اسناد ماندگار چهار دهه حضور پرهیجان
مروری بر نشریات و آثار مکتوب بزرگترین جشنواره تئاتر ایران

در بهمن ماه امسال جشنواره تئاتر فجر چهلمین دوره برگزاری سالانه را جشن می‌گیرد و برای ورود به پنجمین دهه از حیات خود آماده می‌شود. به همین مناسبت ایران تئاتر  در قالب سلسله مطالبی با عنوان «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» به نکات مهم دوره‌های پیشین این رویداد هنری  می پردازد و آنها را در قالب چهل نکته برای مخاطبان تئاتر بازگو می کند. در ششمین قسمت از سلسله مطالب یاد شده به سراغ نشریات به چاپ رسیده در 39 دوره پیشین این رویداد هنری (اعم از ویژه‌نامه، خبرنامه، کتاب جشنواره، کتاب نمایشنامه‌های ارائه شده در جشنواره و کتاب عکس و پوستر) می‌رویم و در مطلب پیش رو به مرور چهل نکته آماری مرتبط با آنها می‌پردازیم.

 

نکته اول: همراه با نشریات از همان آغاز

جشنواره تئاتر فجر از همان نخستین دوره با چاپ نشریات مرتبط با این رویداد هنری اعم از خبرنامه یا ویژه‌نامه همراه بود و به تدریج مکتوبات دیگری نظیر کتاب پژوهشی و کتاب نمایشنامه نیز به آن اضافه شد. نخستین جشنواره تئاتر فجر از پوستر اختصاصی خود بهره می‌برد و دوره‌های بعدی این رویداد هنری نیز از همین ویژگی برخوردار بودند. حتی برای برخی از دوره‌های جشنواره تئاتر فجر بیش از یک پوستر اختصاصی تهیه شد. در واقع چاپ پوستر از همان نخستین دوره در این رویداد هنری باب گردید و این امر به یک روال تبدیل شد. برای نخستین جشنواره فجر دو پوستر تهیه شده بود که کار طراحی هر دوی آنها را عباس سارنج بر عهده داشت. این پوسترها توسط مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه گردید. مخاطبان نخستین جشنواره تئاتر فجر تنها شاهد چاپ نشریه «نمایش» در جریان برگزاری این رویداد هنری بودند. این نشریه در بهمن ماه سال 1361 خورشیدی در قالب 4 شماره به چاپ رسید و به معرفی نخستین جشنواره تئاتر فجر پرداخت. به جز نشریه نمایش اثر مکتوب قابل اشاره دیگری در جریان برگزاری نخستین دوره از جشنواره تئاتر فجر منتشر نشد.

 

نکته دوم: نزدیک به دوره قبل

دومین جشنواره تئاتر فجر از نظر چاپ نشریات تفاوت چندانی با دوره قبل نداشت؛ به جز آنکه در این دوره از جشنواره علاوه بر دومین نسخه از نشریه نمایش نخستین کتاب عکس و پوستر جشنواره تئاتر فجر نیز منتشر شد. این کتاب «عکاسی تئاتر» نام داشت و توسط مرکز هنرهای نمایشی به چاپ رسید. کار تهیه این کتاب را فتانه دادخواه بر عهده داشت. همان‌گونه که اشاره شد در دومین جشنواره تئاتر فجر نشریه اختصاصی این دوره از جشنواره یعنی دومین شماره نشریه نمایش نیز به چاپ رسید تا معرفی‌نامه‌ای از جشنواره فجر 2 باشد. دومین جشنواره تئاتر فجر برخلاف دوره قبل از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که کار طراحی آن را مانند دوره نخست عباس سارنج از مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر عهده داشت.

 

نکته سوم: کم و بیش مشابه با دوره نخست

در سومین جشنواره تئاتر فجر پنجمین شماره از نشریه نمایش به چاپ رسید. این نشریه در عمل ویژه‌نامه این دوره از جشنواره به شمار می‌رفت و به معرفی آن می‌پرداخت. در جشنواره فجر 3 به جز نشریه نمایش اثر مکتوب دیگری به چاپ نرسید. این رویداد هنری از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که کار طراحی آن را مانند دو دوره قبل عباس سارنج از مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر عهده داشت. به این ترتیب می‌توان گفت که سومین جشنواره تئاتر فجر از نظر چاپ نشریات و آثار مکتوب کم و بیش شبیه به نخستین دوره این رویداد هنری بود.

 

نکته چهارم: همسان با نخستین دوره

چهارمین جشنواره تئاتر فجر از نظر چاپ نشریات و آثار مکتوب کاملا به دوره نخست این رویداد هنری شباهت داشت. این دوره از جشنواره نیز مانند دوره نخست از وجود دو پوستر اختصاصی بهره می‌برد که هر دوی آنها توسط مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه شده بود. افزون بر آن تنها اثر مکتوب منتشر شده در این جشنواره نیز مانند دوره نخست نشریه نمایش بود. در چهارمین جشنواره تئاتر فجر ششمین شماره از نشریه نمایش (ویژه چهارمین جشنواره سراسری تئاتر فجر) به چاپ رسید تا به معرفی این رویداد هنری بپردازد.

 

نکته پنجم: ادامه انتشار نشریه نمایش

در پنجمین جشنواره تئاتر فجر انتشار نشریه نمایش ادامه یافت. در این دوره از جشنواره شماره هفتم و هشتم این نشریه به عنوان ویژه‌نامه پنجمین جشنواره سراسری تئاتر فجر منتشر شد. این نشریه زیر نظر عبدالهادی بروجردی و با یاری و همکاری علیرضا غفاری، تورج زاهدی، علی‌نقی اکبری و محمدباقر فاضل به چاپ رسید. یکی دیگر از وجوه اشتراک جشنواره فجر 5 با دوره‌های پیشین این رویداد هنری طراحی پوستر این جشنواره توسط عباس سارنج بود. پنجمین جشنواره تئاتر فجر از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد.

 

نکته ششم: انتشار نخستین خبرنامه

ششمین جشنواره تئاتر فجر نخستین دوره از این رویداد هنری بود که از وجود  خبرنامه اختصاصی بهره می‌برد. در این دوره از جشنواره نسخه ویژه نشریه نمایش منتشر نشد و خبرنامه جشنواره جای آن را گرفت تا بازتاب دهنده زیر و بم این رویداد هنری باشد. خبرنامه ششمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به کوشش ناصر بزرگمهر و با ویراستاری محمد وجدانی در 9 شماره منتشر شد. در این دوره از جشنواره علاوه بر خبرنامه مذکور کتاب نمایشنامه «نامیرا» نوشته نعمت‌الله لاریان نیز توسط انتشارات نمایش منتشر شد تا تعداد اقلام چاپی این رویداد هنری افزایش یابد. ششمین جشنواره تئاتر فجر از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که کار طراحی آن را محمد وجدانی بر عهده داشت. در واقع پس از گذشت شش دوره از جشنواره فجر فرد جدیدی برای این رویداد هنری اقدام به طراحی پوستر نمود.

 

نکته هفتم: انتشار مجدد خبرنامه

هفتمین دوره از جشنواره تئاتر فجر نیز از وجود خبرنامه اختصاصی بهره می‌برد. این خبرنامه به کوشش ناصر بزرگمهر و با یاری محمد وجدانی حین برگزاری جشنواره در 10 شماره منتشر شد. به غیر از این خبر‌نامه اثر چاپی قابل اشاره دیگری در طول برگزاری جشنواره فجر 7 منتشر نشد. برای هفتمین جشنواره تئاتر فجر 4 پوستر اختصاصی تهیه شده بود که کار طراحی دو قطعه از آن را محمد وجدانی بر عهده داشت. دو پوستر دیگر این جشنواره توسط مرتضی ممیز و حسن متقی طراحی ده بودند.

