رونق دوباره تئاتر و رویکرد فرهنگی دولت سیزدهم در گفت‌وگو با پیشکسوت هنرهای نمایشی
هوشنگ توکلی: مدیران جدید در پی تغییرات مثبت در عرصه تئاتر هستند
هوشنگ توکلی بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر روند اجرای تئاتر را در چهار دهه گذشته همراه با فرازوفرودهایی دانست که به حوزه تصمیم‌گیری‌های مدیریتی برمی‌گردد و مدیریت جدید حوزه تئاتر را دارای حسن‌نیت و ایده‌های جدیدی دانست که در پی تغییرات اساسی و مثبت در روند تصویب، برنامه‌ریزی و تخصیص بودجه به گروه‌های تئاتری هستند.
به گزارش ایران تئاتر، هوشنگ توکلی بازیگر و کارگردان تئاتر فعالیت خود را از بازیگری در تئاتر در سال 1346 آغاز کرد. او در کارگاه نمایش و حضور در گروه شهرو خردمند با پیتر بروک کارگردان تجربه‌گرای بزرگ جهان آشنا شد.
توکلی در سال 1358 به کارگردانی نمایش «دونده» به نویسندگی محسن یلفانی در تئاتر شهر پرداخت. او در آثار تلویزیونی چون «میرزا کوچک خان جنگلی»، «روزگار قریب»، «پدر» و «زیر تیغ» به ایفای نقش پرداخته است. فیلم‌های سینمایی «درساژ»، «زیر سقف دودی»، «قفس طلایی»، «دلخون» و «ابلیس» از جمله آثار این هنرمند در عرصه سینماست.
توکلی از جمله هنرمندانی به شمار می‌رود که از پیش از انقلاب تاکنون در زمینه تئاتر و تصویر فعالیت مستمر داشته است. به همین مناسبت با او به گفت‌وگو درباره وضعیت تئاتر در طول یک سال گذشته پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
روند اجرای تئاتر را در چهار دهه‌ای که از انقلاب می‌گذرد چطور ارزیابی می‌کنید؟
روند فعالیت تئاتر در طی این چهل‌وسه سال پر از فراز و نشیب بوده است. بسته به شرایط و در موقعیت‌های گوناگون، گروهی یا بهتر است بگویم، نسلی سکوت کرده و منزوی شدند و نسل دیگری فعالیت کرده و کارهای خلاقه انجام داده‌اند که تمام این موارد به تصمیم‌گیری‌های حوزه مدیریت در دوره‌های متفاوت برمی‌گردد.
مدیریت جدید در عرصه تئاتر طی یک‌ساله اخیر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تصورم این است که مجموعه جدیدی که اکنون سازوکار مدیریت تئاتر را دنبال می‌کند، ایده‌های جدیدی دارد. به نظر می‌رسد مدیریت جدید در پی تغییرات اساسی در روند تصویب، برنامه‌ریزی و تخصیص بودجه به گروه‌های تئاتری چه آن‌هایی که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند و چه گروه‌هایی که در ارتباط با بخش خصوصی فعال‌اند، دارد.
فکر می‌کنید این دیدگاه‌های جدید در حوزه مدیریت تا چه حد بتواند تأثیرگذار باشد؟
مدیران جدید در حال تطبیق خودشان با شرایط جدید هستند و باید دید حاصل کار چه خواهد شد. قطعاً برای این نظر نیاز به زمان بیشتری است و نمی‌توانیم به‌سرعت نظر بدهیم و یا تصمیمی بگیریم اما امیدوارم این دیدگاه‌های جدید در روند رشد فعالیت تئاتری نسل جدید اثر مثبت بگذارد.
به‌هرحال مدیران جدید، آدم‌های تحصیل‌کرده و باتجربه‌ای هستند. باید ببینیم نتیجه کارشان در تعامل با هنرمندان چه خواهد شد. به‌شخصه امیدوارم نتیجه خوبی از تغییرات اساسی که در حوزه تصمیم‌گیری تئاتر در حال انجام است، حاصل شود.
