نقد و بررسی آثار ؛ فرصتی که فراموش شد !

در بهمن ماه امسال جشنواره تئاتر فجر چهلمین دوره برگزاری سالانه را جشن می‌گیرد و برای ورود به پنجمین دهه از حیات خود آماده می‌شود. به همین مناسبت ایران تئاتر در قالب سلسله مطالبی با عنوان «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» به نکات مهم دوره‌های پیشین این رویداد هنری می بپردازد و آنها را در قالب چهل نکته برای مخاطبان تئاتر بازگو می کند.

در دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر جلسات نقد و بررسی متعددی برگزار شد و نمایشگاه‌های گوناگونی برپا گردید. از همین رو در چهارمین شماره از چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر به سراغ نمایشگاه‌ها و جلسات نقد و بررسی برگزار شده در 39 دوره پیشین این رویداد هنری می‌رویم و به مرور چهل نکته آماری مرتبط با آنها می‌پردازیم.

 

نکته اول: برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی در جشنواره

در سال های عمر جشنواره تئاتر فجر برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی حاضر در جشنواره امری مرسوم به شمار می‌رفت و جلسات مذکور یکی از اجزای همیشگی این رویداد هنری بود. با این حال در نیمه دوم عمر جشنواره تئاتر فجر برگزاری این جلسات به تدریج کمرنگ شد و در نهایت برپایی آنها از رونق افتاد. در طول 39 دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر در 13 دوره جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی برگزار شده است که 11 مورد آن به بیست سال نخست این رویداد هنری مربوط می‌شود. در واقع در طول بیست سال اخیر تنها دو جلسه نقد و بررسی در جشنواره تئاتر فجر برپا شده است. در نخستین دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی در 5 دوره از این رویداد هنری برگزار شد. این آمار در دهه دوم جشنواره تئاتر فجر به 6 دوره و در دهه سوم عمر این رویداد هنری به 2 دوره رسید. چهارمین دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر نیز خالی از برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی بود و در طول این دهه برپایی چنین جلساتی منسوخ شد. بر این اساس می‌توان دومین دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر را به لحاظ برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی پررونق‌ترین دهه قلمداد کرد.

 

نکته دوم: پُر رونق‌ترین دوره از نظر برگزاری جلسات نقد

در طول 39 دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر در مجموع 150 جلسه نقد و بررسی برگزار شده است. از میان 13 دوره‌ جشنواره تئاتر فجر که میزبان برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی بوده‌اند، بیستمین دوره از این رویداد هنری را می‌توان پررونق‌ترین دوره نامید. در این دوره از جشنواره 35 جلسه نقد برگزار شد و در جریان آن 35 عنوان از آثار حاضر در جشنواره مورد بررسی قرار گرفت. 

 

نکته سوم: همراه با جلسات نقد و بررسی از همان آغاز

جشنواره تئاتر فجر از همان دوره نخست با برگزاری جلسه نقد و بررسی همراه بود. در نخستین دوره از این رویداد هنری جلسه نقد و بررسی نمایش «دیوارها را پاک نکنیم» با حضور علی منتظری در تالار وحدت برگزار شد. به طور کل در طول برگزاری نخستین جشنواره تئاتر فجر تنها همین یک نمایش مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

 

نکته چهارم: ادامه یافتن جلسات نقد و بررسی پس از یک دوره وقفه

پس از یک دوره وقفه جلسات نقد و بررسی جشنواره تئاتر فجر از دوره سوم این رویداد هنری بار دیگر آغاز شد. در طول برگزاری سومین جشنواره تئاتر فجر چهار نمایش «خلیل، طلایه‌دار درون مرز»، «صبح قریب»، «غبار آخر شد» و «نبرد حطین» مورد نقد و بررسی قرار گرفتند.

 

نکته پنجم: رونق گرفتن جلسات نقد و بررسی

در پنجمین جشنواره تئاتر فجر هشت نمایش مورد نقد و بررسی قرار گرفت. پیش از آن در چهارمین جشنواره تئاتر فجر وقفه مجددی در برگزاری جلسات نقد و بررسی ایجاد شد و این جلسات برگزار نگردید. تمام جلسات نقد و بررسی پنجمین جشنواره تئاتر فجر در سالن شماره 2 تئاتر شهر با حضور داریوش ارجمند و امیر لواسانی برگزار شد. در طول این جلسات نمایش‌های «بار دیگر غدیر»، «تلنگر»، «عکس یادگاری»، «نفاق»، «ریشه عشق»، «خوشه‌های خاکستری»، «نامیرا» و «اسب سفید» مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

 

نکته ششم: برگزاری جلسات نقد و بررسی بدون وقفه

در ششمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل جلسات نقد و بررسی نمایش‌های حاضر در جشنواره برگزار شد؛ با این حال تعداد آنها نسبت به دوره قبل کاهش یافت و به نصف رسید. در این دوره از جشنواره چهار نمایش «نار آغز» با حضور جواد خدادادی و محمود فرهنگ، «سه‌ بچه ‌آهو» با حضور داوود کیانیان، «دست‌ها و قلب‌ها» و «کدو تنبل» مورد نقد و بررسی قرار گرفتند. محل برگزاری جلسه نقد و بررسی دو نمایش نار آغز و دست‌ها و قلب‌ها سالن شماره 2 تئاتر شهر بود و دو نمایش کدو تنبل و سه بچه آهو در آمفی ‌تئاتر دفتر مشترک فدراسیون‌ها مورد نقد و بررسی قرار گرفتند.

 

نکته هفتم: ادامه برگزاری جلسات نقد و بررسی

جلسات نقد و بررسی نمایش‌های حاضر در جشنواره تئاتر فجر در دوره هفتم و هشتم این رویداد هنری برگزار نشد و پس از دو دوره وقفه در دوره نهم دوباره از سر گرفته شد. در این دوره از جشنواره هشت نمایش مورد نقد و بررسی قرار گرفتند که محل برگزاری جلسات نقد و بررسی آنها در سالن شماره 2 تئاتر شهر بود. نمایش‌های «شور آبساران»، «حکایتی ساده»، «بار دیگر باران»، «شقایق دره»، «پر پرواز»، «دلی بای و آهو»، «قاب بی‌تصویر» و «دل ‌آشوب» جزو آثاری بودند که جلسه نقد و بررسی آنها در نهمین جشنواره تئاتر فجر برگزار شد.

 

نکته هشتم: نقد آثار نمایشی در تئاتر شهر

پس از برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی حاضر در نهمین جشنواره تئاتر فجر این جلسات با وقفه‌ای دو ساله همراه بود و در دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر برگزاری آنها از سر گرفته شد. در این دوره از جشنواره 7 نمایش مورد بررسی قرار گرفت که محل برگزاری جلسات نقد آنها در سالن شماره 2 تئاتر شهر بود. نمایش‌های «معرکه در معرکه» با حضور جاهد جهانشاهی، «سورنا، مادر لوک» با حضور اردشیر صالح‌پور، «بی تو مهتاب شبی» با حضور علی شیدفر، «بار دیگر هابیل» با حضور علی شیدفر، «گل و جهله» با حضور اردشیر صالح‌پور و حسین نصرآبادی، «کبودان و اسفندیار» با حضور محمود گبرلو و «فانی» آثاری بودند که در این دوره از جشنواره مورد نقد و بررسی قرار گرفتند.

