مرور رخداد 28 مرداد 1332

مراجعه به رویدادها و اشخاص جریان ساز و تاثیر گزار در طول تاریخ بشریت در تعداد زیادی از اثار نمایشی معاصر کشورمان هم دیده میشود که از جمله این اثار می توان به نمایشهای امیر کبیر و سقراط اشاره کرد که در این پروسه،بازنگری و بازنمائی ،هر کدام از این نمایش نامه نویسان  و یا کارگردانان به فراخور نگاه و بینش خود تلاش کردند تا زمینه ساز تحولی محتوائی و اجرائی در جریانهای تاتری  و همچنین زندگی اجتماعی مردم شده و استفاده  لازم را از این بازنگری تاریخی بدست اورند .

اما در این ارتباط در همین جا و در ابتدای کار بایستی بر این مطلب تاکید کرد که این مرورهای تاریخی ، بنا به تعبیری  حضور در دریایی پر تلاطم  برای رسیدن به ساحل آرامش و یا غرق شدن در دریای پر تلاطم و پر خروش را برای نمایشنامه نویسان و کارگردانان با خود همراه خواهد داشت .مرور زندگی نامه شخصیت هایی مانند گالیله و سقراط  به عنوان شخصیت های خارجی و امیر کبیر ،حلاج و ... به عنوان شخصیت های ایرانی و دیگر شخصیت هایی از این دست،  زمانی میتوانند در یک بازنگری تاریخی ، هنرمندان مجری  نمایش و تماشاگران را به سر منزل مقصود برسانند که از سوی نمایش نامه نویس و کارگردان زمان کافی جهت تحقیق و تفحص  پیرامون این گونه شخصیت ها  وموقعیت ها و رخدادها ی پیرامونشان اختصاص  داده شود تا اشتباهی در مسیر این مرور تاریخی شکل نگرفته و پیامهای نهایی در بیراهه به تماشاگر انتقال نیابد  .

 از نگاهی دیگر و به عنوان مثال استفاده از شرایط مختص جنگهای جهانی اول و دوم و یا حتی ویژگیهای هشت سال دفاع مقدس در نگارش نمایشنامه های مختلف ،از جمله موضوعاتی هستند که به دلیل مستند بودن انها، اگر با دقت و تفحص کامل مورد تحقیق قرار نگرفته و اجرا بشوند ،مخاطب را با خود همراه نکرده و باز خورد مثبتی در تماشاگر نخواهد داشت  .این مشکل زمانی خود را بیشتر نشان خواهد داد که تماشاگر از اینگونه رویدادهای تاریخی  مانند جنگها ، شهادتها و یا مسائل پیرامون شخصیت های تاریخی  مانند  چهره های انقلابی و مبارز ، به شکل کامل با خبر بوده و مستند گونه با ان برخورد داشته اند .به عنوان مثالی در این   زمینه بد نیست به  دکتر محمد مصدق اشاره ای داشته باشیم و طرح این موضوع که اگر قرار است به زندگی مصدق و مسائل ناشی از ان در تاریخ سیاسی اجتماعی  کشورمان در داخل کشور و یا در سطح بین الملل بپردازیم بایستی خوب بدانیم که تماشاگران به خودی خود منابع تئوری ، مستند و حتی تصویری  بسیار متنوعی برای تحقیق در مورد این شخصیت داشته ووی را کاملا میشناسند و در صورت ارتکاب کوچکترین اشتباهی از سوی هر نمایشنامه نویس و کارگردانی  ،آنها این اشتباه را متوجه شده و با وی برخورد خواهند کرد

