نگاهی به یک آیین کهن
طشت گذاری در اردبیل به یاد تشنگی حماسه‌سازان کربلا
سعید نوریان: طشت‌گذاری از مهم ترین آئین های عزاداری در اردبیل است که به عنوان سنتی کهن، زبانزد خاص و عام بوده و به عنوان آغازگر رسمی عزاداری‌ها و سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
آیین های عزاداری در کهن شهر دارالارشاد و دارالایمان اردبیل، پیشینه ای دیرینه دارد. عشق و ارادت مردم این دیار به حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، زبانزد خاص و عام است و هر ساله هزاران نفر از جای جای ایران اسلامی و از آن سوی مرزها، با حضور در شهر اردبیل، عشق، ارادت و دلدادگی مردم حسینی این شهر را در ایام محرم به تماشا می نشینند و همراه با مردم عزادار این دیار برای حسین (ع) و یاران شهیدش اشک ماتم می ریزند.
آیین‌های عزاداری مردم اردبیل از هشتم ذی‌الحجه، شب شهادت سفیر عشق، حضرت مسلم ابن عقیل آغاز و تا 28 صفر، سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام ادامه می‌یابد. آعازگر دیگر آیین های مربوط به عزاداری در اردبیل، طشت‌گذاری است که به عنوان سنتی کهن نه تنهاجایگاه و اهمیت خود را از دست نداده، بلکه روزبه روز به شکوه و رونق این آیین افزوده می شود.
مراسم طشت‌گذاری در اردبیل قدمتی چند صد ساله داشته و ریشه در اعتقادات و آداب و رسوم استان دارد،این مراسم به یاد تشنگی حماسه‌سازان واقعه عاشورا انجام می‌شود.
طشت گذاری، تمثیلی از رفع تشنگی عزاداران حضرت امام حسین(ع) در مقابل تشنگی سید و سالار شهیدان است. این مراسم با نظم و ترتیب خاص محلات شش‌گانه اردبیل از سه روز مانده به ماه محرم آغاز می‌شود. این مراسم مذهبی که در جریان برگزاری دهمین اجلاس بین المللی تجلیل از پیرغلامان حسینی در آبان ماه ۹۱ در اردبیل به عنوان یک میراث معنوی به ثبت رسمی رسید، از زمان صفویه در اردبیل بطور رسمی اجرا می‌شود و در حال حاضر و به تبعیت از شهر اردبیل به عنوان خاستگاه این مراسم معنوی، در شهرهای آذربایجان شرقی و غربی، زنجان و حتی در برخی از استان‌های آذری نشین کشور نظیر گیلان، مازندران و تهران این مراسم باشکوه با حضور عزاداران و دوستداران حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام برگزار می‌شود.
اما در اردبیل و روز ۲۷ ذی الحجه دو محله بزرگتر از محلات شش گانه (بر اساس یک تقسیم بندی در حوزه عزاداری، اردبیل شش محله دارد و هریک از این شش محله، دارای شاخه‌هایی است و مساجد و محلات دیگر تابع این شش محله اصلی هستند. تاوار، پیرعبدالملک، سرچشمه، اونچی میدان یا گازران، عالی قاپو و اوچدکان،محلات شش گانه اردبیل را تشکیل میدهند) یعنی تاوار و اونچی میدان،طشت‌گذاری می‌کنند.
در روز‌های بیست و هشتم و بیست و نهم ذی الحجه نیز چهار محله دیگر و محلات تابع آن‌ها،آیین طشت گذاری را برگزار می‌کنند. طشت‌های استفاده شده در این مراسم معمولا بسیار قدیمی (و بیشتر موقوفه) از جنس مس یا برنز و بعضی‌های شان بسیار بزرگ هستند.
طشتها را از چند روز قبل در محلی آماده می‌کنند و و در روز طشت گذاری، ریش‌سفیدان محل، طشتها را به دوش می‌گیرند و علما و سالخوردگان و بزرگان در جلو و مردم در پشت سر آن‌ها، سینه‌زنان یا زنجیرزنان (هر محله‌ای ابزار عزاداری خودش را دارد) به سمت مسجد محله حرکت می‌کنند. البته در بعضی از منازل هم که صاحب خانه‌اش نیت کرده،مراسم طشت گذاری انجام می‌شود.
ورود طشت به مسجد و حسینیه‌ها و منازل با احترام بسیار زیادی انجام می‌شود و دسته حامل طشت،چندباری در داخل مسجد دور می‌زنند و نوحه‌خوانی می‌کنند و طشتها را در قسمت مخصوصی که در ساختمان مسجد در نظر گرفته شده است، قرار میدهند و پر از آب می‌کنند. روی طشتها تخته تمییزی قرار داده و روی تخته‌ها، شمعدان‌ها را می‌گذارند و هنگام غروب کنار طشت صف کشیده و فاتحه می‌خوانند. (اصولا صف کشیدن و رعایت ترتیب بزرگ تری و کوچک تری در همه عزاداری‌ها از الزامات عزاداری شهر اردبیل است.
این سنت،با الهام از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع)است؛ واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین(ع)و یارانشان و ایثارگری‌های سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه،شهد شهادت را نوشیدند،به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده،عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آیینها شاهد هستیم.
براساس روایت های تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه ای به نام «زباله» راه بر کاروان امام بسته و حرکت آن را متوقف ساخته اند.
در این محل، سالار شهیدان علیرغم کمبود آب دستور میدهند طشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین(ع) و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
از قدیم الایام بعضی از مساجد فاتحه مخصوصی داشته و خانواده خاصی هم وارث اجرای آن فاتحه بوده‌اند. این طشت‌های آب در نظر مردم،جلوه مظلومیت و معصومیت حضرت امام حسین(ع) بوده و برخی بر این عقیده‌اند که این طشتها شفا دهنده‌اند و گاهی دخل می‌بندند و دعا می‌کنند و شمعی روشن می‌کنند.
طشت‌گذاری به منزله اعلام رسمی سوگواری ماه محرم است. با این مراسم، عملا" عروسی‌ها و جشن‌ها تعطیل می‌شود و تفریحات معمولی کمتر می‌شود. مغازه‌ها و به خصوص مغازه‌های داخل بازار سنتی اردبیل،سیاه پوش می‌شوند و مساجد و تکایا برای برگزاری مراسم آماده می‌شوند. آئین سنتی «طشت‌گذاری» به‌عنوان یکی از آئین‌های عزاداری مختص اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. حسینه اوچدکان،اولین مکانی است که طشت گذاری در اردبیل در این محل برگزار می‌شود. بعد از حسینیه اوچدکان،آئین اصلی طشت گذاری در مسجد جامع اردبیل برگزار می‌شود که زبانزد خاص و عام است.
این مراسم،امسال با شکوه تمام و با حضور انبوه عزاداران و عاشقان حسینی و نیز مهمانانی از دیگر شهرها و استان‌های کشور و با نظم خاصی برگزار شد.