 

نکته نهم: از سرگیری جلسات نقد و بررسی پس از سه دوره وقفه

در شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر برگزاری جلسات نقد و بررسی نمایش‌ها پس از سه دوره وقفه از سر گرفته شد. به بیان دیگر در طول دوره‌های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم این رویداد هنری جلسات نقد و بررسی آثار حاضر در جشنواره برپا نگردید. در جشنواره فجر شانزده تعداد 11 اثر نمایشی در فاصله زمانی روزهای 18 تا 27 بهمن ماه سال 1376 خورشیدی مورد نقد و بررسی قرار گرفتند که جزئیات جلسات نقد آنها از این قرار بود:

1. جلسه نقد و بررسی نمایش «آن ‌سوی آینه» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، مهرداد رایانی ‌مخصوص و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌18 بهمن ماه)
2. جلسه نقد و بررسی نمایش «لازاروس» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، مهرداد رایانی ‌مخصوص و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌19 بهمن ماه)
3. جلسه نقد و بررسی نمایش «آمیز قلمدون» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، مهرداد رایانی ‌مخصوص و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌20 بهمن ماه)
4. جلسه نقد و بررسی نمایش «عاشق ‌کشون» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، مهرداد رایانی ‌مخصوص و نصرالله قادری در سالن قشقایی (21 بهمن ماه)
5. نقد و بررسی نمایش «یک روز خاطره‌انگیز برای دانشمند وو» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، لاله تقیان و نصرالله قادری در ‌تالار وحدت (‌24 بهمن ماه)
6. جلسه نقد و بررسی نمایش «دژ هوش‌ ربا» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، حسن فتحی، لاله تقیان و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌25 بهمن ماه)
7. جلسه نقد و بررسی نمایش «اینم از این» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، حسن فتحی، لاله تقیان و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌25 بهمن ماه)
8. جلسه نقد و بررسی نمایش «کنار شیر آتش‌نشانی» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، لاله تقیان و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌25 بهمن ماه)
9. جلسه نقد و بررسی نمایش «زنان صبرا، مردان شتیلا» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، حسن فتحی، لاله تقیان و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌27بهمن ماه)
10. جلسه نقد و بررسی نمایش «روز از نو» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌27 بهمن ماه)
11. جلسه نقد و بررسی نمایش «بندار بیدخش» با حضور همایون علی‌آبادی، محمد (فرشید) ابراهیمیان، حسن فتحی و نصرالله قادری در ‌تالار رودکی (‌27 بهمن ماه)

 

نکته دهم: توالی جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی جشنواره

در هفدهمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل جلسات نقد و بررسی نمایش‌های حاضر در جشنواره برگزار شد، اما تعداد این جلسات نسبت به دوره قبل کاهش یافت. در این دوره از جشنواره چهار نمایش «سعدی، مسافر شهر عشق»، «جنبش انفیه در کلکته‌«، «رویای یک شب نیمه تابستان» و «نمایش ممنوع» مورد نقد و بررسی قرار گرفتند. محل برپایی جلسات مربوط به تمام این آثار سالن قشقایی بود و جلسه نقد و بررسی تئاتر «نمایش ممنوع» با حضور رحمت امینی و بهزاد صدیقی برگزار شد.

 

نکته یازدهم: نقد و بررسی هفت نمایش در جشنواره هجدهم

ادامه یافتن برپایی جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر موجب شد که برای نخستین بار در سه دوره متوالی از این رویداد هنری (دوره‌های 16 و 17 و 18) چنین جلساتی به شکل پشت سر هم برگزار شود. تا پیش از آن توالی برگزاری این جلسات از دو دوره پشت سر هم (دوره‌های 5 و 6) فراتر نرفته بود. در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر جلسه نقد و بررسی هفت نمایش در تماشاخانه مهر و سالن قشقایی برپا شد. نمایش‌های «خدیوی گنگ فریاد برآورد» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص و حسن وارسته، «بی سر کلاه» با حضور اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر، «پدر دوست‌داشتنی» با حضور همایون علی‌آبادی، مسعود توکلی و بهزاد صدیقی، «نه» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص و حسن وارسته، «باران اگر بخواهد» با حضور محمد (فرشید) ابراهیمیان و منوچهر اکبرلو، «پهلوان کچل و اژد‌ها» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص و حسن وارسته و «کشته به درگاه» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص و حسن وارسته جزو آثاری بودند که در این دوره از جشنواره مورد نقد و بررسی قرار گرفتند.

 

نکته دوازدهم: متوقف نشدن جلسات نقد و بررسی

در نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر روند برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی حاضر در جشنواره به صورت پشت سر هم و در دوره‌های متوالی (روندی که از دوره شانزدهم آغاز شده بود) قطع نشد و همچنان ادامه یافت. در این دوره از جشنواره 10 نمایش مورد نقد و بررسی قرار گرفت که تعداد آنها سه عنوان بیشتر از دوره قبل بود. جلسات نقد و بررسی این نمایش‌ها در مکان‌های مختلفی نظیر سالن سایه و سالن قشقایی برگزار شد. این جلسات مواردی مانند جلسه نقد و بررسی نمایش «مکبث» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص و کتایون حسین‌زاده، نمایش «جستاری بر افسانه صلح آرش» با حضور همایون علی‌آبادی و منوچهر اکبرلو، نمایش «آقا محمدخان کالیگولا» با حضور نصرالله قادری، مهرداد رایانی ‌مخصوص و کتایون حسین‌زاده، نمایش «تخت و خنجر» با حضور همایون علی‌آبادی و منوچهر اکبرلو، نمایش «مده‌آ» با حضور نصرالله قادری و کتایون حسین‌زاده، نمایش «ماریای بی‌نام» با حضور همایون علی‌آبادی، صمد چینی‌فروشان و منوچهر اکبرلو، نمایش «گنگ خوابدیده» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص، مصطفی محمودی و کتایون حسین‌زاده، نمایش «بهجت» با حضور مهرداد رایانی ‌مخصوص و نصرالله قادری، نمایش «شازده احتجاب» با حضور همایون علی‌آبادی، صمد چینی‌فروشان و منوچهر اکبرلو و نمایش «دزد دریایی» با حضور منوچهر اکبرلو، صمد چینی‌فروشان و همایون علی‌آبادی را در بر می‌گرفت.

