حسین کیانی و امیرحسین حریری در نشست کانون تئاتر دانشگاهی در غرفه انتشارات نمایش:
نظریه‌پردازی و عمل‌گرایی، دو بال تئاتر برای اوج‌گیری است
در نشست تخصصی تئاتر دانشگاهی که در غرفه انتشارات نمایش در نمایشگاه کتاب برگزار شد، حسین کیانی و امیرحسین حریری بر نظریه‌پردازی و عمل‌گرایی در کنار هم برای رشد و گسترش تئاتر در کشور، تاکید کردند.
به گزارش ایران تئاتر، نشست کانون تخصصی تئاتر دانشگاهی اداره‌کل هنرهای نمایشی، روز چهارشنبه بیست و هفتم اردیبهشت با حضور امیرحسین حریری )دبیر کانون تئاتر دانشگاهی) و حسین کیانی (مدرس، نویسنده و کارگردان تئاتر) در غرفه انتشارات نمایش در نمایشگاه کتاب تهران (مصلای امام خمینی) برگزار شد.
امیرحسین حریری در ابتدای این نشست با بیان اینکه در سال‌های اخیر با معضلی جدی در آموزش تئاتر روبه‌رو هستیم، گفت: «متاسفانه ما با یک الگوی واحد آموزشی در مراکز آموزش عالی و آموزشگاه‌ها مواجه نیستیم و این موضوع باعث تربیت دانشجویان به شیوه‌های مختلف شده است که در آینده آسیب جدی به تئاتر حرفه‌ای خواهد زد.»
او افزود: «طی سال‌های اخیر دانشجویان به دلیل ساختارهای آموزشی و ترغیب آن‌ها به ادامه تحصیل و اخذ مدارک آکادمیک به سوی پژوهش سوق پیدا کرده‌اند و از بحث عمل‌گرایی در تئاتر فاصله گرفته‌اند.»
آموزشِ تئاتر با سایر هنرها متفاوت است
در ادامه این نشست، حسین کیانی با تاکید بر سخنان حریری توضیح داد: «آموزش تئاتر با سایر هنرها متفاوت است. ابزار تئاتر به عنوان یک هنر بی‌واسطه، انسان است به همین دلیل نیز آموزش تئاتر با آموزش سایر هنرها تفاوت دارد.»
او ادامه داد: «آموزش تئاتر با عمل عجین است. این هنر باید مهارتی را در فرد تقویت کند. تئاتر هنری عمل‌گراست و آموزش تئاتر باید بر محور آموزش هنرمند باشد. این هنر تنها یک پدیده ذهنی نیست بلکه ما بیرون ذهن نیز این هنر را می‌بینیم و حس می‌کنیم.»
آشتی بین تئاتر عمل‌گرایان و نظریه‌پردازان
کیانی افزود: «کارهای هنری مثل تئاتر نیاز به کار عملی در کنار کار تئوری دارند. قطعا زمان آن رسیده است که آشتی و هم‌آوایی میان عمل‌گرایان و نظریه‌پردازان حوزه تئاتر شکل بگیرد. این دو در کنار هم می‌توانند از تئاتر یک کشور، تئاتری جهانی بسازند.»
این کارگردان و نویسنده ادامه داد: «من تئاتر را به شکل دانشگاهی شروع کردم و همیشه توجه به تئوری و پژوهش را جزو ضروریات می‌دانم. زیرا زمانی موفق خواهیم شد که هم‌زمان به نظریه و عمل توجه داشته باشیم.»
او در توضیح بیشتر گفت: «خوشبختانه در حال حاضر در حوزه ترجمه و پژوهش پیشرفت خوبی داشته‌ایم که البته در این راستا نقش ناشرانی چون انتشارات نمایش، بیدگل و... غیرقابل چشم‌پوشی است. اما باید بدانیم که مهارت محوری نباید در سایه پژوهش محوری گم شود بلکه لازم است حواس‌مان به هر دو محور باشد.»
افزایش تمایل هنرمندان به مفاهیم وارداتی
پس از این، امیرحسین حریری با بیان اینکه در دهه 70 و 80 بسیاری از هنرمندان تعادل خوبی بین تئوری و عمل ایجاد کرده بودند، افزود: «در حال حاضر به نظر می‌رسد سطح دسترسی به اطلاعات و دانش روز زیاد شده است اما ما با کاهش عمق محتوایی آثار مواجهیم.»