 

نکته هشتم: شبیه به دوره قبل

هشتمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد نشریات و آثار چاپی تقریبا شبیه به دوره قبل بود. در این دوره از جشنواره خبرنامه اختصاصی جشنواره فجر 8 در قالب 2 شماره به چاپ رسید. وظیفه تهیه این خبرنامه را مانند دو دوره قبل ناصر بزرگمهر بر عهده داشت. به غیر از خبرنامه مذکور اثر چاپی قابل اعتنای دیگری در طول برگزاری این دوره از جشنواره منتشر نشد. برای هشتمین جشنواره تئاتر فجر 3 پوستر تهیه شده بود که کار طراحی آنها را سه شخص متفاوت برعهده داشتند. محمد وجدانی، انوشیروان میرزایی ‌کوچک‌سرایی و فردی به نام اخویان کسانی بودند که پوسترهای اختصاصی این رویداد هنری را طراحی کردند.

 

نکته نهم: در ادامه همان مسیر

در نهمین جشنواره تئاتر فجر برای چهارمین دوره متوالی خبرنامه اختصاصی به چاپ رسید. خبرنامه نهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر نیز مانند سه نسخه پیش از خود به همت ناصر بزرگمهر تهیه و منتشر شده بود. در چاپ این خبرنامه افراد دیگری نظیر اردشیر صالح‌پور و محمدعلی شهنی ‌دشتگلی نیز همکاری داشتند. نهمین جشنواره تئاتر فجر از وجود دو پوستر اختصاصی بهره می‌برد که توسط مرتضی ممیز و محمدحسین حلیمی طراحی شده بودند. در این دوره از جشنواره فجر به غیر از موارد یاد شده نشریه و اثر مکتوب دیگری به چاپ نرسید.

 

نکته دهم: بدون تغییر ویژه

دهمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد نشریات و آثار چاپی تفاوت قابل توجهی با دوره قبل نداشت. برای این دوره از جشنواره سه پوستر اختصاصی تهیه شده بود که عباس سارنج، مرتضی ممیز و انوشیروان میرزایی‌ کوچک‌سرایی آنها را طراحی کردند. تمام این افراد در دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر نیز اقدام به طراحی پوستر نموده بودند. دیگر وجه اشتراک دهمین جشنواره تئاتر فجر با چهار دوره پیش از خود انتشار خبرنامه اختصاصی بود. در این رویداد هنری خبرنامه دهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به چاپ رسید. این خبرنامه در 3 شماره منتشر شد و سردبیری آن را ناصر بزرگمهر بر عهده داشت.

 

نکته یازدهم: افزایش تعداد آثار چاپی

در یازدهمین جشنواره تئاتر فجر تعداد اقلام و آثار چاپی نسبت به دوره قبل افزایش قابل توجهی یافت. در این دوره از جشنواره یک نشریه، 4 کتاب پژوهشی و یک کتاب نمایشنامه به چاپ رسید. نشریه منتشر شده در یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر اندکی متفاوت با خبرنامه‌های دوره‌های پیشین بود و به معرفی برنامه‌های دوره دهم جشنواره فجر می‌پرداخت. این نشریه به کوشش لاله تقیان منتشر شده بود. کتاب پژوهشی «پویه» دیگر اثر مکتوبی به شمار می‌رفت که در جشنواره فجر 11 به چاپ رسید. این کتاب ویژه ادبیات نمایشی بود و زیر نظر سعید کشن‌فلاح توسط انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر منتشر شد. در تدوین این کتاب غلامرضا حامدی‌خواه نیز همکاری داشت. کتاب پویه از سه فصل مجزا به نام‌های ترجمه‌ها (فصل اول)، گفت‌وگو و مقالات (فصل دوم) و ارزیابی یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر (فصل سوم) تشکیل شده بود که به ترتیب 8، 5 و 5 مقاله را در دل خود جای داده بودند. دو کتاب «شبیه‌خوانی؛ کهن‌الگوی نمایش‌های ایرانی» و «شبیه‌خوانی؛ گنجینه نمایش‌های آیینی مذهبی (مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه)» نیز دیگر آثار پژوهشی منتشر شده در یازدهمین جشنواره تئاتر فجر بودند. هر دو اثر یاد شده به ‌کوشش جابر عناصری تدوین شده و توسط انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به چاپ رسیدند. کتاب دوم یعنی شبیه‌خوانی؛ گنجینه نمایش‌های آیینی مذهبی تعداد 15 مقاله از سمینار پژوهشی تعزیه را در دل خود جای داده بود. کتاب «مجموعه مقالات تئاتر» نیز یکی دیگر از کتاب های پژوهشی منتشر شده در یازدهمین جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رفت. این کتاب که ده مقاله مختلف از فعالان هنرهای نمایشی ایرانی و غیر ایرانی را در بر می‌گرفت، به ‌کوشش لاله تقیان و توسط انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به چاپ رسید. در کنار این آثار می‌توان از کتاب نمایشنامه «ادبیات نمایشی مذهبی (هفت پرده عشق)» به عنوان دیگر اثر مکتوب منتشر شده در این دوره از جشنواره نام برد. این کتاب نیز به ‌کوشش جابر عناصری تهیه شده بود و توسط انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به چاپ رسید. کتاب هفت پرده عشق هفت مجلس شبیه‌خوانی مختلف را در دل خود جای داده بود. برای یازدهمین جشنواره تئاتر فجر 5 پوستر اختصاصی تهیه شد که سه قطعه از آنها توسط انوشیروان میرزایی ‌کوچک‌سرایی، یک قطعه توسط محمد وجدانی و یک قطعه توسط علی وزیریان طراحی گردید.

 

نکته دوازدهم: بازگشت به سبک و سیاق نخستین دوره‌ها

در دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر پس از شش دوره وقفه نشریه نمایش بار دیگر به چاپ رسید و در قامت معرفی‌نامه این رویداد هنری ظاهر شد. نسخه جدید از نشریه نمایش (که ویژه جشنواره فجر 12 بود) در 12 شماره منتشر شد و حسین فرخی و اردشیر صالح‌پور به ترتیب در مقام مدیر مسئول و سردبیر آن به فعالیت پرداختند. به جز این نشریه اثر مکتوب دیگری در جریان برگزاری دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر به چاپ نرسید. برای این دوره از جشنواره یک پوستر اختصاصی تهیه شده بود که انوشیروان میرزایی‌ کوچک‌سرایی وظیفه طراحی آن را بر عهده داشت.

 

نکته سیزدهم: تهیه گزارش میدانی

مهم‌ترین اثر مکتوب به چاپ رسیده در جریان برگزاری سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر ویژه‌نامه این دوره بود که زیر نظر حسین فرخی و با مدیریت اجرایی علی فتح‌الله‌زاده خویی منتشر شد. در این دوره از جشنواره گزارشی با عنوان «تئاتر و سیزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر از دیدگاه مردم» نیز توسط معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه و منتشر شد. سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر از وجود سه پوستر اختصاصی بهره می‌برد که تمام آنها را حسین فرخی تهیه کرده بود.

  

نکته چهاردهم: حرکت با همان سرعت

در چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر بار دیگر نشریه نمایش منتشر شد. این نشریه که ویژه چهاردهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود در قالب 8 شماره به چاپ رسید و در اختیار مخاطبان هنرهای نمایشی قرار گرفت. به غیر از نسخه ویژه نشریه نمایش اثر مکتوب قابل اشاره دیگری در جریان برگزاری این دوره از جشنواره منتشر نشد. برای چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر تهیه شده بود که بهنام صالحی و همایون مقدس وظیفه طراحی آن را بر عهده داشتند.

 

نکته پانزدهم: انتشار هم‌زمان ویژه‌نامه و خبرنامه

در این دوره از جشنواره علاوه بر انتشار ویژه‌نامه پانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر نسخه جدید نشریه نمایش نیز به چاپ رسید. به این ترتیب دوره پانزدهم  جشنواره تئاتر فجر به شکل بهتر و دقیق‌تری به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی شد. نشریه نمایش منتشر شده برای جشنواره فجر 15 از 8 شماره برخوردار بود.    