 

نکته سیزدهم: بیشترین جلسات نقد و بررسی برگزار شده

بیستمین جشنواره تئاتر فجر میزبان برگزاری بیشترین تعداد جلسه نقد و بررسی آثار نمایشی در طول 39 دوره گذشته این رویداد هنری بوده است. در این دوره از جشنواره جلسه نقد و بررسی 35 نمایش برگزار شد که از دوره قبل 25 عنوان بیشتر بود. تا امروز در هیچ‌کدام از دوره‌های جشنواره فجر این رکورد شکسته نشده است. جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی حاضر در بیستمین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ 1 تا 11 بهمن ماه سال 1380 خورشیدی در مکان‌های مختلفی برگزار شد و جزئیات آن از قرار زیر بود:

1. جلسه نقد و بررسی نمایش «شب‌نشینی در جهنم» توسط کانون ملی منتقدان تئاتر ایران با حضور بهزاد صدیقی، سعید تشکری و صادق خاموشی در سالن سایه (1 بهمن ماه)
2. جلسه نقد و بررسی نمایش «یک کاسه ‌نذر» با حضور مسعود توکلی، مهرداد ابروان و بیتا ملکوتی در سالن شماره 2 تئاتر شهر (1 بهمن ماه)
3. جلسه نقد و بررسی نمایش «آرش» با حضور کتایون حسین‌زاده، حسین مهکام و افشین خورشید باختری در تالار هنر (1 بهمن ماه)
4. جلسه نقد و بررسی نمایش «فصل مادربزرگ» با حضور صمد چینی‌فروشان، مهبود مهرنوش و روزبه حسینی در تالار مولوی (1 بهمن ماه)
5. جلسه نقد و بررسی نمایش «هوبی» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در سالن قشقایی (2 بهمن ماه)
6. جلسه نقد و بررسی نمایش «شهرزاد هورالهویزه» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در تالار مولوی (2 بهمن ماه)
7. جلسه نقد و بررسی نمایش «آبگوشت زهرماری» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در سالن چهارسو (3 بهمن ماه)
8. جلسه نقد و بررسی نمایش «دار و گیر پهلوان» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در سالن قشقایی (3 بهمن ماه)
9. جلسه نقد و بررسی نمایش «پیشته» با حضور صمد چینی‌فروشان، مهبود مهرنوش و روزبه حسینی در سالن شماره 2 تئاتر شهر (3 بهمن ماه)
10. جلسه نقد و بررسی نمایش «یک خنده از ته دل» با حضور بیتا ملکوتی، مهرداد ابروان و مسعود توکلی در تالار هنر (3 بهمن ماه)
11. جلسه نقد و بررسی نمایش «سبز، سهراب، سرخ» با حضور کتایون حسین‌زاده، حسین مهکام و لیپ‌ فرد به عنوان منتقد مهمان در تالار مولوی (3 بهمن ماه)
12. جلسه نقد و بررسی نمایش «قصیده بلند باران» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در سالن سایه (4 بهمن ماه)
13. جلسه نقد و بررسی نمایش «می‌رم روزنامه بخرم» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در سالن قشقایی (4 بهمن ماه)
14. جلسه نقد و بررسی نمایش «کیلومتر 50» با حضور صمد چینی‌فروشان، روزبه حسینی و مهبود مهرنوش در سالن شماره 2 تئاتر شهر (4 بهمن ماه)
15. جلسه نقد و بررسی نمایش «رقص روی لیوان‌ها» با حضور مسعود توکلی، بیتا ملکوتی و مهرداد ابروان در تالار مولوی (4 بهمن ماه)
16. جلسه نقد و بررسی نمایش «رازها و دروغ‌ها» با حضور صمد چینی‌فروشان، روزبه حسینی و مهبود مهرنوش در سالن سایه (5 بهمن ماه)
17. جلسه نقد و بررسی نمایش «بانوی سمنگان» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در سالن قشقایی (5 بهمن ماه)
18. جلسه نقد و بررسی نمایش «خاموشی ماه» با حضور کتایون حسین‌زاده، افشین خورشید باختری و حسین مهکام در سالن شماره 2 تئاتر شهر (5 بهمن ماه)
19. جلسه نقد و بررسی نمایش «سه‌ پاس از حیات طیبه» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در تالار مولوی (5 بهمن ماه)
20. جلسه نقد و بررسی نمایش «حاشیه‌ای بر خسرو شیرین» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در سالن سایه (6 بهمن ماه)
21. جلسه نقد و بررسی نمایش «اژدهاک» با حضور صمد چینی‌فروشان، مهبود مهرنوش و روزبه حسینی در سالن قشقایی (6 بهمن ماه)
22. جلسه نقد و بررسی نمایش «ملاقات شبانه» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در سالن شماره 2 تئاتر شهر (6 بهمن ماه)
23. جلسه نقد و بررسی نمایش «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» با حضور مسعود توکلی، مهرداد ابروان و بیتا ملکوتی در تالار مولوی (6 بهمن ماه)
24. جلسه نقد و بررسی نمایش «همان همیشگی» با حضور کتایون حسین‌زاده، حسین مهکام و افشین خورشید باختری در سالن سایه (7 بهمن ماه)
25. جلسه نقد و بررسی نمایش «تلفن مشترک» با حضور صمد چینی‌فروشان، مهبود مهرنوش و روزبه حسینی در سالن قشقایی (7 بهمن ماه)
26. جلسه نقد و بررسی نمایش «دریایی از شراب» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در سالن شماره 2 تئاتر شهر (7 بهمن ماه)
27. جلسه نقد و بررسی نمایش «نموک» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در تالار مولوی (7 بهمن ماه)
28. جلسه نقد و بررسی نمایش «پاییز» با حضور بهزاد صدیقی، صادق خاموشی و سعید تشکری در سالن چهارسو (8 بهمن ماه)
29. جلسه نقد و بررسی نمایش «شاهدی برای فردا» با حضور بیتا ملکوتی، مهرداد ابروان و مسعود توکلی در سالن شماره 2 تئاتر شهر (8 بهمن ماه)
30. جلسه نقد و بررسی نمایش «والس مرده‌شوران» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و رضا کوچک‌زاده در سالن چهارسو (9 بهمن ماه)
31. جلسه نقد و بررسی نمایش «مصائب ایاز عیار» با حضور بهزاد صدیقی، سعید تشکری و افشین خورشید باختری در تالار مولوی (9 بهمن ماه)
32. جلسه نقد و بررسی نمایش «محاله فکر کنید اینجوری هم ممکنه بشه» با حضور بهزاد صدیقی، سعید تشکری و صادق خاموشی در سالن سایه (10 بهمن ماه)
33. جلسه نقد و بررسی نمایش «شکسپیر – خون 2003» با حضور  صمد چینی‌فروشان، مهبود مهرنوش و روزبه حسینی در سالن شماره 2 تئاتر شهر (10 بهمن ماه)
34. جلسه نقد و بررسی نمایش «شهادت‌خوانی قدمشاد مطرب تهرانی» با حضور بهزاد صدیقی، سعید تشکری و صادق خاموشی در سالن چهارسو (11 بهمن ماه)
35. جلسه نقد و بررسی نمایش «نه‌فر تی‌تی» با حضور بیتا ملکوتی، مهرداد ابروان و مسعود توکلی در سالن قشقایی (11 بهمن ماه)

 

نکته چهاردهم: رتبه دوم بیشترین تعداد جلسه نقد و بررسی

در بیست و یکمین دوره از جشنواره تئاتر فجر جلسه نقد و بررسی 26 نمایش برگزار شد. با اینکه تعداد جلسات برگزار شده در این دوره 9 مورد از دوره قبل کمتر بود، اما در مجموع جشنواره فجر 21 رتبه دوم برگزاری بیشترین تعداد جلسه نقد و بررسی آثار نمایشی در کل 39 دوره این رویداد هنری را به خود اختصاص داده است. در این دوره نیز مانند دوره قبل جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی جشنواره در مکان‌های مختلفی برگزار شد که در ادامه جزئیات آن قابل مشاهده است.