تلاش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جهت تعامل هرچه بیشتر با هنرمندان در عرصه‌های مختلف هنری را چگونه می‌بینید؟
محمدمهدی اسماعیلی اولین وزیری است که در طول چهل سال گذشته در سخنرانی و بیان دیدگاه‌هایش در مجلس از واژه هنر و فرهنگ استفاده کرد. او برای اولین بار هنر و فرهنگ را کنار هم قرار داد. در سال‌های گذشته تغییرات زیادی داده شده بود تا معنا و عملکرد فرهنگ و هنر کدر شود و این اولین نوری بود که با استفاده از این واژه توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روشن شد و امیدی را در بین هنرمندان زنده کرد و از زمانی که توانست رأی کامل نمایندگان را به دست بیاورد، بیشترین اولویت را برای تعامل با هنرمندان و تغییر وضعیت آن‌ها گذاشته است.
به نظر شما این تعامل با هنرمندان تا چه حد کارا و موفقیت‌آمیز بوده است؟
من معتقد هستم که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی چه در سخنرانی و چه در زمینه حضور، کار خودش را کرده است. مسئله مهم این است که کارها را وزیر انجام نمی‌دهد. وزیر دیدگاه‌های کلی نسب به فعالیت‌ها دارد و عملکرد بر عهده زیرمجموعه‌ای است که انتخاب می‌کند. این زیرمجموعه‌ها هستند که باید دیدگاه و اهداف وزیر را به نتیجه برسانند که البته همیشه و در تمام دوره‌ها شاهد این موضوع بوده‌ایم که این زیرمجموعه‌ها گاهی اوقات، کارها را به نتیجه می‌رسانند و گاهی اوقات نیز در نیمه‌راه رها می‌کنند. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، انسان با حسن نیتی در حوزه تئاتر و سینماست.
مشکلات پیچیده سیاسی و امنیتی زیادی در جامعه داریم که هنرمندان در همه موارد جهت دیدشان به سمت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است. وزیر در حال انجام فعالیت است اما باید دید زیرمجموعه‌اش چقدر در عملی شدن این دیدگاه‌ها فعال عمل کرده‌اند.
به نظرتان زیرمجموعه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت خود را به‌خوبی انجام داده‌اند؟
معاون امور هنری خوب کار می‌کند منتها انسان محجوبی است و فعالیت‌هایش در سکوت انجام می‌شود. به نظر می‌رسد معاونت هنری نیازمند روابط عمومی است که گزارش هفتگی و ماهانه تصمیمات و عملکردش را به هنرمندان اعلام کند و آن‌ها را در جریان اقداماتی که صورت می‌گیرد، قرار دهد. درهرحال این بخش در خبررسانی مقداری ضعیف عمل می‌کند اما با کاری که این معاونت انجام می‌دهند قطعاً می‌توان منتظر نتیجه خوب بود.
اقداماتی که تاکنون از طرف دولت برای هنرمندان پیشکسوت انجام شده، رضایت‌بخش بوده است؟
در طول یک سال اخیر اقدامات رو به رشدی برای هنرمندان پیشکسوت انجام شده است. هنرمندان پیشکسوت در اواخر دولت دوازدهم دچار بحران شده بودند. در دولت یازدهم موسسه هنرمندان پیشکسوت مورد حمایت قرار گرفته بود و رئیس‌جمهور وقت اساسنامه آن را به‌منظور حمایت امضا کرده بود اما دولت دوازدهم مدیریت قبل را قبول نداشت و این کم‌کاری موسسه در وضعیت کیفی و کمی هنرمندان تأثیر گذاشت. چنانکه در یکی،دو سال آخر دولت دوازدهم موسسه هنرمندان پیشکسوت به سمت انحلال رفته بود؛ اما خوشبختانه بر اساس گزارشی که به رئیس‌جمهور و وزیر فعلی داده شد، خیلی ویژه با موسسه برخورد کردند. طبیعتاً خرابی‌های قدیم طی چند ماه اخیر تا حدودی بازسازی شده است و امید است که مدیران به شکل مطلوب به آنچه در راستای حمایت از پیشکسوتان مدنظر دارند، برسند.
این موضوع در قبال نسل جوانی که در عرصه فعالیت‌های هنری به‌ویژه تئاتر مشغول هستند هم صدق می‌کند؟
بودجه تئاتر ضعیف و کم است و قطعاً حمایت از نسل جوان به بودجه بیشتری نیازمند است. مدیران در حال تلاش برای افزایش بودجه هنری هستند تا نقش بهتری در تأمین وضعیت هنرمندان داشته باشند و اگر موفق شوند قطعاً هنرمندان خارج از حوزه هنرمندان پیشکسوت هم از حوزه مالی منتفع خواهند شد.