 

نکته شانزدهم: گاهشمار جشنواره

در این دوره از رویداد سالانه هنرهای نمایشی ایران گاهشمار شانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به چاپ رسید. این نشریه در عمل ویژه‌نامه دوره شانزدهم جشنواره فجر به شمار می‌رفت و به معرفی آن می‌پرداخت. در کنار این گاهنامه مخاطبان هنرهای نمایشی شاهد انتشار نسخه جدید نشریه نمایش بودند. این نسخه از نشریه نمایش زیر نظر لاله تقیان مخصوص شانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر تهیه شد و در قالب 10 شماره به چاپ رسید. برای این دوره از جشنواره 4 پوستر اختصاصی تهیه شد که سه قطعه از آن توسط محمد وجدانی، عبدالعباس برغشی و سیامک فیلی‌زاده طراحی گردید و طراح یک قطعه از آن نامشخص بود. به غیر از نشریات یاد شده نشریه یا اثر مکتوب دیگری در جریان برگزاری شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر منتشر نشد.

 

نکته هفدهم: مشابه با دوره قبل

در هفدهمین جشنواره تئاتر فجر که به شکل بین‌المللی برگزار شده بود نیز مانند دوره قبل تنها یک ویژه‌نامه و یک خبرنامه منتشر شد و خبری از چاپ آثار مکتوب دیگر در قالب کتاب یا نشریه نبود. ویژه‌نامه هفدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به معرفی برنامه‌های این رویداد هنری می‌پرداخت. در کنار این ویژه‌نامه نسخه جدید نشریه نمایش در قالب 10 شماره به چاپ رسید و در اختیار مخاطبان این دوره از جشنواره قرار گرفت. سردبیر این نسخه از نشریه نمایش نیز مانند نسخه منتشر شده در دوره قبل لاله تقیان بود. برای هفدهمین جشنواره تئاتر فجر تنها یک پوستر تهیه شد که کار طراحی آن را الهام معظمی بر عهده داشت.     

 

نکته هجدهم: چاپ کتاب نمایشنامه

در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر پس از شش دوره وقفه بار دیگر یک کتاب نمایشنامه به چاپ رسید. پیش از جشنواره فجر 18 آخرین دوره‌ای که در آن کتاب نمایشنامه منتشر شد، دوره یازدهم این رویداد هنری بود. کتاب نمایشنامه منتشر شده در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر «برگزیده آثار هجدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نام داشت که به دست گروه نویسندگان تهیه شده و توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. در این کتاب چهار نمایشنامه منتخب از جشنواره فجر 18 وجود داشت. در کنار کتاب یاد شده می‌توان به نسخه جدید نشریه نمایش به عنوان دیگر اثر مکتوب حاضر در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر اشاره کرد که به نوعی تنها مرجع و معرفی‌نامه این رویداد هنری نیز به شمار می‌رفت. نسخه مذکور از نشریه نمایش با سردبیری لاله تقیان منتشر شد و 8 شماره داشت. دوره هجدهم جشنواره تئاتر فجر از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که مانند دوره قبل الهام معظمی آن را طراحی کرده بود.

 

نکته نوزدهم: تنوع در آثار منتشر شده

نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر تنوع قابل قبولی در رونمایی از نشریات و آثار چاپی داشت؛ به گونه‌ای که در این دوره از جشنواره هم ویژه‌نامه هم خبرنامه هم کتاب نمایشنامه و هم کتاب عکس و پوستر به چاپ رسید. ویژه‌نامه این رویداد هنری کاتالوگ نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به شمار می‌رفت که زیر نظر ژیلا اسماعیلیان تهیه شده بود و زیر و بم این دوره از جشنواره را در معرض دید مخاطبان قرار می‌داد. در کنار این کاتالوگ نسخه جدید نشریه نمایش نیز با سردبیری لاله تقیان منتشر شد که از وجود 12 شماره برخوردار بود. کتاب نمایشنامه منتشر شده در این رویداد هنری «برگزیده آثار نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نام داشت که به دست گروه نویسندگان تهیه شده و توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده بود. در این کتاب نام دو نمایشنامه «افسون معبد سوخته» نوشته نغمه ثمینی و «آخرین مروارید» نوشته حمیدرضا آذرنگ به چشم می‌خورد. در این دوره از جشنواره همچنین کتاب عکس و پوستر «نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از نگاه یک عکاس» توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. این کتاب توسط کن رینولدز تهیه و تدوین شده بود. برای نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر اختصاصی تهیه گردید که حسین خسروجردی کار طراحی آن را بر عهده داشت.

 

نکته بیستم: در میانه راه

مهم‌ترین تفاوت بیستمین جشنواره تئاتر فجر با دوره قبل (از نظر تعداد آثار مکتوب) در نبود کتاب عکس و پوستر خلاصه می‌شد. به بیان دقیق‌تر در این دوره از جشنواره برخلاف دوره قبل کتاب عکس و پوستر چاپ نشد. به غیر از مورد یاد شده سایر ویژگی‌های این دو جشنواره کم و بیش به یکدیگر شباهت داشت. در بیستمین جشنواره فجر نیز مانند دوره قبل علاوه بر کاتالوگ جشنواره و نسخه جدید نشریه نمایش یک جلد کتاب نمایشنامه نیز به چاپ رسید. نشریه نمایش ویژه بیستمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در قالب 12 شماره به سردبیری لاله تقیان منتشر شد. مدیر مسئول و سردبیر کاتالوگ این دوره از جشنواره نیز به ترتیب مجید شریف خدایی و مسعود پاکدل بودند. در این رویداد هنری کتاب نمایشنامه «برگزیده آثار بیستمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» به دست گروه نویسندگان تهیه شد و توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. در این کتاب سه نمایشنامه از آثار منتخب جشنواره فجر 20 وجود داشت. برای بیستمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر اختصاصی تهیه شده بود که مانند دوره قبل کار طراحی آن را حسین خسروجردی بر عهده داشت.

 

نکته بیست و یکم: انتشار سه کتاب نمایشنامه

بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر از نظر نوع آثار چاپی تا حدی مشابه با دوره قبل بود. برای این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل یک پوستر اختصاصی تهیه شد که کار طراحی آن را حسین خسروجردی بر عهده داشت. جشنواره 21 مانند دوره قبل از وجود کاتالوگ اختصاصی بهره می‌برد که در تهیه آن مسعود پاکدل و افشین هاشمی به ترتیب نقش مدیر مسئول و سردبیر را بر عهده داشتند. علاوه بر این کاتالوگ افشین هاشمی مسئولیت سردبیری نشریه روزانه بیست ‌و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را نیز بر عهده داشت. این نشریه خبرنامه جشنواره فجر 21 به شمار می‌رفت و در 10 شماره منتشر شد. مدیر مسئول نشریه روزانه بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مسعود پاکدل بود. در این دوره از  جشنواره همچنین 3 کتاب نمایشنامه به نام‌های «خواب در فنجان خالی» نوشته نغمه ثمینی، «برخورد نزدیک از نوع آخر» نوشته چیستا یثربی و «چهار حکایت از چندین حکایت رحمان» نوشته علیرضا نادری منتشر شد. هر سه کتاب یاد شده توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید.

 

نکته بیست و دوم: بسنده کردن به خبرنامه و ویژه‌نامه

وضعیت انتشار ویژه‌نامه و خبرنامه در بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر تفاوت چندانی با دوره قبل نداشت. برای این دوره از جشنواره نیز یک کاتالوگ و یک نشریه روزانه تهیه شد تا زیر و بم این رویداد هنری را در معرض دید مخاطبان قرار دهد. مدیر مسئول کاتالوگ بیست ‌و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مجید شریف خدایی بود و افشین هاشمی سردبیری آن را بر عهده داشت. مدیر مسئول و سردبیر نشریه روزانه بیست ‌و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز همین افراد بودند. در این دوره از جشنواره به جز نشریات یاد شده اثر چاپی دیگری منتشر نشد. برای بیست ‌و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر یک پوستر تهیه گردید که کار طراحی آن را سیامک احصایی بر عهده داشت.