1. جلسه نقد و بررسی نمایش «تک‌سلولی‌ها» با حضور مهبود مهرنوش، حسن وارسته و رضا کوچک‌زاده در تالار مولوی
2. جلسه نقد و بررسی نمایش «ضیافت شیطان» با حضور علیرضا غفاری، رضا آشفته، کیوان کثیریان و آتیلا پسیانی در سالن اصلی تئاتر شهر
3. جلسه نقد و بررسی نمایش «خر از دست رفته» با حضور علیرضا احمدزاده، مصطفی محمودی و صمد چینی‌فروشان در سالن قشقایی
4. جلسه نقد و بررسی نمایش «توالت» با حضور حسن وارسته، رضا کوچک‌زاده و مهبود مهرنوش در سالن کوچک
5. جلسه نقد و بررسی نمایش «آندرانیک» با حضور بیتا ملکوتی، روزبه حسینی و حمید کاکاسلطانی در سالن کوچک
6. جلسه نقد و بررسی نمایش «قرمز و دیگران» با حضور علیرضا غفاری، کیوان کثیریان و رضا آشفته در ‌سالن سایه
7. جلسه نقد و بررسی نمایش «برو گم‌ شو عزیزم» با حضور علی تدین ‌صدوقی، محمد میرکمالی و علی‌اکبر باقری ‌ارومی در سالن کوچک
8. جلسه نقد و بررسی نمایش «ناتمام» با حضور علیرضا احمدزاده و مصطفی محمودی در ‌تالار مولوی
9. جلسه نقد و بررسی نمایش «قهوه تلخ» با حضور بیتا ملکوتی، حمید کاکاسلطانی و روزبه حسینی در سالن سایه
10. جلسه نقد و بررسی نمایش «آبی‌ترین آسمان شهر» با حضور صمد چینی‌فروشان، علیرضا احمدزاده و مصطفی محمودی در سالن کوچک
11. جلسه نقد و بررسی نمایش «زنی که زیاد می‌دانست» با حضور بیتا ملکوتی، حمید کاکاسلطانی و روزبه حسینی در تالار مولوی
12. جلسه نقد و بررسی نمایش «روی زمین» با حضور مهرداد ابروان، سعید تشکری و علی جعفری در سالن کوچک
13. جلسه نقد و بررسی نمایش «آن‌ سوی خط.» با حضور علیرضا احمدزاده، مصطفی محمودی و صمد چینی‌فروشان در تالار هنر
14. جلسه نقد و بررسی نمایش «کالیگولا، شاعر خشونت» با حضور علیرضا احمدزاده، مصطفی محمودی و صمد چینی‌فروشان در سالن سایه
15. جلسه نقد و بررسی نمایش «پخش زنده تارزان» با حضور بیتا ملکوتی، حمید کاکاسلطانی و روزبه حسینی در تالار هنر
16. جلسه نقد و بررسی نمایش «شیون» با حضور علی‌اکبر باقری ‌ارومی، علی تدین ‌صدوقی و محمد میرکمالی در سالن کوچک
17. جلسه نقد و بررسی نمایش «خواب در فنجان خالی» با حضور مصطفی محمودی، علیرضا احمدزاده و صمد چینی‌فروشان در سالن سایه
18. جلسه نقد و بررسی نمایش «دود کعبه» با حضور علی تدین ‌صدوقی، علی‌اکبر باقری ‌ارومی و محمد میرکمالی در سالن قشقایی
19. جلسه نقد و بررسی نمایش «یادگاری‌ها» با حضور بیتا ملکوتی، حمید کاکاسلطانی، روزبه حسینی و نصرالله قادری در سالن کوچک
20. جلسه نقد و بررسی نمایش «سوگ مهر» با حضور علی تدین ‌صدوقی و محمد میرکمالی در تالار مولوی
21. جلسه نقد و بررسی نمایش «خاتون غصه‌دار» با حضور بیتا ملکوتی، حمید کاکاسلطانی و روزبه حسینی در تالار هنر
22. جلسه نقد و بررسی نمایش «بشر و ملیخا» با حضور حسن وارسته، رضا کوچک‌زاده و مهبود مهرنوش در سالن سایه
23. جلسه نقد و بررسی نمایش «آل» با حضور سعید تشکری، مهرداد ابروان و علی جعفری
24. جلسه نقد و بررسی نمایش «راز عروسک» با حضور مهرداد ابروان، علی جعفری و سعید تشکری
25. جلسه نقد و بررسی نمایش «زنان مهتابی، مرد آفتابی» با حضور مهرداد ابروان، سعید تشکری و علی جعفری
26. جلسه نقد و بررسی نمایش «برخورد نزدیک از نوع آخر»

 

نکته پانزدهم: رتبه سوم بیشترین تعداد جلسه نقد و بررسی / آخرین  نقد و بررسی  که برگزار شد

بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر آخرین دوره از این رویداد هنری بود که در آن جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی حاضر در جشنواره برگزار شد. از دوره بعدی دیگر برپایی جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی حاضر در جشنواره جایی در این رویداد هنری نداشت و این روند تا امروز ادامه یافته است. در بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر جلسه نقد و بررسی 25 نمایش توسط انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر برگزار شد که این تعداد یک عنوان کمتر از دوره قبل بود. از همین رو این دوره از جشنواره به لحاظ برگزاری تعداد جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی در میان 39 دوره‌ای که تا کنون برگزار شده، رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. این آخرین دوره است که جلسات نقد و بررسی در آن طبق برنامه ریزی انجام شده و توسط صنوف تخصصی برگزار شد.

در ادامه جزئیات مربوط به جلسات نقد و بررسی نمایش‌های حاضر در جشنواره فجر 22 را مرور می کنیم:

1. جلسه نقد و بررسی نمایش «آرامش در حضور دیگران» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
2. جلسه نقد و بررسی نمایش «آیین فاطیما» با حضور آزاده سهرابی، علی‌اکبر عبدالعلی‌زاده و محمدرسول صادقی
3. جلسه نقد و بررسی نمایش «این کدوم پنجشنبه است؟» با حضور عباس غفاری، کامبیز اسدی و بهاره برهانی
4. جلسه نقد و بررسی نمایش «با دهان‌بند سکوت» با حضور روح‌الله جعفری، مریم رجایی و رامتین شهبازی
5. جلسه نقد و بررسی نمایش «بی ‌شیر و شکر» با حضور محمدرضا رستمی، محبوبه زمانی و نغمه ثمینی
6. جلسه نقد و بررسی نمایش «بازی‌نامه فرود» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
7. جلسه نقد و بررسی نمایش «تیغ کهنه» با حضور آزاده سهرابی، علی‌اکبر عبدالعلی‌زاده و محمد رسول صادقی
8. جلسه نقد و بررسی نمایش «خانه در گذشته ماست» با حضور عباس غفاری، کامبیز اسدی و بهاره برهانی
9. جلسه نقد و بررسی نمایش «خانه گور زنده‌هاست» با حضور روح‌الله جعفری، مریم رجایی و رامتین شهبازی
10. جلسه نقد و بررسی نمایش «در» با حضور محمدرضا رستمی، محبوبه زمانی و نغمه ثمینی
11. جلسه نقد و بررسی نمایش «رابعه و بکتاش» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
12. جلسه نقد و بررسی نمایش «رقصی چنین» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
13. جلسه نقد و بررسی نمایش «سه خانه کوچک» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
14. جلسه نقد و بررسی نمایش «شب محبوبه» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
15. جلسه نقد و بررسی نمایش «شکلک» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
16. جلسه نقد و بررسی نمایش «عروسک فرانسوی» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
17. جلسه نقد و بررسی نمایش «غول زنگی قلعه سنگباران» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
18. جلسه نقد و بررسی نمایش «گل‌های شمعدانی» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
19. جلسه نقد و بررسی نمایش «مادربزرگ، یک مقدمه» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
20. جلسه نقد و بررسی نمایش «می‌بوسمت و اشک» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
21. جلسه نقد و بررسی نمایش «هفت دریا شبنمی» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
22. جلسه نقد و بررسی نمایش «یک شب کوچک» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
23. جلسه نقد و بررسی نمایش «یکی ‌از خیلی‌ها» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
24. جلسه نقد و بررسی نمایش «یلدا» با حضور بهزاد مرتضوی، مریم فشندی و حسین شاکری
25. جلسه نقد و بررسی نمایش «هی مرد گنده گریه نکن» با حضور افشین خورشید باختری، روزبه حسینی، بیتا ملکوتی و بابک میرزاخانی