او ادامه داد: «در این میان تمایل به سمت مفاهیم وارداتی در بین هنرمندان افزایش داشته است.متاسفانه کمتر از 5 درصد از آثار اجرایی پیشنهادی به تالار مولوی به مسائل بومی، ملی و فرهنگی خودمان توجه دارند.»
حسین کیانی در این راستا گفت: «فرهنگ تئاتر از غرب است و آن‌قدر غنای نمایش غرب به دلیل سابقه‌اش زیاد است که طبیعتا در مقاطعی باعث مرعوب شدن نظریه‌پرداز یا اجراگر داخلی می‌شود. این تاثیر در سایر شئون فرهنگی نه فقط هنر چشمگیر است اما در تئاتر به حدی است که فرهنگ تئاتری ما هم تبدیل به یک فرهنگ مونتاژی و کولاژی شده است.»
این مدرس دانشگاه ادامه داد: «افراد زیادی در سال‌های اخیر برای بهره از فرهنگ بومی و سنتی خودمان در آثار نمایشی تلاش کرده‌اند اما چون این موضوع در بخش تئوری و ساز و کار پژوهشی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، به عنوان یک فرهنگ پژوهشی غالب به چشم نمی‌آید.»
اقتباس، راهی برای ارئه فرهنگ بومی
کیانی با بیان اینکه نمایش امری فرهنگی است، توضیح داد: «فرهنگ غنی ایرانی هم می‌تواند منبع و آبشخور اجراهای تئاتری باشد. یکی از راه‌های ارائه فرهنگ بومی با کمک فرهنگ و چارچوب‌های غربی، اقتباس است. در واقع از ابزار تئاتر غرب برای انتقال مفهوم و محتوای فرهنگی ایرانی بهره ببریم.»
این هنرمند ادامه داد: «اولین قدم‌های اقتباس در ایران محکم برداشته شده است. ترجمه‌های اولیه از متون نمایشی غربی در دوران قاجار کاملا بومی‌سازی شده است. اکنون نیز اقتباس باید جهت و هدف داشته باشد چرا که اقتباس یک آفرینش مجدد است نه یک کپی‌برداری.»
کیانی افزود: «اگر مسئله اقتباس را تبدیل به یک گرایش دانشگاهی کنیم، قطعا کمک کننده است. چه درست و چه غلط من پیکره تئاتر و جوهره درونی آن را ادبیات نمایشی می‌دانم و زمانی که شما بنیان‌های ادبیات نمایشی را در یک کشور غنی و قوی کنید، اجراگران و اجراهای قدرتمندی خواهید دید.»
متن گریزی یک گرایش شبه‌نوگراست
او با بیان اینکه متن گریزی یک گرایش شبه نوگراست، افزود: «ما نمی‌توانیم بدون شناخت زمینه‌های اولیه در هنر اجرا و نمایشنامه‌نویسی به سمت متن گریزی برویم. یک قاعده را به دو شرط می‌توان شکست؛ اول شناخت دقیق قاعده‌ها و دوم دلیل و چرایی شکستن آن‌ها. متن در تئاتر قاعده است و همان‌طور که از نفس کشیدن برای حیات گریزی نیست از ادبیات نمایشی برای اجرای تئاتر نیز گریزی نخواهد بود.»
این کارگردان افزود: «ما از نظر منابع داخلی چیزی کم نداریم. اقتباس از آثار مهم ادبی ایرانی مثل «شاهنامه»، «هزار و یکشب»، «سمک عیار»، حکایت‌های عامیانه و ... منابع ارزشمندی هستند که می‌توان از آن‌ها برای تولید آثار فاخر نمایشی اقتباس کرد.»
درآمیزی فرهنگ ایرانی با تکنیک غربی
امیرحسین حریری در تایید سخنان کیانی گفت: «دکتر ناظرزاده کرمانی اصطلاحی به نام «نمایش درآمیزی» دارند؛ بدین معنا که ما باید فرهنگ نمایشی خودمان را با تکنیک‌های غربی درآمیزیم تا جان هنر نمایشی و بن‌مایه نمایشی ما شکل بگیرد.»