 

نکته بیست و سوم: افزایش تعداد نشریات

در جریان برگزاری دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر تعداد نشریات منتشر شده با ساختار خبرنامه و ویژه‌نامه از دو جلد فراتر نرفته بود. اما در بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر تعداد نشریات چاپی به سه جلد رسید. یکی از آنها ویژه‌نامه بیست ‌و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بود که فرهاد مهندس‌پور در مقام مدیر مسئول آن قرار گرفت و رضا کوچک‌زاده، مهدی ایوبی، فرهاد مهدوی و آرش دادگر در شورای سردبیری آن ایفای نقش کردند. در کنار این ویژه‌نامه نشریه تئاتر به چاپ رسید که خبرنامه بیست ‌و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به شمار می‌رفت و به شکل روزانه منتشر می‌شد. مدیر مسئول و سردبیر نشریه تئاتر که در طول برگزاری این رویداد هنری در قالب 10 شماره به چاپ رسید، به ترتیب خسرو نشان و جلیل اکبری‌صحت بودند. در طول برگزاری بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر علاوه بر دو نشریه یاد شده نشریه نقد تئاتر نیز منتشر شد که نشریه کانون ملی منتقدان تئاتر به شمار می‌رفت. شورای سردبیری این نشریه را کیوان کثیریان، مهرداد رایانی ‌مخصوص، رحمت امینی و بهزاد صدیقی بر عهده داشتند و مدیر مسئول آن محمد (فرشید) ابراهیمیان بود. این نشریه حین برگزاری جشنواره فجر 23 در قالب 5 شماره به چاپ رسید. برای بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر سه پوستر تهیه شده بود که دو قطعه از آن توسط رضا عابدینی و یک قطعه توسط ساعد مشکی طراحی گردید.

 

نکته بیست و چهارم: چاپ کتاب جشنواره

بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد نشریات و آثار چاپی به دوره قبل شباهت داشت. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل هیچ کتابی منتشر نشد و در عوض سه نشریه به چاپ رسید. ویژه‌نامه این دوره از جشنواره کتاب بیست ‌و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بود که حسین مسافر آستانه نقش مدیر مسئول و کیوان کثیریان نقش سردبیر آن را بر عهده داشت. در واقع چاپ کتاب جشنواره تئاتر فجر برای نخستین بار از همین دوره آغاز شد و در دوره‌های بعد ادامه یافت. نشریه نمایش نیز خبرنامه بیست ‌و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به شمار می‌رفت که به شکل روزانه منتشر می‌شد و مدیر مسئول و سردبیر آن همان دو نفر بودند. این نشریه در طول برگزاری جشنواره فجر 24 در قالب 10 شماره به چاپ رسید. در کنار نشریات یاد شده نشریه نقد تئاتر نیز مانند دوره قبل منتشر شد که ویژ‌ه‌نامه کانون ملی منتقدان تئاتر به شمار می‌رفت و مدیر مسئول آن بهزاد صدیقی بود. برای بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر تهیه شد که سیامک احصایی و داوود منطق آن را طراحی کردند.

 

نکته بیست و پنجم: در مسیر دوره قبل

بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد و نوع نشریات و آثار چاپ شده کاملا به دوره قبل شباهت داشت. این دوره از جشنواره از وجود یک پوستر اختصاصی برخوردار بود و سه نشریه در طول برگزاری آن به چاپ رسید. کار طراحی پوستر جشنواره فجر 25 را محمد فدوی بر عهده داشت و در جریان برپایی این رویداد هنری هیچ کتابی به چاپ نرسید. در این دوره کتاب بیست ‌و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر منتشر شد که مدیر مسئول آن سعید کشن‌فلاح و سردبیر آن وحید سعیدی بود. نشریه روزانه بیست ‌و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر «تئاتر 25» نام داشت که در طول برگزاری این رویداد هنری در قالب 10 شماره منتشر شد. این نشریه خبرنامه جشنواره فجر 25 به شمار می‌رفت و سعید کشن‌فلاح و بابک فرجی به ترتیب مدیر مسئول و سردبیر آن بودند. مانند دو دوره قبل نشریه نقد تئاتر به عنوان نشریه کانون ملی منتقدان تئاتر نیز در این دوره از جشنواره منتشر شد. مدیر مسئول این نشریه نصرالله قادری بود و صمد چینی‌فروشان سردبیری آن را بر عهده داشت.

 

نکته بیست و ششم: رونق گرفتن آثار چاپی

در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر تعداد 6 نشریه و 4 کتاب به چاپ رسید تا کمیت آثار منتشر شده در این دوره بیشتر از 14 دوره قبل باشد. سه جلد از کتاب‌های منتشر شده در این دوره از جشنواره عناوین پژوهشی بودند و یک جلد نیز به کتاب نمایشنامه اختصاص داشت. کتاب بیست‌ و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر یکی از نشریات چاپ شده در این رویداد هنری به شمار می‌رفت که مدیر مسئول آن مجید سرسنگی بود و شهاب پازوکی و مهدی توکلیان اعضای شورای سردبیری آن را تشکیل می‌دادند. این کتاب در عمل به عنوان ویژه‌نامه جشنواره فجر 26 شناخته می‌شد. نشریه روزانه بیست‌ و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر «نمایشنامه» نام داشت که دیگر نشریه منتشر شده در این رویداد هنری بود و در طول برگزاری جشنواره در قالب 9 شماره به چاپ رسید. نشریه نمایشنامه به نوعی خبرنامه جشنواره فجر 26 به شمار می‌رفت و سردبیر آن مجید توکلیان بود. در این دوره از جشنواره نیز مانند سه دوره قبل نشریه نقد تئاتر منتشر شد. نقد تئاتر نشریه کانون ملی منتقدان تئاتر محسوب می‌شد و نصرالله قادری و بهزاد صدیقی به ترتیب نقش مدیر مسئول و سردبیر آن را بر عهده داشتند. در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر همچنین «خلاصه مقالات سمینار بین‌المللی تئاتر شرق: سنت‌گرایی و مدرنیسم» به ‌کوشش تقی اکبرزاده در دو نسخه فارسی و انگلیسی، «خلاصه مقالات سمینار بین‌المللی تئاتر معاصر، نقد معاصر» به ‌کوشش کتایون حسین‌زاده در دو نسخه فارسی و انگلیسی و «بروشور نشست‌های تئاتر» به‌ کوشش تقی اکبرزاده (در قالب 4 شماره) منتشر شد. تمام این آثار توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به چاپ رسید. در این دوره از جشنواره انتشارات نمایش سه کتاب را به عنوان آثار پژوهشی به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی کرد و آنها در معرض دید علاقه‌مندان قرار داد. این سه اثر کتاب «راهنمای جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر؛ ویرایش یکم: دوره1 – 25» در دو نسخه فارسی و انگلیسی به کوشش تقی اکبرزاده، جلد نخست «کتاب سال تئاتر ایران» مربوط به سال 1385 به کوشش تقی اکبرزاده و کتاب «راهنمای میان‌فرهنگی اجرا برای بازیگر» نوشته جان مارتین و ترجمه بابک تبرایی بودند. البته کتاب آخر با همکاری دو انتشارات نمایش و سمت منتشر شده بود. در کنار آثار یاد شده کتاب «مجموعه نمایشنامه‌های برگزیده بخش تولید متون نمایشی» از گروه نویسندگان نیز یکی دیگر از آثار مکتوب حاضر در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر بود که توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. این کتاب نمایشنامه تعداد 3 نمایشنامه از نمایشنامه‌نویسان ایرانی را در دل خود جای داده بود. برای بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر شش پوستر تعیین گردید که پنج قطعه از آنها توسط آرش تنهایی و یک قطعه توسط داوود منطق طراحی شده بود.

