تئاتر کودک و نوجوان در ایران مهجور است

محمد عبدی متولد ۱۳۶۶ و دورۀ کارشناسی کارگردانی خود را در دانشگاه سوره گذرانده است. او از سال ۸۶ وارد آموزش‌وپرورش و حوزه تدریس شد و به گفته خودش، پنج بار مربی برگزیده کشور شده است. می‌گوید: از زمان شیوع ویروس کرونا و مجازی شدن آموزش و تدریس، به‌عنوان مربی هنرهای دراماتیک مشغول به کار شده و در این حوزه، مبانی بدن، زبان، حس، نمایش و ... را تدریس می‌کند. به‌طورکلی در قالب کلاس‌های مجازی و آنلاین هنرهای دراماتیک تدریس می‌کند.

او در حوزه تئاتر کودک و نوجوان فعالیت می‌کند و جدیدترین کارش تحت عنوان «اپلیکیشن بابا یاب» روزهای آخر اجرای خود را در تالار هنر پشت سر می‌گذارد. به همین بهانه با او پیرامون این حوزه از تئاتر به گپ نشستیم. آن‌چه در ادامه می‌خوانید:

ایده نمایش «اپلیکیشن بابا یاب» چطور به ذهن شما رسید؟

در دورانی که مبانی هنرهای دراماتیک را تدریس می‌کردم، با یکی از دانش‌آموزانی که بیان ضعیفی داشت، مواجه شدم و یک روز که با او صحبت می‌کردم، گفت «ای‌کاش شما بابای ما بودید.» این جمله جرقه‌ای را در ذهن من زد و تحت تأثیر ارتباط با فضای مجازی و ارتباطم با بچه‌ها و همچنین دغدغه‌ای که خانواده‌ها دارند، متوجه شدم که فضای مجازی به‌سرعت زندگی بچه‌ها را اشغال کرده است اما این سرعت را در فرهنگ‌سازی ندیدم و فکر می‌کنم، هنرمندان از این پروژۀ فرهنگ‌سازی برای استفاده درست از فضای مجازی عقب مانده‌اند. این دغدغه باعث شد نمایش «اپلیکیشن بابا یاب» را بنویسم. از سال گذشته این نمایشنامه را سر کلاس‌ها با بچه‌ها اتود می‌زدیم، تمرین و در مورد آن صحبت می‌کردیم و پس از تحقیق‌های فراوان و بیش از بیست بار بازنویسی، به متن اصلی رسیدم. ۶ ماه تمرین کردیم و با حدود 29 نفر به‌عنوان عوامل نمایش، آن ‌را به روی صحنه بردیم. در حال حاضر اجراهای پایانی خود را پشت سر می‌گذارد و امیدوارم بتوانیم این نمایش را در سالن‌های دیگر نیز به روی صحنه ببریم.

«اپلیکیشن بابا یاب» به لحاظ ساختاری چه ویژگی‌هایی دارد؟

من به این نکته بسیار توجه کرده‌ام که بچه‌ها برای دیدن نمایش به همراه بزرگ‌ترهایشان به سالن می‌آیند. این نکته و نیز دغدغه من به‌عنوان کسی که در این رشته تحصیل کرده است و با تئاتر مدرن آشنا است، باعث شد، هم سلیقه مخاطب کودک و هم بزرگ‌سال را موردتوجه قرار دهم و آن را ارتقاء دهم. به‌عنوان‌مثال در طراحی صحنه این نمایش که سینا ییلاق بیگی زحمت آن را کشیده است، از طراحی صحنه مدرن و مینی مال استفاده کردیم و با نشانه‌های مدرنیته آن را کامل کردیم. درواقع سعی کردم نمایش به لحاظ طراحی صحنه، فضا، متن، بازی و ... برای بزرگ‌سال هم جذاب باشد. چون به عقیده من سلیقۀ بچه‌ها در حال حاضر بسیار ارتقا پیدا کرده است و دلیل آن، این است که آن‌ها همواره با فیلم و انیمیشن‌هایی بزرگ می‌شوند که دارند در سطح جهانی ساخته می‌شوند؛ بنابراین به‌واسطه سواد بصری که پیدا می‌کنند، سلیقه‌شان ارتقا می‌یابد. سعی کردم سلیقه بزرگ‌سال را نیز ارتقا بدهیم و او نیز دراین‌ارتباط درگیر شود تا هم برای بزرگ‌سال و هم کودکان و نوجوانان مفرح و آموزنده باشد. بدین معنی که مخاطب اصلی ما که کودک است این کار برایش مفرح باشد و با آن ارتباط برقرار کند و برای بزرگ‌سالان نیز آموزنده باشد. فکر می‌کنم اگر کاری دغدغه‌مند باشد، موفق خواهد شد.

