از تجربه کشورهای دیگر استفاده کنیم
سیاستگذاران با افرادی که ایده ، روش و نگاه خاص دارند مشورت کنند

داریوش مودبیان از بازیگران، کارگردانان، فیلمنامه نویسان و مترجمان فعال تئاتر  و بی اغراق نامش با روزهای رونق تله تئاتر اجین است.

او فعالیت هنری را با تئاتر تلویزیونی «ضحاک ماردوش» در سال ۱۳۴۳ آغاز کرد و در این حیطه آثار به یادماندی بسیاری از جمله شیطان در تاریکی(1361)، سوزنبانان(1363)، باجناق ها(1366) و ... از خود به یادگار گذاشت.

مودبیان که فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته مطالعات هنرهای نمایشی از دانشگاه سوربن پاریس(1359) و کارشناسی ارشد زبان‌شناسی از مؤسسه مطالعات علوم انسانی پاریس(1360) است، در کنار کارگردانی، در عرصه بازیگری، نویسندگی و ترجمه نیز بسیار فعال و خوش درخشیده است.

نگارش فیلمنامه«بوی پیراهن یوسف»، ترجمه اثر 13 جلدی «طنزآوران جهان»، بازی در آثار ماندگاری همچون تله تئاتر دکتر فاستوس، و ... همواره نام او را در اذهان زنده نگه داشته است.

تلاش های خستگی ناپذیر و فعالیت های چشمگیر این استاد برجسته دانشگاه، ما را برآن داشت تا در این ایام که شیوع کرونا مانعی بزرگ بر سر راه هنرمندان تئاتر شده، در گفت و گویی با او نگاهش را به رفصت های جدید عرضه در دنیای مجازی جویا شویم ، اینکه هنرمند امروز چگونه باید خود را با این بحران همسو و از آن موفق خارج شود:

 

موضوع را با طرح این سوال آغاز می کنم. در گذشته تئاتر تقریبا برای بحران های همچون کرونا راه چاره ای به نام تله تئاتر داشت. قالبی که شاید در این ایام حامی خوبی برای هنرمندان می شد اما تلویزیون شانه خالی کرده و هنرمندان به ناچار بی هدف بی فضای مجازی پناه آورده اند. به عنوان  کسی که سالهای اوج تله تئاتر با تلویزیون همکاری کردید و با زوایای پنهان و آشکار این تعامل –تلویزیون و تئاتر- آشنا هستید، بفرمایید علت چیست؟

این سوال را باید از مدیران رسانه ملی پرسید. آنها هستند که برنامه ریزی می کنند، کار پیشنهاد می دهند و بودجه برای آن اختصاص می دهند. آنها باید پاسخ دهند که چرا در زمانی که ما فقط دو شبکه تلویزیونی داشتیم تئاتر اجرا می شد اما حالا تئاتر نداریم. در این روزها که بحران کرونا مانع اجرای صحنه ای می شود، در وهله اول رادیو و تلویزیون که یک نهاد دولتی هستند باید درهایش را بگشایند، برنامه ریزی کند و افراد حرفه ای را فرا بخواند.

تئاتر در تلویزیون نزول کرد چون امکانات در اختیار کسانی قرار گرفت که اینکاره نبودند. به مرور تماشاگر با پدیده ای خام و ناپخته روبرو و از استقبالش کاسته شد. من در سال 1366 نمایش باجناق ها را که موضوعات اجتماعی روز را با تم طنز بیان می کرد، ساختم و سالهاست پخش می شود و با استقبال مخاطبان روبرو بوده است. دکتر فاستوس، سوزنبانان، پرده عجایب و ... از آثار پرمخاطب تلویزیونی بودند.  الان هم شرایطی است که می توان به این سمت رفت و کارهای به روز و مخاطب پسند تولید کرد.

 

برخی هنرمندان در این شرایط فضای مجازی را برای  ارائه آثار خود برگزیدند، به نظر شما آیا می توان در فضای مجازی به یک مدیوم جدید برای تئاتر رسید؟

من چون تجربه ای در این حوزه ندارم نمی توانم اظهار نظر کنم اما بی شک فضای مجازی فقط در این ایام به کار می آید و با فروکش کردن کرونا و باز شدن سالن های نمایش مطمئنا هنرمندان تغییر نگاه می دهند. چون مخاطب خاص منتظر تئاتر بر روی صحنه است. بی شک کسانی که قصد دارند آثاری را در فضای مجازی دنبال کنند به سراغ سریال ها و فیلم ها می شوند.