برای بهتر شدن شرایط و بهبود تعامل دولت با هنرمندان به‌ویژه در عرصه تئاتر به‌منظور پیشرفت هرچه بیشتر این هنر چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
قطعاً هنرمندان باید حضور بیشتری در حوزه‌های تصمیم‌گیری داشته باشند، بین مدیریت این حوزه و نقش و تجربه هنرمندان باید یک هارمونی و هماهنگی وجود داشته باشد. اگر مدیریت دولتی و هنرمندان در دو جبهه کار کنند بدون اطلاع از وضعیت همدیگر، کار به‌خوبی پیش نمی‌رود.
تنها توصیه و پیشنهاد من این است که جلسات بیشتری برای شناخت مشکلات هنرمندان برگزار شود. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را بگویند و یک راه‌حل تعاملی پیدا کنند. موضوع هنر تعامل است و با تعامل می‌توان هنر را به جای خوبی رساند.
پیش‌ازاین جلساتی برای طرح مسائل هنرمندان برگزار شده است؛ آیا این جلسات نتیجه و برآیند مؤثری داشته است؟
بله، معاون امور هنری چندین جلسه دراین‌باره گذاشتند و از هنرمندان دعوت کردند تا به بیان راهکارها و مشکلات‌شان بپردازند. این جلسات نتیجه مطلوبی داشت ولی اکنون قطع شده است و شاید لازم باشد مجدداً جلسات برگزار شود تا تمرکزی برای بحث و گفت‌وگو بین هنرمندان و مدیران برای اتخاذ راه‌حل‌های مطمئن‌تر انجام شود.
آیا در برگزاری جلسات نگاه به همه هنرمندان به‌طور یکسان است؟
بهتر است این‌گونه بگویم که ای‌کاش همه هنرمندان به شکل یکسان در این گفت‌وگوها شرکت کنند. بحث و گفت‌وگوها با نظرات مختلف به نتیجه می‌رسد. دیدگاهی که از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌شناسم این است که سعی شده تا افکار و نیروهای مختلف در جلسات حضور داشته باشند ولی اگر تنوع و رنگارنگی آرا بیشتر باشد، قطعاً بهتر خواهد بود.
دولت در باب عرضه و تقاضا برای تولید و توزیع هنرهای نمایشی چه کارهایی می‌تواند انجام دهد؟
موضوع عرضه و تقاضا در تئاتر و سینما به دلیل بحران‌هایی که دارد، هنوز حل نشده است. اگر نگاه مدیریت کلان نظام به خصوصی‌سازی است باید طرح جامع‌تری برای ایجاد بخش خصوصی فراهم کند و اگر در داخل و امکانات خودش است باید با ایده‌های جدید و به‌روز‌شده عمل کند.
به‌عنوان‌مثال اگر قرار باشد گروه یا مجموعه‌ای طبق عادت قبلی که متأسفانه اکنون همچنان ادامه دارد، از امکانات زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مثل تالار وحدت استفاده کند و دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با آن‌ها به شکل بخش خصوصی برخورد کند، قطعاً بحران مالی به وجود می‌آورد. این بدان معناست که باید ضوابط در مورد حمایت‌های دولتی بخش خصوصی و دولتی به‌دقت رعایت شود و این ضوابط قابل‌بررسی و شفاف باشند.
این‌که اگر یک گروه در تئاتر شهر به‌عنوان یک مرکز دولتی کار می‌کند، باید از امتیازات دولتی هم برخوردار شود؛ چراکه اگر برخوردار نشود منجر به رقابت دولت با بخش خصوصی می‌شود که متأسفانه اکنون اتفاق افتاده است و این اتفاق خوبی نیست. بخش عظیم بحرانی که در فعالیت‌های تئاتری داریم به این موضوع برمی‌گردد که مراکز متعلق به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مسئولیت‌شان حمایت از هنرمندان است اگر بخواهند خودشان کسب درآمد داشته باشند با بخش خصوصی فرقی ندارند و این بحرانی است که امید است در دولت کنونی حل شود.