 

نکته بیست و هفتم: تنوع خوب آثار چاپی

بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر در قیاس با دوره‌های پیش از خود هم از نظر کمیت نشریات و آثار منتشر شده در جایگاه بالایی قرار داشت و هم از بیشترین تنوع در آثار چاپی نسبت به دوره‌های قبل بهره می‌برد. مخاطبان این دوره از جشنواره شاهد انتشار خبرنامه، ویژه‌نامه، کتاب پژوهشی، کتاب نمایشنامه و کتاب عکس و پوستر در خلال برگزاری آن بودند. ویژه‌نامه این دوره از جشنواره به سبک سه دوره گذشته کتاب جشنواره بود. حسین مسافر آستانه در نقش مدیر مسئول کتاب بیست ‌و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر ظاهر شد و مسعود پاکدل سردبیری آن را بر عهده داشت. نشریه «تئاتر» نیز نشریه روزانه بیست ‌و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به شمار می‌رفت که در طول برگزاری این رویداد هنری در قالب 10 شماره منتشر شد. مدیر مسئول این نشریه که در عمل خبرنامه جشنواره فجر 27 محسوب می‌شد، حسین مسافر آستانه و سردبیر آن جلیل اکبری‌صحت بود. در جریان برگزاری بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر 2 کتاب پژوهشی منتشر شد که وظیفه چاپ آنها را انتشارات نمایش بر عهده داشت. یکی از این کتاب‌ها «طرح جامع اطلاعات آماری تئاتر شهرستان‌ها» نوشته مجید امرایی بود و دیگری «مجموعه مقالات پژوهشی بیست ‌و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر (موسیقی، گرافیک و عکس)» نام داشت که کار تهیه و تدوین آن را گروه نویسندگان بر عهده داشتند. این کتاب از سه بخش به نام‌های موسیقی (حاوی 3 مقاله)، گرافیک (حاوی 2 مقاله) و عکاسی (حاوی 2 مقاله) تشکیل شده بود که هر کدام از مقالات موجود در آنها به آثار پژوهشی ارائه شده در جشنواره فجر اختصاص داشت. در این دوره از جشنواره 5 کتاب نمایشنامه منتشر شد که تمام آنها توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده بود. این پنج کتاب «مجموعه نمایشنامه 1» حاوی 3 نمایشنامه، «مجموعه نمایشنامه 2» حاوی 2 نمایشنامه، «مجموعه نمایشنامه 3» حاوی 3 نمایشنامه، «مجموعه نمایشنامه 4» حاوی 2 نمایشنامه و «مجموعه نمایشنامه 5» حاوی 4 نمایشنامه بودند که کار تهیه آنها را گروه نویسندگان بر عهده داشتند. کتاب عکس و پوستر «سی در یک: آثار برگزیده مسابقه عکس بیست ‌و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز دیگر اثر مکتوب منتشر شده در این دوره از جشنواره بود که دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر کار تهیه و چاپ آن را بر عهده داشت. برای بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر اختصاصی تهیه شد که آن را مهدی پاکدل و یحیی پاکدل طراحی کرده بودند.

 

نکته بیست و هشتم: جهش در تعداد آثار چاپی و یک نشریه ماندگار

بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر در قیاس با دوره‌های پیش (و پس از خود) دارای بیشترین تعداد آثار مکتوب منتشر شده بود. در این دوره از جشنواره 2 نشریه و 19 کتاب به چاپ رسید. تعداد 9 جلد از کتاب‌های حاضر در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر به آثار پژوهشی اختصاص داشت، 8 جلد از آنها کتاب نمایشنامه بود و 2 جلد نیز کتاب عکس و پوستر به شمار می‌رفت. کتاب «بکت و آنتروپی» نوشته بابک توکل، کتاب «توسعه تئاتر: ضرورت‌ها و راه‌کارها» نوشته علی منتظری، کتاب «کتاب‌شناسی نمایش شهرستان» نوشته علی تاجور، کتاب «نقد تئاتر از نظر تا عمل» نوشته محمد (فرشید) ابراهیمیان، کتاب «هنر اجرا» نوشته رزلی گلدبرگ با ترجمه مریم نعمت ‌طاووسی، کتاب «تئاتر در ایران» با نام انگلیسی «Theater In Iran 2010» به ‌کوشش محمد اطبایی، کتاب «هجده سال نقد تئاتر: تاریخچه کانون ملی منتقدان تئاتر ایران» به ‌کوشش منوچهر اکبرلو و کتاب «مجموعه مقالات پژوهشی بیست ‌و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر: تئاتر تجربی، تئاتر شهرستان، تئاتر خیابانی)» به کوشش گروه نویسندگان 8 جلد از کتاب‌های پژوهشی حاضر در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر بودند که همگی توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیدند. کتاب آخر یعنی مجموعه مقالات پژوهشی بیست و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از سه بخش به نام‌های تئاتر خیابانی (حاوی 2 مقاله)، تئاتر شهرستان‌ها (حاوی 3 مقاله) و تئاتر تجربی (حاوی 2 مقاله) تشکیل شده بود که بخشی از مقاله‌های ارائه شده در این رویداد هنری را بازتاب می‌داد. علاوه بر آثار یاد شده کتاب «نخستین بازار تئاتر ایران» با نام انگلیسی «The First Iranian Theater Market 2010» به ‌کوشش نسیم سلیمان‌پور نیز یکی دیگر از آثار منتشر شده در جشنواره فجر 28 بود که توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به چاپ رسید وضعیت نخستین بازار ایران در جشنواره فجر 28 را بررسی می‌کرد. در کنار این آثار 8 کتاب نمایشنامه نیز توسط انتشارات نمایش در این دوره از جشنواره عرضه شد که کتاب‌های «این قصه را ایرانیان نبشته‌اند» نوشته علیرضا نادری، «تهران 1390 خورشیدی» نوشته سلما سلامتی، «دوست من عمو بیلی» نوشته حمیدرضا صفار، «مجموعه نمایشنامه 1» کاری از گروه نویسندگان (حاوی 3 نمایشنامه)، «مجموعه نمایشنامه 2» کاری از گروه نویسندگان (حاوی 3 نمایشنامه)، «مجموعه نمایشنامه 3» کاری از گروه نویسندگان (حاوی 3 نمایشنامه)، «مجموعه نمایشنامه 4» کاری از گروه نویسندگان (حاوی 3 نمایشنامه) و «مجموعه نمایشنامه 5» کاری از گروه نویسندگان (حاوی 2 نمایشنامه) را در بر می‌گرفت. دو کتاب «سی‌پو: آثار برگزیده مسابقه پوستر بیست ‌و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «قاب 88: آثار برگزیده مسابقه عکس بیست ‌و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز کتاب‌های عکس و پوستر جشنواره فجر 28 بودند که هر دو توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر منتشر شدند.

نشریه روزانه بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر «تئاتر 88» نام داشت که در طول برگزاری این رویداد هنری در قالب 10 شماره به چاپ رسید و علی‌اکبر عبدالعلی‌زاده سردبیری آن را بر عهده داشت.

نشریات روزانه دوره بیست و هشتم فارغ از گرافیک ویزه چند ویژگی منحصر به فرد داشت  ؛ تقریبا تمامی آثار حاضر در جشنواره از خیابانی و رادیویی گرفته تا صحنه ای به نحوی سهمی در نشریه داشتند .

این دوره براساس سرمقاله مندرج  در شماره اول ، تعمدا فاقد نقد آثار بود  اما مطالب تولیدی و جامعی در قالب  معرفی ویژگی های اثر ( ریویو) را برای نخستین بار همزمان با روز اجرای نمایش براساس جدول جشنواره منتشر کرد . پیشتر نقد های برخی آثار آن هم در روز های بعد از اجرا در نشریه منتشر می شد. 

تصویر روی جلد و پشت جلد بصورتی طراحی شده بود که یک پوستر واحد را تشکیل می داد .

کتاب بیست ‌و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیر با سردبیری مهدی پاکدل منتشر شد. برای این دوره از جشنواره برای نخستین بار دو پوستر تهیه شد که کار طراحی آنها را مسعود پاکدل بر عهده داشت.