ظرفیت های  تئاتر کودک و نوجوان از نظر شما به‌عنوان نویسنده و کارگردان چیست ؟

تئاتر خیلی بزرگ‌تر از یک نمایش ساده است و در حال حاضر در دنیا از تئاتر برای درمان استفاده می‌شود. فکر می‌کنم تئاتر راهی است برای آموزش درست برای بچه‌ها در سراسر دنیا. در بسیاری از کشورها در حال حاضر بچه‌ها، ریاضی را نیز با تئاتر یاد می‌گیرند در فرانسه بچه‌ها از ۴ سالگی از طریق تئاتر آموزش می‌بینند. فکر می‌کنم این فرهنگ باید از آموزش‌وپرورش کشور آغاز شود. متأسفانه جامعه، این مسئله را که می‌تواند به‌صورت هدفمند از تئاتر برای رسیدن به اهداف خود استفاده کند، درک نکرده است.

 تئاتر خلاق در توانمندسازی بچه‌ها از سنین پایین به لحاظ کنترل حس، بیان، بدن، پیدا کردن علایقشان، شناخت توانایی‌هایشان و ... می‌تواند کمک‌کننده باشد اما در عمل می‌بینیم که تئاتر کودک و نوجوان هنوز به جایگاه واقعی خود در ایران نرسیده است و این سؤال همواره مطرح است که چرا هنرمندان نسبت به تئاتر کودک و نوجوان جبهه دارند و احساس می‌کنند که گویا این نوع تئاتر، سطح پایین‌تری دارد و اغلب هم می‌بینیم که برخی تئاتر کودک را کار می‌کنند تا بعد از آن به تئا‌تر بزرگ‌سال برسند. این تئاتر بسیار مهجور است. شما ببینید! ما تنها 2 سالنِ حجاب و سالن هنر را برای تئاتر کودک و نوجوان داریم و حتی تلویزیون با ۵۰ کانال، حرف زیادی از تئاتر کودک و نوجوان نمی‌زند. حمایت‌های تبلیغاتی، مالی و ... نمی‌شود. در همین نمایش «اپلیکیشن بابا یاب»، حمایت اداره کل هنرهای نمایشی در حد کمک‌هزینه بوده است و حمایت تبلیغاتی، معرفی و ... را از سوی این داره کل نداشته‌ایم. به نظر من سیاست‌گذاری در حوزه کار کودک در حد فاجعه است. البته شرایط کرونایی هم در یکی دو سال گذشته بی‌تأثیر نبوده است؛ اما هنرمندانی هم که در حوزه کودک و نوجوان کار می‌کردند، دیگر رغبتی به کار کردن ندارند و ناامید شده‌اند.

 باوجود کمک‌هزینه‌ای که اداره کل هنرهای نمایشی داده است ، رقمی که از فروش بلیط داشتیم نسبت به هزینه‌ای که برای تولید نمایش انجام داده‌ایم، رقم بسیار خنده‌آوری است. ما در این حوزه توجه و حمایت تبلیغاتی نداریم و حداقل در اجرای این نمایش من این حمایت را نداشتم. آقای قاسم جعفری آمدند و کار را دیدند و بعدازاین اجراها، قرار است که کار را به‌عنوان نمایش بزرگ‌سال در سالن اصلی شهرزاد به روی صحنه ببریم. می‌خواهم بگویم که این کار حتماً ظرفیت اجراهای بیشتر را دارد. پس چرا نباید اجراها در سالن‌های دولتی اتفاق بیفتد و چرا به‌جای یک هفته تمدید،  چهار ماه تمدید نداشته باشیم!

دلیل مهجور ماندن تئاتر کودک و نوجوان از نظر شما چیست؟

به نظر می‌آید که حمایت از بالا وجود ندارد. ضرورت شناخت و درک تاثیرگزاری این حوزه از تئاتر باید از آموزش‌وپرورش و اداره کل هنرهای نمایشی و ارگان‌های دیگری که سیاست‌گذاران فرهنگی هستند، آغاز و پس‌ازآن، حمایت انجام شود. یکی از مدیران مدارس که این نمایش را دیده بود، اذعان می‌کرد، مفهومی را که قرار است ما در ۲ سال به دانش‌آموزان بیاموزیم، شما در یک ساعت انجام داده‌اید. می‌خواهم بگویم که تئاتر جادو می‌کند و من به‌واقع به جادوی تئاتر اعتقاد دارم اما این مسئله از طرف مسئولین هنوز درک نشده است.

وضعیت تئاتر کودک و نوجوان را در مقایسه با موسیقی، سینما و کتاب کودک و نوجوان چطور می‌بینید؟

 فکر می‌کنم تئاتر بسیار عقب‌تر از آن‌ها است و وضعیت حوزه کودک و نوجوان در موسیقی سینما و کتاب بسیار بهتر از وضعیت آن در تئاتر است. در حال حاضر، اگر کسی بخواهد در حوزه تئاتر کودک و نوجوان، کار باکیفیت به روی صحنه ببرد، فکر نمی‌کنم بتواند از آن درآمدی کسب کند بلکه تنها می‌تواند برای دل خودش در این حوزه کار کند.

