداشت، گفت وگو و گزارش منتشر کنند تا جمع بیشتری از هنرمندان و علاقهمندان استفاده کنند و متاسفانه در یک بررسی آماری از برگزاری جشنوارههای استانی سال‌جاری، این غفلت به‌نحوی آشکار خود را نشان می‌دهد.
حضور پنج‌وهشت‌دهم درصدی زنان در جامه‌ی داوری
طی برگزاری 28 جشنواره تئاتر استانی در سال‌جاری و در میان 85 داور، نام تنها پنج هنرمند زن دیده می‌شود: نیلوفر قلعه‌شاخانی در جشنواره کرمانشاه، مونا فرجاد در جشنواره تهران، آزاده صمدی در جشنواره هرمزگان و هدیه تهرانی و پانته‌آ پناهی‌ها در جشنواره گلستان. این بدین معناست که سهم زنان در داوری جشنوارههای استانی امسال، تنها، پنج‌وهشت‌دهم درصد بوده است با ذکر این نکته که حضور برخی از آن‌ها به‌عنوان یک چهره هنری، رنگ بیشتری دارد تا در قامت داوری آثار تئاتری.همچنین در این بخش هیچ چهره استانی تئاتر دیده نمی شود.
سهم سی‌و‌هفت درصدی هنرمندان استانی در داوری جشنواره
هرچند امسال هنرمندان و اساتید تئاتر استان‌ها در هیئت انتخاب آثار حضوری نسبتا دائمی و پررنگ دارند اما این حضور وقتی به مرحله داوری جشنواره می‌رسد، از رونق می‌افتد و چهره‌های تئاتر استانی جای خود را چهره‌های تئاتری ملی می‌دهند. جشنوارههای استانی در سال 1400 نبیش از گذشته دچار این اشکال است. به‌طوری‌که در روند برگزاری 27 جشنواره استانی(بدون احتساب جشنواره استانی تهران که همه پنج عضو هیئت داورانش از تهران هستند) و از میان 83 داور، 52 نفر از تهران و 31 نفر بومی استان برگزارکننده، حضور دارند و همانطور که پیشتر بدان اشاره شد، برخی از آن‌ها امسال، داور چند جشنواره استانی و موضوعی دیگر نیز بودند. بر این اساس سهم هنرمندان تئاتر استانی از داوری جشنواره سی‌وهفت‌وسه‌دهم درصد است. این رقم بدون احتساب داوری در جشنوارههای موضوعی و متفرقه‌ای است که در استان‌ها و در طول سال برگزار شده است.
حلِ یک معضل دیرینه با تمرکززدایی از تئاتر پایتخت
غفلت استفاده از ظرفیت هنرمندان بومی در قامت داوری جشنواره‌ها، در دوره ای چند ساله می رفت که برطرف شود اما سابقه سالیان دراز حیات آن در سایه بی‌توجهی به آسیب‌شناسی آن، دوباره به روندی طبیعی بدل شده است.
به‌نظر می‌رسد، مسئولان برگزارکننده جشنواره در استان‌های کشور، خواسته یا ناخواسته از چهره‌های ملی و مرکز نشین برای داوری این رویداد هنری استفاده می‌کنند؛ بدین صورت که در فرآیند ارزیابی آثار جشنوارهای، گاهی به رای هیئت داوران اعتراضاتی می‌شود و مسئولان برگزارکننده مورد انتقاد قرار می‌گیرند؛ این مساله موجب می‌شود، برگزارکنندگان جشنواره با انتخاب داوران ملی و غیربومی به‌نوعی از این انتقادات و حواشی خود را مبرا و توپ را به زمین هیات داوران غیز بومی بیاندازند.
از سوی دیگر، نگاهی نخ‌نماشده و پوسیده از گذشته در میان جامعه تئاتری در برخی استان‌ها وجود دارد که جامعه هنری پایتخت را بهتر از خود می‌داند ! این نگاه، هرچند با برداشتن تمرکز از تئاتر پایتخت و بهتر دیده‌شدن آثار هنرمندان استانی، در حال از بین‌رفتن است اما کماکان وجود دارد و این نکته با مرور آمار داوری جشنوارههای استانی که تاکنون برگزار شده است، اثبات می‌شود.
چرا جامه‌ی داوری جشنوارههای استانی به قامت هنرمندان بومی برازنده‌تر است
فارغ از همه دسته‌بندی‌ها، حضور هنرمندان استانی در کسوت داوری از درجه اهمیت بیشتری نسبت به حضور هنرمندان ملی برخوردار است. چراکه این هنرمندان به‌واسطه بومی‌بودن، آشنایی و تعامل بیشتری با گروه‌های تئاتری و نیز شناختی بسیار عمیق از نقاط قوت و ضعف تئاتر استان خود دارند و طبیعتا بهتر می‌توانند آثار پذیرفته‌شده در جشنواره را ارزیابی و به تئاتر فجر معرفی کنند.
تاثیر یک انتخاب مسئولانه یا گزینشی
در بررسی آماری هیئت داوران جشنوارههای تئاتر استانی، دیده می‌شود که در برخی از استان‌ها تعدادی از هنرمندان بییشتر به‌عنوان سلبریتی‌های سینما و تئاتر شناخته می شوند تا افرادی با کشوت داوری ؛ گاهی، حتی هیچ ردپایی از برخی از آن ها در صحنه تئاتر دیده نمی‌شود و یا برخی دیگر، کمترین دانش تئاتری را دارند و صرفا جهت رنگ و لعاب بیشتر، به جشنواره دعوت شده‌اند.
ازآنجاکه جشنواره‌ها محل ارائه آثار تئاتری و نمایشی یک استان و در تعامل و تاثیرگذاری مستقیم با جامعه هستند و ظرفیت بالایی نیز نسبت به جذب مخاطب و توسعه فرهنگی و هنری دارند و نیز باتوجه به این‌نکته که فرآیند برگزاری جشنوارههای استانی برعهده ادارات فرهنگ و ارشاد است و آن‌ها می‌توانند افراد حقیقی(برخی افراد و گعده های خاص) و حقوقی(انجمن‌های نمایش استانی) را به‌عنوان مسئول برگزاری جشنواره‌ها انتخاب کنند، انتظار جامعه هنری از ادارات ارشاد این است که عملکرد مسئولانه‌تری نسبت به انتخاب برگزارکنندگان حقیقی و یا حقوقی داشته باشند تا مخاطبان و جامعه تئاتری استان‌ها، برگزاریِ جشنوارهای باکیفیت و تاثیرگذار را شاهد باشند.
به هر روی، هدف از نگارش این گزارش، تاباندن نور به برخی تاریکی‌ها در فرآیند برگزاری جشنوارههای استانی بود و پررنگ‌کردنِ نقاط ضعف و قوتِ انتخاب هیئت داوری این جشنواره‌ها. اما در گستره‌ای وسیع‌تر می‌توان مساله را در تعامل با اساتید و صاحبنظران تئاتری کشور، مورد بررسی بیشتر قرار داد و آسیب‌شناسی کرد.
گزارش از سودابه زیارتی