 

نکته بیست و نهم: حفظ تنوع در آثار منتشر شده

اگرچه تعداد آثار مکتوب منتشر شده در بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر کمتر از دوره قبل بود، اما تنوع این آثار نسبت به دوره پیشین حفظ شد و کاهش نیافت. در این دوره از جشنواره 3 نشریه و 11 کتاب منتشر شد که مجموع آنها 7 عنوان کمتر از دوره قبل بود. یکی از ویژه‌نامه‌های این دوره از جشنواره کتاب بیست‌ و نهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که در تدوین و انتشار آن محمد حیدری و مرتضی اتابکی به ترتیب به عنوان مدیر مسئول و سردبیر ایفای نقش کردند. علاوه بر کتاب جشنواره ویژه‌نامه دیگری به نام «پیک تئاتر 29» در طول برگزاری این رویداد هنری منتشر شد که مدیر مسئول آن محمد حیدری و سردبیر آن وحید لک بود. نشریه روزانه بیست ‌و نهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر یا همان خبرنامه این رویداد هنری نیز «روزنامه تئاتر» نام داشت که محمد حیدری و امین عظیمی به ترتیب به عنوان مدیر مسئول و سردبیر آن فعالیت می‌کردند. کتاب «دومین بازار تئاتر ایران» با دو زبان فارسی و انگلیسی به ‌کوشش محسن بابایی ربیعی یکی از کتاب‌های بیست ‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رفت که توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر منتشر شد. سه کتاب دیگر حاضر در این رویداد هنری (که همگی آثار پژوهشی بودند) توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیدند. این سه اثر «پست مدرنیسم و اجرا» نوشته نیک کی با ترجمه امیر لشگری، «درباره پدیده تئاتر (مجموعه مقالات بیست ‌و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر)» به ‌کوشش نصرالله قادری و «نشانه‌ها و چالش‌ها (مجموعه مقالات)» به ‌کوشش نصرالله قادری نام داشتند. کتاب درباره پدیده تئاتر تعداد 24 مقاله بین‌المللی جشنواره فجر 29 را در دل خود جای داده بود و کتاب نشانه‌ها و چالش‌ها 13 عنوان از مقاله‌های داخلی را در معرض دید خوانندگان قرار می‌داد. علاوه بر آثار یاد شده در این دوره از جشنواره 5 کتاب نمایشنامه به چاپ رسید که «بازی‌نامه باستان» نوشته رضا صابری، «باگانه» نوشته مجتبی رفیعی، «پرسه‌های زن راوی از رود تا رونیز» نوشته مهدی نصیری، «مجموعه نمایشنامه» کاری از گروه نویسندگان (حاوی دو نمایشنامه) و «نام همه مصلوبان عیسی است» نام داشتند و تمام آنها توسط انتشارات نمایش منتشر شده بود. دو کتاب «قاب‌های ماندگار: کتاب مسابقه پوستر بیست ‌و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «نوشتن با دوربین: آثار برگزیده مسابقه عکس بیست ‌و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این جشنواره بودند که هر دو توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شدند. بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که مرتضی اتابکی آن را طراحی کرده بود.

 

نکته سی‌ام: جشن سی سالگی با چاپ یازده کتاب و نشریه

در دوره سی از جشنواره تئاتر فجر 4 نشریه و 7 کتاب منتشر شد که مجموع آنها 3 عنوان کمتر از دوره قبل بود. ویژه‌نامه‌ اصلی این جشنواره کتاب سی‌امین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بود که در فرایند تدوین و انتشار آن رحمت امینی و بابک فرجی به ترتیب به عنوان مدیر مسئول و سردبیر ایفای نقش کردند. علاوه بر کتاب جشنواره دو ویژه‌نامه دیگر به نام «نقد تئاتر» و «ویژه‌نامه فجر استانی» در طول برگزاری این رویداد هنری منتشر شد. نقد تئاتر نشریه کانون ملی منتقدان تئاتر در پیوند با این جشنواره بود که نصرالله قادری به عنوان مدیر مسئول و بهزاد صدیقی به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. در کنار این نشریه ویژه‌نامه فجر استانی به کوشش وحید لک و توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر منتشر شد. نشریه روزانه سی‌امین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر یا همان خبرنامه این رویداد هنری نیز «تئاتر» نام داشت که رحمت امینی و امید بی‌نیاز به ترتیب به عنوان مدیر مسئول و سردبیر آن فعالیت می‌کردند. این نشریه در طول برگزاری جشنواره فجر 30 در قالب 10 شماره به چاپ رسید. یکی از کتاب‌های سی‌امین جشنواره تئاتر فجر کتاب «سومین بازار تئاتر ایران» با دو زبان فارسی و انگلیسی به ‌کوشش محسن بابایی ربیعی بود که توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر منتشر شد. سه کتاب دیگر حاضر در این رویداد هنری (که همگی آثار پژوهشی بودند) توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیدند. این سه اثر «تعزیه در ایران» نوشته مصطفی مختاباد، «آفرینش در پرفرمنس (مجموعه مقالات سی‌امین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» به ‌کوشش مهدی نصیری و «هویت در تئاتر (مجموعه مقالات سی‌امین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر)» به ‌کوشش مهدی نصیری نام داشتند. کتاب آفرینش در پرفرمنس تعداد 9 مقاله بین‌المللی جشنواره فجر 30 را در دل خود جای داده بود و کتاب هویت در تئاتر 7 عنوان از مقاله‌های داخلی را در معرض دید خوانندگان قرار می‌داد. علاوه بر آثار یاد شده در این دوره از جشنواره یک کتاب نمایشنامه به چاپ رسید که «مجموعه نمایشنامه‌های برگزیده» کاری از گروه نویسندگان (حاوی سه نمایشنامه ایرانی) نام داشت و توسط انتشارات نمایش منتشر شده بود. دو کتاب «آینه‌های روبه‌رو: کتاب مسابقه پوستر تئاتر سی‌امین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «بازی زندگی: آثار برگزیده مسابقه عکس سی‌امین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این جشنواره بودند که هر دو توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شدند. جشنواره تئاتر فجر سی از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که محمد جهانی مقدم آن را طراحی کرده بود.

 

نکته سی و یکم: کاهش تعداد آثار چاپی نسبت به دوره قبل

در سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر 1 نشریه و 5 کتاب منتشر شد که مجموع آنها 6 عنوان کمتر از دوره قبل بود. تنها ویژه‌نامه‌ منتشر شده در این دوره از جشنواره کتاب سی‌ و یکمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که سعید کشن‌فلاح به عنوان مدیر مسئول و امید بی‌نیاز به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. هر دو کتاب پژوهشی جشنواره فجر 31 توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده بود. این دو کتاب «پنج سال تئاتر فجر» نوشته منوچهر اکبرلو و «جشنواره‌های تئاتری جهان» نوشته مهدی حامد سقائیان نام داشتند. در این دوره از جشنواره علاوه بر دو کتاب یاد شده یک کتاب نمایشنامه نیز به چاپ رسید که «مجموعه نمایشنامه‌های برگزیده سی ‌و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نام داشت و توسط انتشارات نمایش منتشر شد. این کتاب کاری از گروه نویسندگان بود و در آن 5 نمایشنامه ایرانی به چشم می‌خورد. دو کتاب «پرده نخست: آثار برگزیده مسابقه پوستر سی ‌و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «تصویر زندگی: آثار برگزیده مسابقه عکس سی‌ و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این دوره از جشنواره بودند که هر دو توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شدند. برای سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر اختصاصی تهیه شده بود که شهلا کوستانی وظیفه طراحی آن را بر عهده داشت.