همچنان که اشاره شد ، این آخرین دوره نشست های نقد و بررسی جشنواره بود و بعد ها در دوره سی و پنجم هم برنامه شتابزده ای برای برگزاری نشست های نقد و بررسی آثار در قالب کافه نقد صورت گرفت که به دلیل عدم مدیریت مناسب دچار بی نظمی در برگزاری شد و براساس جدول پیش بینی شده پیش نرفت .

نکته شانزدهم: برپایی نمایشگاه در جشنواره

برپایی نمایشگاه در دوره‌های مختلف جشنواره تئاتر فجر روندی معکوس را نسبت به برگزاری جلسات نقد و بررسی طی کرده است. به بیان دقیق‌تر در نیمه نخست عمر جشنواره تئاتر فجر برپایی نمایشگاه رونق چندانی نداشت، اما در نیمه دوم عمر این رویداد هنری برگزاری نمایشگاه به امری پررونق و مستمر تبدیل شد. به گونه‌ای که از دوره بیست و دوم جشنواره فجر تا دوره سی و نهم آن که سال گذشته برگزار شد، هیچ دوره‌ای نبوده است که در آن نمایشگاهی برگزار نشده باشد. به طور کل در 23 دوره از 39 دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر نمایشگاه برگزار شده است که 15 مورد آن به نیمه دوم عمر این رویداد هنری (20 سال دوم) مربوط می‌شود. در واقع در طول بیست سال نخست عمر جشنواره تئاتر فجر تنها 9 نمایشگاه در این رویداد هنری برپا شد. در 3 دوره از 10 دوره دهه نخست عمر جشنواره تئاتر فجر نمایشگاه برگزار شده است. این آمار در دهه دوم عمر جشنواره فجر به 5 دوره، در دهه سوم عمر این رویداد هنری به 6 دوره و در دهه چهارم عمر جشنواره تئاتر فجر به 9 دوره افزایش یافت. به بیان دیگر در تمام دوره‌های چهارمین دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر نمایشگاه برگزار شده است. بر این اساس می‌توان چهارمین دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر یعنی دهه حاضر را به لحاظ برگزاری نمایشگاه پررونق‌ترین دهه قلمداد کرد.

 

نکته هفدهم: پُر رونق‌ ترین دوره از نظر برپایی نمایشگاه

در طول 39 دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر در مجموع 53 نمایشگاه برپا شده است. از میان 23 دوره‌ جشنواره تئاتر فجر که تا کنون میزبان برگزاری نمایشگاه بوده‌اند، سه دوره یعنی دوره‌های بیست و یکم، بیست و هشتم و سی و هفتم این رویداد هنری را می‌توان پررونق‌ترین دوره‌ها نامید. در هر کدام از این سه دوره 4 نمایشگاه برپا شد که بیشترین تعداد تا این لحظه به شمار می‌رود. به بیان دیگر تا کنون حداکثر تعداد نمایشگاه‌ برگزار شده در یک دوره از جشنواره تئاتر فجر از رقم مذکور فراتر نرفته است.

 

نکته هجدهم: نخستین نمایشگاه جشنواره

نخستین دوره‌ از جشنواره تئاتر فجر که در آن نمایشگاه برگزار شد ششمین دوره از این رویداد هنری بود. در این دوره از جشنواره «نمایشگاه دائمی هنرهای نمایشی جهان» برپا شد که محل برگزاری آن تالار وحدت بود. این نمایشگاه در تاریخ 12 بهمن سال 1366 خورشیدی برپا گردید. بر این اساس می‌توان گفت که ششمین جشنواره تئاتر فجر تنها میزبان برگزاری یک نمایشگاه بود.

 

نکته نوزدهم: همسان با دوره قبل

دومین نمایشگاه جشنواره تئاتر فجر در دوره بعدی این رویداد هنری یعنی هفتمین دوره برپا گردید. در واقع این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل میزبان برگزاری تنها یک نمایشگاه بود. این نمایشگاه «نمایشگاه فعالیت‌های یک دهه مرکز هنرهای نمایشی‌« نام داشت و از تاریخ 12 تا 22 بهمن ماه سال 1367 خورشیدی در تالار وحدت برپا شد.

 

نکته بیستم: برگزاری نمایشگاه پس از یک دوره وقفه

در هشتمین جشنواره تئاتر فجر نمایشگاهی برپا نگردید و پس از یک دوره وقفه در نهمین جشنواره تئاتر فجر برگزاری نمایشگاه از سر گرفته شد. مخاطبان جشنواره فجر 9 شاهد برگزاری دو نمایشگاه در این رویداد هنری بودند. یکی از آنها «نمایشگاه عروسک‌های ژاپنی» بود که از تاریخ 23 تا 30 بهمن ماه سال 1369 خورشیدی در تالار وحدت برپا شد. این نمایشگاه با همکاری کارگاه نمایش عروسکی مرکز هنرهای نمایشی و مرکز فرهنگی و اطلاعات سفارت ژاپن برگزار گردید. دیگر نمایشگاه برگزار شده در نهمین جشنواره تئاتر فجر «نمایشگاه عکس» بود که از تاریخ 24 تا 30 بهمن ماه سال 1369 خورشیدی در تالار وحدت برپا گردید. در این نمایشگاه 700 عکس از سوی 63 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که از میان آنها 130 عکس از جانب 38 عکاس پذیرفته شد.

 

نکته بیست و یکم: افزایش تعداد نمایشگاه‌ها

در دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر پس از دو دوره وقفه برپایی نمایشگاه بار دیگر ادامه یافت. در دو دوره قبل یعنی دوره‌های دهم و یازدهم این رویداد هنری نمایشگاهی برگزار نشده بود. در جشنواره فجر 12 سه نمایشگاه برگزار گردید که تعداد آنها یک مورد از دوره نهم بیشتر بود. در این دوره از جشنواره «نمایشگاه عکاسی تئاتر»، «نمایشگاه لباس تئاتر» و «نمایشگاه ماسک و عروسک» برپا گردید.