..... چندیست که نمایش راپرت های شبانه دکتر مصدق با نویسندگی و کارگردانی اصغر خلیلی با بهره گیری از تعدادی از بازیگران پیشکسوت و جوان تاتر کشورمان در تالار وحدت به اجرا درامده است . در نگاهی ابتدایی و قبل از بررسی اجرای فوق همانگونه که در سطور بالا توضیح داده شد به نظر میاید نویسنده و کارگردان نمایش فوق دو راه در پیش داشته و مجبور بوده تحت هر شرایطی  یکی از این دو راه را برای به صحنه بردن اثر نمایشی خود انتخاب کند.در نگاه اول اصغر خلیلی می توانست با وفاداری کامل ،به بازنگری رویدا د فوق و مسائل پیرامون ان پرداخته و  به موفقیت مهم و چشمگیری دست یابد که با توجه به بودن ارشیوی مستند وغنی  در این زمینه در اسناد تاریخی ،کتابخانه ها و حتی در سریالهای تلویزیونی مانند هزار دستان ، و مقایسه انها با امکانات محدود  تاتری و صحنه ای بسیارمشکل  میشده است . و راه دیگر این بوده که وی از زاویه و دیدگاه خاص  و تاز ه ای، به این موقعیت تاریخی و اشخاص فعال در آن  می پرداخت  که البته  در این صورت، این نگاه هم زمانی به موفقیت دست پیدا می کرد که بر اساس مستندات تاریخی ارائه شده ،تماشاگران آن را به باور نشسته و در نهایت اجرا به موفقیت میرسید . .  دو روشی که متاسفانه هیچکدام به شکل درست ، صحیح و کامل در اجرای نمایش راپرت های شبانه دکتر مصدق توسط نویسنده و کارگردان از انها بهره برداری نشده  و استفاده نمیگردد.ما در این اجرا نه به یک بازنگری قوی ،اصولی درست ،منسجم و منطقی و قابل قبول از کودتای 28 مرداد  و جریان محمد مصدق و مسائل پیرامون وی مواجه هستیم و نه یک نگاه و زاویه خاص جدیدی از این اتفاق سرنوشت ساز تاریخی برای مرد م کشورمان در این نمایش دیده و مشاهده میشود. در نمایش راپرت های شبانه دکتر مصدق در ظاهر امر سه موقعیت مهم زندگی سیاسی ، تاریخی و خانوادگی مصدق مورد توجه قرار گرفته است: نخست فشار های سیاسی که از سوی مخالفین  در رابطه با قانون اساسی بر وی وارد میشود ،دوم وضعیت خانوادگی وی که بشدت تحت تاثیر زندگی سیاسی اش قرار گرفته است و سوم زمان محاکمه وی بعد از کودتا توسط ارتشیان و دفاع وی از تفکرات و اهدافش است که متاسفانه  حضور وی و عملکردش  در این سه صحنه انقدر کمرنگ ، بی رمق ، مختصر و محدود میباشد که اگر کسی مصدق واقعی قدرتمند و قوی را نشناسد به این باور میرسد که وی فرد بسیار ضعیف بی اراده و سردر گمی بوده است که در این صورت و از این منظر برداشت فوق   به هیچوجه با مستندات تاریخی  شخصت وی و عملکردش مطابقت نداشته  و به باور نمی نشیند .