 

نکته سی و دوم: شانه به شانه دوره قبل

در سی و دومین جشنواره تئاتر فجر 1 نشریه و 6 کتاب منتشر شد که مجموع آنها تنها 1 عنوان کمتر از دوره قبل بود. تنها ویژه‌نامه‌ منتشر شده در این دوره از جشنواره کتاب سی‌ و دومین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که قادر آشنا به عنوان مدیر مسئول و امید بی‌نیاز به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. هر سه کتاب پژوهشی جشنواره فجر 32 توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. این سه کتاب «24 سال نقد تئاتر: تاریخچه کانون ملی منتقدان تئاتر جمهوری اسلامی ایران از آغاز تا کنون» نوشته منوچهر اکبرلو، «طراحی‌ برای تئاتر» نوشته بابک ابراهیمیان با ترجمه سلما محسنی اردهالی و «گونه‌شناسی و ساختارشناسی نقل مذهبی شیعی در ایران و تمهیدات ادبی اجرایی آن» نوشته امیر لشگری نام داشتند. در این دوره از جشنواره علاوه بر سه کتاب یاد شده یک کتاب نمایشنامه نیز به چاپ رسید که «شمس و قمر» نام داشت و توسط انتشارات نمایش منتشر شد. این کتاب نوشته توفیق‌الحکیم بود که ترجمه آن را قاسم غریفی بر عهده داشت. دو کتاب «نقش اول: آثار برگزیده مسابقه پوستر سی ‌و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «پرده آخر: آثار برگزیده مسابقه عکس سی ‌و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این دوره از جشنواره بودند که هر دوی آنها توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شد. برای سی و دومین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر اختصاصی تهیه شده بود که آرمین فراهانی و عطیه اسدی‌ها کار طراحی آن را بر عهده داشتند.

 

نکته سی و سوم: کاهش محسوس تعداد و تنوع آثار چاپی نسبت به دوره قبل

در سی و سومین جشنواره تئاتر فجر تعداد آثار منتشر شده و تنوع آنها کاهش محسوسی نسبت به دوره قبل داشت. در این دوره از جشنواره تنها 2 کتاب پوستر و عکس منتشر شد و هیچ کتاب پژوهشی یا نمایشنامه‌ای به چاپ نرسید. تعداد نشریه‌های منتشر شده در جشنواره فجر 33 نیز تنها یک ویژه‌نامه بود. بر این اساس مجموع آثار مکتوب منتشر شده در این دوره از جشنواره 4 عنوان کاهش را نسبت به دوره قبل نشان می‌داد. تنها ویژه‌نامه‌ منتشر شده در این دوره از جشنواره کتاب سی‌ و سومین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که اردشیر صالح‌پور به عنوان مدیر مسئول و مریم فتحی به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. دو کتاب «مانا: آثار برگزیده مسابقه پوستر سی‌ و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «آثار برگزیده مسابقه عکس سی ‌و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این دوره از جشنواره بودند که هر دوی آنها توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شد. برای سی و سومین جشنواره تئاتر فجر دو پوستر اختصاصی تهیه شده بود که یکی از آنها توسط یارتا یاران و دیگری توسط امیر رجبی طراحی گردید.

 

نکته سی و چهارم: افزایش نسبی تنوع آثار چاپی

تنوع آثار مکتوب منتشر شده در سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر نسبت به دوره قبل افزایش یافت و آثار مکتوب حاضر در این دوره چه از نظر کمیت و چه کیفیت به جشنواره فجر 32 شباهت یافتند. در این دوره از جشنواره نیز مانند سی و دومین جشنواره تئاتر فجر 1 نشریه و 6 کتاب منتشر شد که مجموع آنها 4 عنوان بیشتر از دوره قبل بود. تنها ویژه‌نامه‌ منتشر شده در این دوره از جشنواره کتاب سی‌ و چهارمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که سعید اسدی به عنوان مدیر مسئول و محمدتقی (سعید) هاشمی‌پور به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. هر سه کتاب پژوهشی جشنواره فجر 34 توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. این سه کتاب «نمایشنامه‌نویسان معاصر ایران جلد 1 (سال 1340 تا 1350‌)» نوشته مریم موحدیان، «طراحی‌ برای تئاتر» نوشته مریم موحدیان و «مجموعه مقالات سمینار پژوهشی سی ‌و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» به‌ کوشش عباس اقسامی نام داشتند. کتاب آخر تعداد 17 مقاله از جشنواره فجر 34 را در دل خود جای داده بود. در این دوره از جشنواره علاوه بر سه کتاب یاد شده یک کتاب نمایشنامه نیز به چاپ رسید که «مجموعه نمایشنامه‌های برگزیده سی‌ و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نام داشت و توسط انتشارات نمایش منتشر شد. این کتاب کاری از گروه نویسندگان بود و در آن 4 نمایشنامه ایرانی به چشم می‌خورد. دو کتاب «تماشا: منتخبی از پوسترهای تئاتر ایران سی ‌و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «پلک: آثار برگزیده مسابقه عکس سی‌ و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این دوره از جشنواره بودند که هر دوی آنها توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شد. برای سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر یک پوستر اختصاصی تهیه شده بود که عباس محبوب کار طراحی آن را بر عهده داشت.

 

نکته سی و پنجم: انتشار حداقلی آثار مکتوب

سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تنوع آثار مکتوب منتشر شده نزدیک به دوره قبل بود، اما تعداد آثار منتشر شده در این دوره به حداقل میزان ممکن رسید. به این معنی که در این دوره از جشنواره تنها یک نشریه، یک کتاب پژوهشی و یک کتاب نمایشنامه به چاپ رسید. به طور کل در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر 1 نشریه و 4 کتاب منتشر شد که مجموع آنها 2 عنوان کمتر از دوره قبل بود. تنها ویژه‌نامه‌ منتشر شده در این دوره از جشنواره کتاب سی‌ و پنجمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که سعید اسدی به عنوان مدیر مسئول و سعید هاشمی‌پور به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. تنها کتاب پژوهشی جشنواره فجر 35 به ‌کوشش غزال رحمانپور و توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. این کتاب «مقالات برگزیده همایش پژوهشی سی‌ و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر: شهر، شهروندی و تئاتر» نام داشت و حاوی 10 مقاله از آثار پژوهشی حاضر در این رویداد هنری بود. در این دوره از جشنواره علاوه بر اثر مذکور یک کتاب نمایشنامه نیز به چاپ رسید که «مجموعه نمایشنامه‌های برگزیده سی ‌و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نام داشت و توسط انتشارات نمایش منتشر شد. این کتاب کاری از گروه نویسندگان بود و سه نمایشنامه ایرانی در آن وجود داشت. دو کتاب «دیده‌ور: آثار برگزیده مسابقه پوستر و هویت بصری سی ‌و پنجمین جشنواره بین‌‌المللی تئاتر فجر» و «قاب‌بازی: آثار برگزیده مسابقه عکس سی ‌و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز کتاب‌ عکس و پوستر این دوره از جشنواره بودند که هر دوی آنها توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شد. برای سی و دومین جشنواره تئاتر فجر دو پوستر اختصاصی تهیه شده بود که کار طراحی هر دوی آنها عباس محبوب بر عهده داشت.

 

نکته سی و ششم: رکود آشکار

در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر تنها یک ویژه‌نامه منتشر شد که همان کتاب سی‌ و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بود. در فرایند تهیه و انتشار این ویژه‌نامه فرهاد مهندس‌پور به عنوان مدیر مسئول و سعید هاشمی‌پور به عنوان سردبیر نقش داشتند. در این دوره از جشنواره فجر به جز کتاب جشنواره اثر مکتوب دیگری به چاپ نرسید. پوستر جشنواره فجر 36 را سیامک فیلی‌زاده طراحی کرده بود. بر این اساس می‌توان سی و ششمین دوره از جشنواره تئاتر فجر را به لحاظ کمیت و کیفیت آثار مکتوب منتشر شده در آن به دوره سوم این رویداد هنری شبیه دانست.

