قطب الدین صادقی: آیین «میر نوروزی» از مظاهر مدنیت است

به گزارش ایران تئاتر، این هنرمند و مدرس تئاتر روز چهارشنبه 8 شهریورماه در بخش اول سمینار نمایش‌های آیینی و سنتی سخنرانی خود را ارائه کرد.
او که در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر سخن می‌گفت، ابتدا تاریخچه‌ای از شکل‌گیری آیین میر نوروزی و کارکرد آن در دوره کهن بیان کرد و افزود: اساس آیین میر نوروزی، شاه کشی و جوهره آن در ارتباط با طبیعت و کشاورزی است. به این معنا که با کشتن شاه کاهل تن، خون تازه برای باروری بیشتر وارد زمین می‌شد.
صادقی در ادامه به تشریح تفاوت دین و جادو پرداخت و گفت: یکی از راه‌هایی که انسان برای تسریع حوادث زمین به آن دست‌یافت، مسئله جادو است به این معنا که انسان به‌موازات حرکت اصلی طبیعت، آیین‌هایی را برای تسریع عمل اصلی انجام می‌دهد که در ارتباط با رزق و روزی این جهانی است برخلاف دین که به جهان دیگر توجه دارد.
این کارگردان تئاتر با اشاره به ویژگی‌های دین و تمایز آن با جادو ادامه داد: اعتقاد به «غیر» در دین وجود دارد و بر اساس همین اعتقاد، انسان‌ها مراسمی را برای تقرب به آن «غیر» انجام می‌دهند درحالی‌که در جادو چنین چیزی وجود ندارد.
صادقی بابیان اینکه هنوز جامعه ما پر از جادوست، خاطرنشان کرد: گاه جادو با دین آمیخته می‌شود و آیین میر نورزی هم یک جادو است برای تسریع بخشیدن به حیات کشاورزی همچنان که به استقبال بهار رفتن که فصل رزق و روزی است، نیز خود یک عمل جادویی است.
او با یادآوری اجرای آیین میر نورزی در 5 روز پایانی سال، ابراز تأسف کرد که هیچ از شاعران و مورخان ایرانی، این آیین را توضیح نداده‌اند تا اینکه در قرن نوزدهم پژوهشگری فرانسوی به نام ژاک دمورگان با دیدن اجرای این آیین در کردستان، آن را ثبت و ضبط کرد و اولین کسی است که آن را برای ما باقی گذشته است.
کارگردان نمایش‌های «سحوری» و «عادل ها» یادآور شد: با اجرای آیین میر نوروزی، تمام امور شهر برای سه روز به دست عده ای دلقک می افتاد و درواقع راهی برای دیده شدن اقشاری بود که در طول سال دیده نمی‌شدند و به این شیوه، توده های مردم و قشرهای انکار شده جامعه، قرائت خود را از قدرت بیان می کردند و این یکی از بزرگترین نشانه های مدنیت بود که متاسفانه امروزه به دلیل جدایی ما از طبیعت، این آیین ها هم به دست فراموشی سپرده شده است درحالی‌که کارکردن بر این آیین ها می تواند دستمایه نگارش و اجرای درام های بزرگ شود.
در ادامه، غزال رحمان پور مقاله خود را با عنوان «نمایش نگاره های جام ارجان با تاکید بر نقوش لایه چهارم» و رامتین شهبازی مقاله خود را با موضوع «ساز و کار بازنمایی تخیل در نقالی بر اساس آرای ژیلبر دوران» ارائه کردند.
در بخش پایانی نوبت صبح، دکتر فرهاد مهندس پور نیز سخنرانی خود را با موضوع «درباره گفتگو در روایتگری ایرانی» ارائه کرد.
او در آغاز توضیح داد که مطالعه او بر بخش «گاهان» که قدیمی ترین بخش اوستا است، انجام شده است.
این استاد دانشگاه یادآور شد: ایرانیان مبتنی بر گفتگو یا داستان سرایی هستند و حتی نیایش های اوستا نیز شکل گفتگویی دارند. این گفتگو گاه درباره مظاهر طبیعی است و گاه مربوط به پیش از آفرینش مانند گفتگوی زرتشت و اهورامزدا.
به گفته مهندس پور، در بن اندیشه اوستا، خاستگاه اهریمن و اهورامزدا یکی است و بر اساس بن اندیشه دوم، هر چیزی به اصل خود بر می گردد که همین بن مایه، تمام ایده رستاخیزانه اوستا را می سازد.
کارگردان نمایش‌های «دیر راهبان» و «روز رستاخیز» اضافه کرد: آنچه را به عنوان فن روایی در اوستا یافته ام، فن گسست نامیده ام زیرا به جای اینکه منسجم باشد، پاره پاره است و با این شیوه، مفهوم زمانی تازه ای می سازد.
مهندس پور خاطرنشان کرد: فن گسست در روایتگری ایرانی، منطق گفتگو را دگرگون می کند و این همان ویژگی است که این امکان را فراهم می کند تا شرایط گفتگوی رو در روی میان نیکان و بدان فراهم شود.
او با تشریح گفتگوی میان ایزد سروش  و یکی از دیوان در اوستا اضافه کرد: در روایتگری ایرانی همیشه کارکترها خود را معرفی می کنند و این امکان فراهم می‌شود تا هر کس در مرز خود قرار بگیرد اما در عین حال امکان گفتگو برای هر دو طرف فراهم می‌شود.
او با اشاره به اینکه طرفین گفتگو در روایتگری ایرانی باید مرز خود را با طرف مورد گفتگو مشخص کنند، افزود: با این شیوه بین گفتگوکنندگان و موضوع گفتگو فاصله ای ایجاد می‌شود.
مهندس پور با توضیح گفتگوی میان شمر و ابن سعد در تعزیه و از سوی دیگر گفتگوی میان شمر و حضرت عباس گفت: در این شیوه، شمر و ابن سعد خود را همان طور که هستند، معرفی می کنند بدون اینکه ابایی از بیان بدی های خود داشته باشند. البته این فن گسست، مربوط به دوره ای است که هنوز پدیده ها در مرزهای خود ایستاده اند اما در گفتگوی میان شیطان و آدم و حوا که او خود را خیرخواه آنان معرفی می کند، از فن بدل پوشی استفاده می‌شود یعنی مرز میان قهرمان و ضد قهرمان مشخص نیست برخلاف شبیه پوشی که در اوستا ریشه دارد.
گفتنی است جایزه ویژه جلال ستاری در مراسم اختتامیه سمینار پژوهشی هجدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی که فردا پنجشنبه 9 شهریورماه ساعت 19.30 در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار خواهد شد اهدا می‌شود.