از سوی د یگر اکثر مخالفین مصدق هم در این نمایش  دارای همین ضعف بوده و عدم پرداخت درست شخصیتی و رفتاری آنان نیز اصولا باعث شده است که این مبارزه تاریخی نفس گیر و مهم  بین دکترمصدق و رژیم منحوس شاهنشاهی و عواملش جدی تلقی نشده و در حد یک برخورد بسیار سطحی و بی ریشه و پایه نشان داده شود که صحنه درگیری کلامی مصدق با وزرا و نمایندگان مخالف و حتی موافقش  از این دست صحنه ها میباشد . . در بخشی دیگر از این متن و اجرا  تنها برخورد مخاطب با زندگی خانوادگی مصدق  اتفاق می افتد صحنه ای که دخترش از وی میخواهد که بجای نگارش راپرت های شبانگاهی به زدن ساز توسط او گوش دهد که اصولا این صحنه از نظر دیداری نیز به هیچوجه جذابیت ندارد چرا ا که اصولا بازیگر نقش دختر مصدق نمیتواند و بلد نیست که ساز بزند و یک اتفاق کمیک در این بخش از اجرا شکل میگیرد و سپس در ادامه این صحنه ،دختر مصدق به هنگام شنیدن راپرت های سیاسی و سرنوشت ساز وی  به خواب میرود و ظاهرا این پیام را به بیننده انتقال می دهد  که حتی خانواده وی نیر دیدگا هایش را قبول نداشته و حاضر نیستند به حرفهای او گوش بدهند اکه البته تعبیری درست ،منطقی و بی کنایه  در رابطه با مصدق نمیتواند باشد..مقایسه ای بین خیل طرفداران و مخالفین ومصدق به شکل مستند و واقعی بر اساس مستندات تاریخی  از یک سو و فعالیت های این دو گروه در سریالهای تلویزیونی که در رابطه با کودتای 28 مرداد شکل گرفته اند مانند هزار دستان از سوی دیگر  و... کسانی که در نمایش راپرت ها شبانه دکتر مصدق این وظیفه و نقش را بر عهده دارند  دیگر ضعف های اجرایی نمایش فوق  را عیان و بارز می سازد ..مقایسه ای بین  فیزیک و مشخصه های بازیگری محمد علی  کشاورز به عنوان یکی از رهبرن  چماقداران کودتای 28 مرداد در سریال هزار دستان، و خسرو احمدی به عنوان یکی از رهبرن  چماقداران کودتای 28 مرداد در نمایش راپرت های شبانه دکتر مصدق ،میتواند نمونه خوبی از این نگرش سطحی در پرداخت شخصیتی را بخوبی نشان داده و عیان سازد .استفاده از تعدادی دانشجوی جوان و البته انرژیک  متاسفانه در قالب رفتارهای  بسیار سطحی و به اصطلاح بدون پشنتوانه فکری و عملی در دو گروه مخالفان و موافقان دکتر مصدق، اصولا این درگیری تاریخی و عبرت اموز  را به نازل ترین سطح رسانده و هیچ عملکردی در این قسمت مورد قبول و باور نمیباشد صحنه هایی که بسیار شلوغ ؛ بی نظم و بی هدف نشان می دهد. از سوی دیگر مصدق نمایش اصغر خلیلی، دارای همان ویژگیها ئی  است که فرهاد ائیش در اکثر نقشهای سینمائی و تلویزیونی  خود و انهم در  قالب کمدی دارد  و این سوال درذهن تماشاگرشکل میگیرد که ایا صرف شباهت ظاهری هنرمند عزیزمان فرهاد ائیش با شخص مصدق می توانست مجوزی باشد برای بهره گیری از وی در ایفای نقش فوق، و جالب اینکه  در این  میان ،بازی  تقریبا قوی ، بی نقص و حرفه ای ایرج راد  برای ایفای نقش مخالف در مقابل مصدق ، به شکل غیر قابل باوری تماشاگر را از مصدقی بی رمق و درمانده دور کرده و به سمت و سوی مخالفیتش سوق میدهد. مسئله ای که قطعا در شکل واقعی زندگی مصدق این گونه نبوده و نمی بایست هم باشد .مصدق نمایش اصغر خلیلی اصو لا هیچ چیزی را جدی نمیگیرد و این مسئله را به تماشاگرانش منتقل میکند که این سهل انگاریهای وی بوده است که سبب موفقیت کودتا گران در رخداد 28 مرداد 1332شده است که البته  در واقعیت این گونه نبوده و اتفاق نیفتاده است .و خلاصه ماجرا اینکه تماشاگران نمایش فوق در پایان اجرا و هنگام خروج از سالن  در برابر این پرسش قرار میگیرند که اصولا اجرای یک کپی بی رمق، ناقص و غیر قابل باور از ماجرای مبارزات مصدق به چه دلیل شکل گرفته و اصولا قرار بوده است تماشاگران با چه دستاوردی سالن اجرا  را ترک گویند . نمایشی که زمان حضور اراذل و اوباش از یک سو و زنهای بدکاره  و ناموجه از سوی دیگر در ان با جذابیتهای بصری، بیشتر از زمان  حضور شخصیت اصلی یعنی مصدق در ان  بوده وتماشاگران البته به صورت اشتباه و البته غیر عمد،  با صحنه های سرشار از هجو گویی  و جملات مبتذل بیشتر ارتباط برقرار می کنند تا صحنه های کشدا،ر بی جذابیت و سطحی و خسته کننده مصدق ... صحنه هایی که قرار بوده است تا مبازرزات برحق مصدق را برای نجات کشور میهن و هموطنانش برای رسیدن به استقلال و ازادی به تصویر بکشد ..