 

نکته بیست و دوم: برگزاری نمایشگاه عکس و پوستر

در سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر دو نمایشگاه برگزار شد که تعداد آنها نسبت به دوره قبل یک مورد کمتر بود. یکی از نمایشگاه‌های برپا شده در این دوره از جشنواره «نمایشگاه عکس» بود که از تاریخ 12 تا 20 اسفند ماه سال 1373 خورشیدی در تالار وحدت برگزار شد. در جشنواره فجر 13 تعداد 374 عکس از سوی 93 عکاس مختلف متقاضی شرکت در نمایشگاه عکس بودند که از میان آنها 93 عکس از جانب 31 عکاس پذیرفته شد. دیگر نمایشگاه برگزار شده در این دوره از جشنواره «نمایشگاه پوستر» بود که از تاریخ 2 تا 20 اسفند ماه همان سال در تالار وحدت برپا گردید. در این نمایشگاه 97 پوستر از 40 طراح که همگی محصول سال‌های 1357 تا 1373 خورشیدی بودند، شرکت داشتند. 

 

نکته بیست و سوم: چهار دوره وقفه

در دوره‌های چهاردهم تا هفدهم جشنواره تئاتر فجر (به مدت چهار دوره) هیچ نمایشگاهی در این رویداد هنری برگزار نگردید. پس از آن در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر بار دیگر برگزاری نمایشگاه از سر گرفته شد. در این دوره از جشنواره تنها یک نمایشگاه برپا گردید که «نمایشگاه بیست سال فعالیت‌های عکاسی فتانه دادخواه» بود. این نمایشگاه از تاریخ 7 تا 20 بهمن ماه سال 1378 خورشیدی در سالن انتظار تالار وحدت برگزار شد.

 

نکته بیست و چهارم: نمایشگاه عکس یک عکاس خارجی

در نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل تنها یک نمایشگاه برگزار شد که آن نیز یک نمایشگاه عکس بود. با این حال برخلاف دوره قبل عکس‌های نمایشگاه مذکور به یک عکاس غیر ایرانی تعلق داشت. در این دوره از جشنواره «نمایشگاه عکس کن رینولدز» از تاریخ 5 تا 14 بهمن ماه سال 1379 خورشیدی در سالن انتظار تالار وحدت برگزار شد.

 

نکته بیست و پنجم: افزایش تعداد و تنوع نمایشگاه‌ها

در بیستمین جشنواره تئاتر فجر تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده دو مورد نسبت به دوره قبل افزایش یافت و به سه نمایشگاه رسید. در این دوره از جشنواره «نمایشگاه ماسک‌های تئاتر علی‌اصغر خطیب‌زاده» در سالن انتظار تالار چهارسو و سایه، «نمایشگاه عکس‌های نمایش‌های سنتی و آیینی» در تالار سنگلج (از 2 تا 12 بهمن ماه سال 1380) و «نمایشگاه عکس تئاتر عروسکی اختر تاجیک» در تالار هنر برپا شد.

 

نکته بیست و ششم: سیر صعودی تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده

تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده در بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر یک مورد نسبت به دوره قبل بیشتر بود و به 4 نمایشگاه رسید. تمام این نمایشگاه‌ها از تاریخ 1 تا 11 بهمن ماه سال 1381 خورشیدی در جریان برگزاری جشنواره فجر 21 در مکان‌های مختلف برپا شدند. در این دوره از جشنواره سالن انتظار تالار وحدت میزبان برگزاری «نمایشگاه ماکت‌های طراحی صحنه گرالف ادستارد هابن» بود و «نمایشگاه برگزیده عکس‌های مسابقه یک دهه عکاسی در تئاتر» در سالن انتظار تئاتر شهر برپا شد. در این نمایشگاه تعداد 175 عکس از جانب 36 عکاس مختلف شرکت داشتند. در کنار آنها «نمایشگاه عکس، طرح ماکت و نقاشی سوزان کسلر» و «نمایشگاه پوستر» نیز دیگر نمایشگاه‌های برگزار شده در این دوره از جشنواره بود. در نمایشگاه پوستر بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر تعداد 22 پوستر از جانب 17 طراح شرکت داشتند.

 

نکته بیست و هفتم: نمایشگاه عکس

در بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر تنها یک «نمایشگاه عکس» برگزار شد که زمان آن از 3 تا 13 بهمن ماه سال 1382 خورشیدی و مکان آن سالن انتظار تئاتر شهر بود. در این نمایشگاه تعداد 128 عکس از جانب 25 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت و به نمایش درآمد. پس از این دوره برگزاری نمایشگاه در جشنواره تئاتر فجر به مدت چهار دوره متوقف شد.

 

نکته بیست و هشتم: از سرگیری برگزاری نمایشگاه

در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر برگزاری نمایشگاه پس از چهار دوره وقفه از سر گرفته شد. در این دوره از جشنواره دو نمایشگاه برگزار گردید که یکی از آنها «نمایشگاه عکس» بود. این نمایشگاه از تاریخ 2 تا 11 بهمن ماه سال 1387 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برگزار شد و تعداد آثار متقاضی شرکت در آن 199 قطعه عکس از سوی 49 عکاس مختلف بود. از میان این آثار تعداد 79 قطعه عکس از سوی 36 عکاس در این نمایشگاه پذیرفته شد. دیگر نمایشگاه برگزار شده در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر «نمایشگاه پوستر نمایش‌های خارجی» بود که از تاریخ 2 تا 11 بهمن ماه سال 1387 در خانه هنرمندان ایران برپا گردید. از این دوره به بعد روند برگزاری نمایشگاه در جشنواره تئاتر فجر با وقفه همراه نشد و به طور منظم و پیوسته در طول دوره‌های پی در پی و پشت سر هم این رویداد هنری ادامه یافت.

 

نکته بیست و نهم: دو برابر شدن تعداد نمایشگاه‌ها

در طول بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر چهار نمایشگاه برگزار گردید که تعداد آنها نسبت به دوره قبل دو برابر شده بود. یکی از نمایشگاه‌های برگزار شده در این دوره از جشنواره «نمایشگاه عکس» بود که از تاریخ 2 تا 11 بهمن ماه سال 1388 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برپا گردید. در این نمایشگاه تعداد 288 قطعه عکس از سوی 63 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 47 قطعه عکس از جانب 32 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. علاوه بر آن تعداد 25 قطعه عکس از جانب 5 عکاس نیز در بخش مهمان این نمایشگاه شرکت داده شد. دیگر نمایشگاه برپا شده در این رویداد هنری «نمایشگاه پوستر» بود که از تاریخ 2 تا 11 بهمن ماه سال 1388 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برگزار گردید. در این نمایشگاه تعداد 185 قطعه پوستر از سوی 85 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 30 قطعه پوستر از جانب 20 طراح مورد پذیرش قرار گرفت. علاوه بر آن تعداد 10 قطعه پوستر از جانب 10 طراح نیز در بخش مهمان این نمایشگاه شرکت داده شد. یکی دیگر از نمایشگاه‌های برپا شده در طول بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر «نمایشگاه پروژکتورهای قدیمی» بود که به‌ کوشش مجتبی گیویان و توسط اداره برنامه‌های تئاتر از تاریخ 4 تا 10 بهمن ماه سال 1388 خورشیدی برگزار شد. در کنار موارد اشاره شده نخستین «بازار تئاتر ایران» نیز یکی دیگر از نمایشگاه‌های برگزار شده در این دوره از جشنواره بود که از تاریخ 2 تا 8 بهمن ماه سال 1388 خورشیدی در طبقه دوم تالار وحدت برپا گردید. در این نمایشگاه 40 گروه نمایشی و 54 مهمان خارجی شرکت داشتند.