 

نکته سی و هفتم: بازگشت به مسیر سابق

در سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر پس از گذر از وقفه کوتاه ایجاد شده در دوره قبل بار دیگر کمیت، کیفیت و تنوع آثار مکتوب منتشر شده در این رویداد هنری به روال سابق بازگشت. در این دوره از جشنواره 1 نشریه و 7 کتاب منتشر شد که مجموع آنها 7 عنوان بیشتر از دوره قبل بود. تنها ویژه‌نامه‌ منتشر شده در این دوره از جشنواره کتاب سی‌ و هفتمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بود که نادر برهانی‌مرند به عنوان مدیر مسئول و محمدتقی (سعید) هاشمی‌پور به عنوان سردبیر آن ایفای نقش می‌کردند. هر سه کتاب پژوهشی جشنواره فجر 37 توسط انتشارات نمایش به چاپ رسید. این سه کتاب «تماشا در عصر صفویه» نوشته ژان کالمار با ترجمه یدالله آقاعباسی، «تئاتر ایرانی» نوشته آدولف تالاسو با ترجمه جلال ستاری و «تئاتر و انقلاب: مجموعه مقالات سمینار علمی – پژوهشی بررسی تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی» به‌ کوشش مهدی حامد سقائیان نام داشتند. کتاب آخر تعداد 11 مقاله از جشنواره فجر 37 را در دل خود جای داده بود. در این دوره از جشنواره علاوه بر سه کتاب یاد شده دو کتاب نمایشنامه نیز به چاپ رسید که «بیداری» نوشته ژولیان گارنر با ترجمه داوود دانشور و «نمایشنامه‌های برگزیده فجر سی ‌و هفتم» نام داشتند و هر دو توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیدند. کتاب دوم کاری از گروه نویسندگان بود و در آن 4 نمایشنامه ایرانی به چشم می‌خورد. دو کتاب «اعلان: آثار برگزیده مسابقه پوستر سی ‌و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» و «لحظه جادویی: آثار برگزیده مسابقه عکس تئاتر سی ‌و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» نیز جزو کتاب‌های عکس و پوستر این دوره از جشنواره بودند که هر دوی آنها توسط دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهیه و منتشر شد. سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر از وجود یک پوستر اختصاصی بهره می‌برد که آن را سعید رضوانی طراحی کرده بود.

 

نکته سی و هشتم: حرکتی پیوسته با همان سرعت

کتاب پوستر سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر «دیوارکوب» نام داشت که به کوشش ابراهیم حسینی، مدیر بخش پوستر و اقلام تبلیغاتی این رویداد هنری منتشر شد. این کتاب تعداد 60 پوستر برگزیده جشنواره را در دل خود جای داده بود. در کنار این اثر کتاب آثار برگزیده مسابقه عکس تئاتر سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر منتشر شد که «لحظه قطعی» نام داشت. این کتاب که آثار برگزیده مسابقه عکس تئاتر این رویداد هنری را در بر می‌گرفت، به کوشش سیامک زمردی مطلق مدیر بخش مسابقه و عکس تئاتر جشنواره فجر 38 تهیه و منتشر شد. کتاب لحظه قطعی تعداد 59 قطعه عکس از 49 عکاس را در دل خود جای داده بود. کتاب «نمایشنامه‌های برگزیده فجر سی و هشتم» یکی دیگر از آثار مکتوب این دوره از جشنواره به شمار می‌رفت که توسط انتشارات سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر منتشر شد و در اختیار هنردوستان قرار گرفت. این کتاب زیر نظر مدیریت دفتر پژوهش و انتشارات نمایش به نگارش درآمد و متن کامل سه نمایشنامه منتخب جشنواره در دوره سی و هشتم را در دل خود جای داده بود. کتاب پنجمین بازار بین‌المللی هنرهای نمایشی ایران نیز یکی دیگر از آثار مکتوب منتشر شده در این رویداد هنری به شمار می‌رفت. علاوه بر آن چهار جلد کتاب تحت عنوان مجموعه آثار «قلم روشن» نیز توسط انتشارات پژوهش منتشر شد که شامل هشت نمایشنامه از زندگی هشت شهید دوران جنگ بود.

در کنار آثار یاد شده کتاب «تاریخچه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» یکی دیگر از کتاب‌های این دوره از جشنواره بود که به مرور این رویداد هنری از دوره اول تا سی و هفتم می‌پرداخت. این کتاب به کوشش تقی اکبرزاده تهیه شد و در آن اطلاعاتی نظیر معرفی هر دوره از جشنواره، شرح نمایش‌های اجرا شده در آن، مرور برگزیدگان این رویداد هنری و سایر جزئیات مشابه به چشم می‌خورد.

پوستر سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر توسط شاهین علوی طراحی شد.

همچنین دراین سال سایت جامع جشنواره شامل اطلاعات و اسناد و عکس های تمامی ادوار جشنواره بصورت طبقه بندی شده به مدیریت علی اکبر عبدالعلی زاده مدیرپرتال تئاتر ایران افتتاح شد، که در مطالب بعدی به جزئیات آن می پردازیم.

 

نکته سی و نهم: در آستانه چهل سالگی

کتاب آثار برگزیده عکس سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر «آگراندیسمان» نام داشت. این کتاب به  مدیریت مهدی آشنا، مسئولیت اجرایی مهتا کریمی، طراحی جلد و گرافیک حمیدرضا زنگنه، عکس مهدی آشنا و ترجمه نیما فردوسی تدوین و منتشر شد. از سوی دیگر کتاب پوسترهای برگزیده سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر «پلاکات» نام داشت که در ۸۸ صفحه منتشر شد و در اختیار مخاطبان قرار گرفت. حسین مسافر آستانه به عنوان مدیر مسئول، مهدی آشنا به عنوان مدیر بخش، مهتا کریمی به عنوان مسئول اجرایی، حمیدرضا زنگنه به عنوان طراح جلد و گرافیک، مهدی آشنا به عنوان عکاس و نیما فردوسی به عنوان مترجم مسئولیت تهیه و تدوین این کتاب را برعهده داشتند. افزون بر این دو اثر کتاب الکترونیکی «اسناد 40 سال تئاتر مقاومت» که منتخبی از نمایشنامه‌ها و کتاب‌های مرجع تئاتر مقاومت بود نیز در قالب سه بخش منتشر شد. شیوع ویروس کرونا و برگزاری نیمه مجازی جشنواره فجر 39 موجب شد تا اسناد 40 سال تئاتر مقاومت به صورت مجازی در اختیار علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی قرار گیرد. کتاب «آثار سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر» یکی دیگر از آثار مکتوب منتشر شده در سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر بود که در ۱۸۸ صفحه به چاپ رسید. در فرایند تهیه و نشر این کتاب حسین مسافر آستانه به عنوان مدیر مسئول و سعید شکرنیا به عنوان سردبیر و دبیر هنری ایفای نقش کردند. طراحی پوستر، لوگو و مدیریت هنری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر نیز بر عهده مهدی دوایی بود.

 

نکته چهلم: آمار کلی نشریات و آثار مکتوب

بر اساس آمار موجود در طول 39 دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر در مجموع تعداد 62 نشریه (در قالب ویژه‌نامه و خبرنامه)، 41 کتاب پژوهشی، 36 کتاب نمایشنامه، 25 کتاب عکس و پوستر و 68 پوستر اختصاصی تهیه و منتشر شده است. بر اساس این آمار تعداد مجموع کتاب‌های منتشر شده در تمام دوره‌های این رویداد هنری 102 جلد بوده است. در میان 39 دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر دوره بیست و هشتم این رویداد هنری بیشترین تعداد آثار مکتوب منتشر شده را به خود اختصاص داده است. در این دوره از جشنواره تعداد تعداد 2 نشریه (در قالب ویژه‌نامه و خبرنامه)، 9 کتاب پژوهشی، 8 کتاب نمایشنامه، 2 کتاب پوستر و عکس (در مجموع 19 کتاب)، 2 پوستر اختصاصی و در مجموع 21 اثر مکتوب (بدون احتساب پوستر اختصاصی) منتشر شد.

 

در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در رابطه با دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر اشاره خواهد شد.

 

منابع :

کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399

آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر 

سایت ایران تئاتر