بنابراین معتقدید، نمی‌توانیم تئاتر کودک و نوجوان را در ایران با تئاتر کودک و نوجوان در دنیا مقایسه کنیم؟

بله! دقیقاً همین‌طور است. رکورد فروش تئاتر کودک فکر می‌کنم ۱۲۰ میلیون تومان است و با دیدن این رقم خودتان متوجه می‌شوید که چه فاصله‌ای وجود دارد میان تئاتر کودک و نوجوان در ایران و دنیا.

برای رونق این حوزه از تئاتر چه پیشنهادی دارید؟

فکر می‌کنم اداره کل هنرهای نمایشی در این مقوله می‌تواند بسیار مؤثرتر عمل کند و حداقلِ کار، حمایت‌های تبلیغاتی در این مقوله است. این در حالی است که گویی، تالار هنر تبعیدگاه مسئولان شده و حمایتی از آن نمی‌شود. نقش اداره کل هنرهای نمایشی در ارزشمند شدن و دیده شدن کار کودک و نوجوان نقشی بسیار مهم و مؤثر است. می‌تواند کمک‌هزینه‌ای که به تئاتر در این حوزه می‌کند را بالا ببرد. چرا تمدید شدن آثار نمایشی بزرگ‌سال که برخی از آن‌ها بسیار هم درخشان هستند، اتفاق می‌افتد اما این اتفاق برای تئاتر کودک و نوجوان نمی‌افتد. اتفاق دیگری هم که در این میان همواره شاهد آن هستیم، تغییر مدیریت است؛ هر چند سال یک‌بار، مدیران تغییر می‌کنند و همه‌چیز به هم می‌ریزد.

باوجود همه مشکلات فکر می‌کنید در آینده بازهم در حوزه تئاتر کودک و نوجوان کار می‌کنید؟

من عاشق تئاتر کودک و نوجوان و بالاتر از آن عاشق بچه‌ها هستم و با این کار زندگی می‌کنم. معتقدم فعالیت در این حوزه تأثیرگذاری بیشتری خواهند داشت و هدف ما نیز در زندگی همین است. این کار رسالت من است و حتی اگر ضرر هم کنم آن را ادامه خواهم داد. دستمزد من، پولی نیست که از این راه به دست می‌آورم بلکه دستمزد من، رضایت مخاطب است. وقتی آن‌ها از سالن بیرون می‌آیند و شوقی را که از دیدن نمایش برایشان به وجود آمده است در نگاهشان می‌بینم، بزرگ‌ترین اتفاق زندگی من است. البته این صحبت من، ردّ ِ این مسئله نیست که همه ما نیاز به درآمد داریم و باید کار کنیم شاید اگر موقعیت تدریس را نداشتم به سمت این کار نمی‌آمدم اما در حال حاضر درآمدی که دارم از راه تدریس است.

و چه بازخوردهایی از نمایش «اپلیکیشن بابا یاب» گرفتید؟

فکر می‌کنم چون نمایش را با توجه به سلیقه بزرگ‌سال هم کار کردیم و بعد از پایان اجراها در تالار هنر، قرار است آن را در سالن اصلی شهرزاد به روی صحنه ببریم، بازخورد خوبی داشته است چراکه این اولین کار کودک نوجوان است که در سالن اصلی شهرزاد به روی صحنه خواهد رفت و همان‌طور که می‌دانید، سالن شهرزاد یک سالن خصوصی است. البته بازهم نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که بازخورد خوب بوده است، به نظر من باید مخاطب بیاید و کار را ببیند و نظر بدهد. چون سلایق با یکدیگر متفاوت است و فقط با دیدن است که می‌توان گفت که این تلاش در راستای صحبت‌هایی که کردم بوده است یا خیر. به‌هرحال من حتی گاهی اوقات تراکت نمایش را به برخی کودکان کار هم می‌دهم و به آن‌ها می‌گویم بیایند و کار را رایگان ببینند و بگویند که مهمان من هستند؛ چراکه دوست دارم، این نمایش تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.

دغدغه شما در این نمایش چه چیزی بوده است؟

 همان‌طور که گفتم دغدغه این کار، مفرح بودن و آموزش است و این آموزش در راستای آگاه‌سازی نسبت به استفاده درست از فضای مجازی و استحکام روابط خانوادگی است و مورد بعدی که باید اضافه کنم، این است که روابط خانوادگی و قدردانی و قدر دانستن حضور پدر و مادر و خانواده در این کار بسیار پررنگ است و فکر می‌کنم این دو، دغدغه اصلی کار بوده است؛ این‌که که خانواده ارزش جنگیدن را دارد. به‌عنوان‌مثال برخی دیالوگ‌ها از زندگی شخصی من در این کار گفته‌شده است. مثل این جمله: «املت خوشمزه بابامو با دنیا عوض نمی‌کنم» این دیالوگ اشاره به این دارد که برخی اوقات آرزوهایمان کنار دستمان است و آن‌ها را نمی‌بینیم.

گفتگو از سودابه زیارتی