 

نکته سی‌ام: ادامه همان روند

تنوع نمایشگاه‌های برگزار شده در بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر کم و بیش مانند دوره قبل بود، اما تعداد آنها نسبت به دوره قبل یک مورد کاهش یافت و به سه نمایشگاه رسید. در این دوره از جشنواره «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» و دومین «بازار تئاتر ایران» برگزار شد. نمایشگاه عکس جشنواره فجر 29 از تاریخ 23 تا 30 بهمن ماه سال 1389 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برپا گردید. در این نمایشگاه تعداد 269 قطعه عکس از سوی 52 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 47 قطعه عکس از جانب 27 عکاس در بخش تک عکس مورد پذیرش قرار گرفت. در بخش مجموعه عکس این نمایشگاه نیز تعداد 20 قطعه عکس از جانب 18 عکاس شرکت داده شد. دیگر نمایشگاه این رویداد هنری یعنی نمایشگاه پوستر نیز در همان تاریخ و همان محل برگزار گردید. در این نمایشگاه تعداد 288 قطعه پوستر از سوی 85 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 90 قطعه پوستر از جانب 39 طراح مورد پذیرش قرار گرفت. در کنار دو نمایشگاه یاد شده دومین بازار تئاتر ایران به عنوان سومین نمایشگاه برگزار شده در بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر آغاز به کار کرد. این نمایشگاه از تاریخ 23 تا 27 بهمن ماه سال 1389 خورشیدی در طبقه دوم تالار وحدت برپا شد. در دومین بازار تئاتر ایران 36 گروه نمایشی و 46 مهمان خارجی شرکت داشتند.

 

نکته سی و یکم: بدون تغییر نسبت به دوره قبل

نمایشگاه‌های برگزار شده در سی‌امین جشنواره تئاتر فجر چه از نظر تعداد و چه ماهیت کاملا مشابه با دوره قبل بود. در این دوره از جشنواره سه نمایشگاه برگزار شد که «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» و سومین «بازار تئاتر ایران» را در بر می‌گرفت. نمایشگاه عکس جشنواره فجر 30 از تاریخ 12 تا 21 بهمن ماه سال 1390 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برپا گردید. در این نمایشگاه تعداد 502 قطعه عکس از سوی 113 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 61 قطعه عکس از جانب 46 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز در همان تاریخ و همان محل برگزار شد. در این نمایشگاه تعداد 232 قطعه پوستر از سوی 79 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 43 قطعه پوستر از جانب 29 طراح مورد پذیرش قرار گرفت. در کنار دو نمایشگاه یاد شده سومین بازار تئاتر ایران به عنوان دیگر نمایشگاه برگزار شده در جشن سی سالگی جشنواره تئاتر فجر آغاز به کار کرد. این نمایشگاه از تاریخ 18 تا 25 بهمن ماه سال 1390 خورشیدی در طبقه دوم تالار وحدت برپا شد. در سومین بازار تئاتر ایران 34 گروه نمایشی و 28 مهمان خارجی شرکت داشتند.

 

نکته سی و دوم: سنت برگزاری نمایشگاه عکس و پوستر

در سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر دو نمایشگاه برگزار شد که تعداد آنها یک مورد کمتر از دوره قبل بود. از آنجا که در دهه چهارم عمر جشنواره تئاتر فجر برگزاری نمایشگاه پوستر و عکس به یک سنت در این رویداد هنری تبدیل شد، دو نمایشگاه برگزار شده در جشنواره فجر 31 نیز «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» بود. نمایشگاه عکس سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ 2 تا 11 بهمن ماه سال 1391 خورشیدی در حوزه هنری برپا گردید. در این نمایشگاه تعداد 459 قطعه عکس از سوی 98 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 43 قطعه عکس از جانب 36 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز در همان تاریخ و همان محل برگزار شد. در این نمایشگاه تعداد 196 قطعه پوستر از سوی 68 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 67 قطعه پوستر از جانب 36 طراح مورد پذیرش قرار گرفت.

 

نکته سی و سوم: ادامه برگزاری نمایشگاه عکس و پوستر

در سی و دومین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل دو نمایشگاه برگزار شد که همان «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» بود. نمایشگاه عکس سی و دومین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ 24 دی تا 12 بهمن ماه سال 1392 خورشیدی در نگارخانه ولیعصر مترو برپا شد. در این نمایشگاه تعداد 526 قطعه عکس از سوی 110 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 65 قطعه عکس از جانب 41 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز در همان تاریخ و همان محل برگزار شد. در این نمایشگاه تعداد 162 قطعه پوستر از سوی 64 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 56 قطعه پوستر از جانب 37 طراح مورد پذیرش قرار گرفت و به نمایش درآمد.

 

نکته سی و چهارم: ایجاد بخش‌های متفاوت در نمایشگاه عکس

سی و سومین جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد و ماهیت نمایشگاه‌های برگزار شده هیچ تفاوتی نسبت به دوره قبل نداشت. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل دو نمایشگاه یعنی «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» برگزار شد. با این حال در نمایشگاه عکس جشنواره فجر 33 دو بخش متفاوت به نام‌های «تئاتر ایران» و «عکس انگاره‌نگاری» به چشم می‌خورد. در بخش تئاتر ایران تعداد 675 قطعه عکس از سوی 144 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 32 قطعه عکس از جانب 30 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. در بخش عکس انگاره‌نگاری نیز، که آثار حاضر در آن ترکیب عکس و متون ادبیات نمایشی بودند، تعداد 76 قطعه عکس از سوی 57 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 15 قطعه عکس از جانب 13 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. نمایشگاه عکس سی و سومین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ 1 تا 11 بهمن ماه سال 1393 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برپا شد. نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز در همان تاریخ و همان محل برگزار گردید. در این نمایشگاه تعداد 212 قطعه پوستر از سوی 68 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 53 قطعه پوستر از جانب 35 طراح مورد پذیرش قرار گرفت و در معرض دید مخاطبان قرار داده شد.

 

نکته سی و پنجم: ایجاد بخش‌های متفاوت در نمایشگاه پوستر

سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر از نظر تعداد و ماهیت نمایشگاه‌های برگزار شده شباهت کاملی به دوره قبل داشت. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل دو نمایشگاه یعنی «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» برگزار شد. البته این بار در نمایشگاه پوستر تفاوت‌هایی نسبت به دوره قبل مشاهده می‌شد؛ به این معنی که در نمایشگاه پوستر جشنواره فجر 33 دو بخش متفاوت به نام‌های «پوسترهای تئاتر» و «پوستر رویدادهای مرتبط با تئاتر» به چشم می‌خورد. در بخش پوسترهای تئاتر تعداد 194 قطعه پوستر از سوی 68 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 55 قطعه پوستر از جانب 32 طراح مورد پذیرش قرار گرفت. در بخش پوستر رویدادهای مرتبط با تئاتر نیز تعداد 46 قطعه پوستر از سوی 19 طراح مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 10 قطعه پوستر از جانب 7 طراح مورد پذیرش قرار گرفت. نمایشگاه پوستر سی و سومین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ 1 تا 12 بهمن ماه سال 1393 خورشیدی در عمارت مسعودیه برپا شد. نمایشگاه عکس این دوره از جشنواره نیز از تاریخ 1 تا 7 بهمن ماه همان سال در خانه هنرمندان ایران برگزار گردید. در این نمایشگاه تعداد 555 قطعه عکس از سوی 113 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 56 قطعه عکس از جانب 37 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت.