او افزود: «متاسفانه ما هنوز برنامه مدونی برای ترویج اقتباس نداریم و به همین دلیل هیچ رگه‌ای از فرهنگ ادبی غنی و سرشار از عرفان شرقی‌مان را در آثار روی صحنه تئاتر نمی‌بینیم. در حالی‌که آفرینشگران و بنگاه‌های تئاترهای غرب به شدت به سمت محتواهای بومی و ملی ما تمایل دارند. به‌عنوان مثال آرین مینوشکین در زمانی که تئاترهای غربی در ایران رواج داشت، «سیاه بازی» را برای اجرا در غرب انتخاب کرد یا پیتر بروک با اقتباس از «منطق‌الطیر» عطار، نمایش «کنفرانس پرندگان» را روی صحنه برد.»
هنر واقعی نیازمند حمایت است
سپس حسین کیانی با بیان اینکه تاکنون در کشور ما زمینه‌سازی و بسترسازی مناسبی برای اقتباس صورت نگرفته است، توضیح داد: «متاسفانه امکاناتی که در اختیار پیتر بروک قرار می‌گیرد در اختیار هنرمندان ما نیست. هنرمند برای آفرینش هنری و رسیدن به سبک‌های پایدار باید آرامش ذهنی و شرایط پایداری داشته باشد؛ نمی‌توانیم از هنرمندی که از نظر اقتصادی دچار مشکل است تقاضای خلق شاهکار داشته باشیم.»
او افزود: «اگر قرار است برای فرهنگ نمایشی کاری کنیم و فرهنگ خوبی را برای آیندگان به جا بگذاریم باید از هنر حمایت کنیم. هنر واقعی نیاز به حمایت دارد و غیر از این شدنی نیست.»
این هنرمند گفت: «اگر امکانی وجود داشته باشد تا نوبت‌های اجرایی برای علاقه‌مندان به آثار اقتباسی فراهم شود و کارگاه‌های پژوهشی با محوریت پژوهش و تولید نمایش‌های خلاق اقتباسی در حوزه فرهنگ ملی شکل بگیرد، قطعا در تولید و حمایت از آثار اقتباسی بسیار ثمربخش خواهد بود.»
کیانی در پایان سخنانش با تاکید بر نقش دانشگاه‌ها در جهت‌دهی به تولید آثار دانشجویان گفت: «نحوه و هدف آموزش در دانشگاه‌ها می‌تواند به تئاتر کشور جهت و معنا بدهد. هرچقدر دانشگاه را تجهیز و تقویت کنیم، ضرر نخواهیم کرد. ایجاد زمینه‌های کاری و اجرایی برای دانشجویان اهمیت فراوانی دارد که در این امر باید تلاش شود.»
تلاش برای تولید آثار اقتباسی فارغ از هرگونه نگاه سفارشی
حریری در ادامه این نشست توضیح داد: «متاسفانه بسیاری از دانشجویان ما از داشته‌های ملی و فرهنگی خودمان مطلع نیستند و قطعا با شناخت و اگاهی شاهد فعالیت‌شان با محوریت پرداختن به آثار بومی و ملی خواهیم بود.»
دبیر کانون تئاتر دانشگاهی در پایان گفت: «با حمایت هنرمندان دغدغه‌مند، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولیان امر نمایش در کانون تئاتر دانشگاهی، اهتمام ویژه خود را برای شناسایی دانشجویان خلاق در حوزه اقتباس و حمایت از آفرینشگران این عرصه خواهیم گذاشت تا از مفاهیم و داشته‌های ملی‌مان فارغ از هرگونه نگاه سفارشی دست به تولید آثاری ارزشمند بزنند.»
غرفه انتشارات نمایش به همت اداره‌کل هنرهای نمایشی، انجمن هنرهای نمایشی ایران و دفتر آموزش، پژوهش و انتشارات نمایش، در سالن ناشران عمومی نمایشگاه کتاب تهران برپا شده که با عرضه کتاب و برگزاری نشست‌های تخصصی، میزبان دوست‌داران تئاتر و اهالی فرهنگ و هنر است.
هنرمندان، دانشجویان و دیگر علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه کتاب‌‌های تئاتری به انتشارات نمایش واقع در سالن ناشران عمومی (شبستان)، ردیف 25 غرفه 13/1 مراجعه کنند.
سی و چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از بیستم تا سی‌ام اردیبهشت در مصلای امام خمینی برگزار می‌شود.
گزارش: نگار امیری