 

نکته سی و ششم: برگزاری نمایشگاه هویت بصری

در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر سه نمایشگاه برگزار شد که یک مورد از دوره قبل بیشتر بود. در این دوره از جشنواره علاوه بر «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» نمایشگاه دیگری به نام «نمایشگاه هویت بصری» نیز برپا گردید. هر سه نمایشگاه یاد شده از تاریخ 1 تا 12 بهمن ماه سال 1395 خورشیدی در خانه هنرمندان ایران برگزار شدند. در نمایشگاه عکس جشنواره فجر 35 تعداد 1030 قطعه عکس از سوی 206 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 70 قطعه عکس از جانب 55 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. در نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز تعداد 353 قطعه پوستر از سوی 100 طراح تقاضای شرکت داشتند که در نهایت 69 قطعه پوستر از جانب 42 طراح پذیرفته شد. در نمایشگاه هویت بصری تعداد 30 هویت بصری از سوی 34 طراح مختلف (20 طراح به صورت انفرادی و 7 گره طراحی دو نفره) متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 16 هویت بصری از جانب 21 طراح (11 طراح به صورت انفرادی و 5 گروه طراحی دو نفره) مورد پذیرش قرار گرفت.

 

نکته سی و هفتم: ترکیب دو نمایشگاه با یکدیگر

در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر دو نمایشگاه برگزار شد که تعداد آنها یک مورد از دوره قبل کمتر بود. در این دوره از جشنواره نمایشگاه پوستر و هویت بصری (که در دوره قبل به صورت جداگانه برگزار شده بود) با هم ترکیب شد و تحت عنوان «نمایشگاه پوستر و هویت بصری» برگزار گردید. این نمایشگاه از دو بخش «پوستر» و «تبلیغات تئاتر» تشکیل شده بود. در بخش پوستر این نمایشگاه تعداد 166 قطعه پوستر از سوی 57 طراح تقاضای شرکت داشتند که در نهایت 63 قطعه پوستر از جانب 33 طراح پذیرفته شد. در بخش تبلیغات تئاتر نیز تعداد آثار متقاضی 76 اثر بود که تعداد 14 اثر از میان آنها مورد پذیرش قرار گرفت. نمایشگاه پوستر و هویت بصری سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ 12 تا 20 اسفند ماه سال 1396 خورشیدی در باغ موزه قصر برگزار شد. دیگر نمایشگاه برگزار شده در این دوره از جشنواره «نمایشگاه عکس» بود که در همان زمان و مکان برپا گردید. این نمایشگاه نیز از دو بخش «عکس تئاتر» و «عکس پشت صحنه تئاتر» تشکیل شده بود. در بخش عکس تئاتر تعداد 465 قطعه عکس از سوی 97 عکاس مختلف متقاضی شرکت بودند که در نهایت 36 عکاس با آثارشان در این بخش پذیرفته شدند. در بخش عکس پشت صحنه تئاتر نیز تعداد آثار متقاضی 76 عکس از جانب 20 عکاس بود که در پایان 11 عکاس با آثارشان در این بخش حضور یافتند.

 

نکته سی و هشتم: برگزاری نمایشگاه‌های جدید

سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر میزبان برگزاری چهار نمایشگاه بود. به این ترتیب تعداد نمایشگاه‌های برپا شده در این دوره از جشنواره نسبت به دوره قبل دو برابر شد. در این دوره از جشنواره به سبک 9 دوره قبل «نمایشگاه عکس» و «نمایشگاه پوستر» برپا گردید. هر دو نمایشگاه مذکور از تاریخ 23 بهمن تا 4 اسفند ماه سال 1397 خورشیدی برگزار شدند؛ با این تفاوت که محل برگزاری نمایشگاه عکس فرهنگستان هنر و محل برگزاری نمایشگاه پوستر خانه هنرمندان ایران بود. در نمایشگاه عکس جشنواره فجر 37 تعداد 843 قطعه عکس از سوی 174 عکاس (130 نفر از تهران و 44 نفر از شهرستان‌های ایران) متقاضی شرکت بودند که در نهایت از میان آنها تعداد 64 قطعه عکس از جانب 45 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت. در نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز تعداد 435 قطعه پوستر از سوی 111 طراح تقاضای شرکت داشتند که در نهایت 61 قطعه پوستر و 5 مجموعه از جانب 34 طراح پذیرفته شد. در کنار این دو نمایشگاه در جشنواره فجر 37 دو نمایشگاه دیگر به نام‌های «نمایشگاه چهل سال تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی» در فرهنگستان هنر و «نخستین پیشخوان ملی هنرهای اجرایی ایران» در طبقه دوم تالار وحدت برگزار شدند.

 

نکته سی و نهم: لحظه قطعی

در سی و هشتمین دوره از جشنواره تئاتر فجر دو نمایشگاه عکس و پوستر تحت عنوان «لحظه قطعی» برگزار شد که زمان برگزاری آنها از 4 تا 15 بهمن ماه سال 1398 و محل برگزاری آنها گالری تابستان خانه هنرمندان ایران بود. در نمایشگاه عکس برگزار شده در این رویداد هنری تعداد 807 عکس از سوی 170 عکاس خواهان شرکت بودند که از میان آنها تعداد 59 عکس از جانب 49 عکاس مورد پذیرش قرار گرفت و در نمایشگاه به نمایش درآمد. در نمایشگاه پوستر این دوره از جشنواره نیز تعداد 287 اثر که توسط 95 طراح تهیه شده بود متقاضی شرکت در نمایشگاه بودند که از میان آنها 60 اثر از 35 طراح پذیرفته شد و در معرض دید مخاطبان قرار گرفت.

 

نکته چهلم: تسلیم نشدن در برابر کرونا

با اینکه شیوع ویروس کرونا در اواخر سال 1399 خورشیدی تاثیر قابل توجهی بر هنرهای نمایشی گذاشت و موجب برگزاری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر به صورت نیمه حضوری و نیمه مجازی شد، اثر چندانی بر کاهش تعداد نمایشگاه‌های این دوره از جشنواره نداشت. در جشنواره فجر 39 سه نمایشگاه برگزار شد که تعداد آنها یک مورد بیشتر از دوره قبل بود. این دوره از جشنواره در کنار نمایشگاه عکس و پوستر میزبان برگزاری نمایشگاه «اسناد 40 سال تئاتر مقاومت» بود. این نمایشگاه به شکل مجازی و در قالب سه بخش برگزار شد و منتخبی از نمایشنامه‌ها و کتاب‌های مرجع تئاتر مقاومت را در دل خود جای داده بود. نمایشگاه عکس و پوستر سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر نیز به صورت غیر حضوری از تاریخ 11 تا 22 بهمن ماه در گالری مجازی دانشگاه علمی کاربردی فرهنگ و هنر الف تبریز برپا شد و علاوه بر این شهر در تهران و کاشان نیز برگزار گردید. در نمایشگاه عکس و پوستر این دوره از جشنواره تعداد 50 عکس و 52 پوستر شرکت داده شده بود.

 

در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در رابطه با دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر اشاره خواهد شد.

 

منابع:

کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399

آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر 

سایت ایران تئاتر