حرکت بی برنامه  بی هدف در فضای مجازی، بسان همان اقدامی است که برخی کارگردانان برای جلب نظر مخاطب عام، به سمت جذب بازیگران چهره سینمایی رفتند. این مخاطب تنوع طلب است و زود خسته می شود و به ناچار آنها را وادار کرد برای جلب نظر این دسته از مخاطبان کارهای دسته چندم به روی صحنه ببرند و نتیجه اش از دست دادن مخاطب علاقه مند و خاص شد.   

ما در فضای مجازی نمی توانیم یک کار خوب ارائه دهیم. چون نیاز به امکانات ویژه و تخصصی داریم. نمی شود یک فیلم از یک اجرا را که با یک دوربین و میکروفن روی دوربین ، ضبط شده است، نمی توان به عنوان یک محصول هنری عرضه کرد.

 برخی به من هم پیشنهاد دادند که آثارم را برای نمایش در فضای مجازی ارائه دهم اما نپذیرفتم؛ چون تئاتر تلویزیونی با قواعد تئاتر صحنه فرق می کند. نمایش یک تئاتر زمانی می تواند تاثیرگذار باشد که براساس زبان تلویزیونی کار کند. من چند نمونه از این نمایش ها را دیده ام واقعا کاری با کیفیتی نیست. اینها گزارش تئاتر است.

امیدوارم راهی گشوده شود تا هنرمندان بتوانند از این حوزه سود ببرند.

 

یکی از موانع تولید حرفه ای کمبود فضای مناسب است ،به عقیده شما با تغییر کاربری برخی سالن های نمایشی امکان رفع این مشکل و تولید فیلم نمایش های مطلوب وجود دارد؟

به این سادگی نیست. من سالها در مدرسه تلویزیون درس داده ام. دانشجو چند ترم در حوزه تئاتر درس می خواند و بعد از آنکه مقدمات را فرا گرفت تئاتر تلویزیونی را فرا می گیرد. به این سادگی نمی شود فرمول داد. آنچه ما امروز به آن احتیاج داریم موقعیت پردازی است که با شناخت و تمرین مستمر به دست می آید. اینکه از یک نمایش فیلم بگیریم یک گزارش است و فقط برای آرشیو مناسب می باشد.

 

پس به عقیده شما بهترین راه برون رفت از این مشکل چیست؟   

در گام اول باید ببینیم در کشورهای دیگر چه می کنند. بررسی کنیم که زیرساخت ها را چگونه برای بحران آماده می کنند. برویم از آلمان یاد بگیریم. مگر تئاتر آلمان تعطیل شده است. تئاتر آلمان از قرن 19 شروع شده و حتی در دوران هیتلر خود را حفظ کرد. از فرانسه که سیستم تئاتری نزدیک به ما دارد چرا الگو نمی گیریم. مگر تئاتر وارداتی نیست، مگر ابزار و امکانات وارداتی نیستند الگوی فکری را هم از آنها بگیریم.

در آلمان بیش از 280 تئاتر حرفه ای و ملی وجود دارد –بجز گروههای تئاتری متعددی که در این کشور فعالیت می کنند- که همه هنرمندان آن کارمند شهرداری هستند. تئاتر خصوصی در آنجا وجود ندارد و اگر هست یک نظام دیگر بر آن حاکم است. شهردار موظف است همانگونه که به فضای شهری بها می دهد به فضا فرهنگی نیز توجه کند. قلب تپنده فرهنگ شهری تئاتر است. در فرانسه هنرمندان بزرگ و مشهور تئاتر مدیر می شوند. آنها با دولت یا شهرداری جلسه می گذارند و برنامه ریزی دو سه ساله برای تئاتر طرح ریزی می کنند و به هنرمندان یارانه می دهند.

در سوئد تئاتر تعطیل نشد بلکه تعدیل شد. می دانم که در استکهلم گروه های تئاتری فعال کار می کنند.

باید برویم ببینیم آنها در مقابله با کرونا چه کردند آیا به گذاشتن برنامه های لایو و فیلم نمایش های سطح پایین و بی کیفیت اکتفا کردند یا نه.  ما حتی از کشورهای اطراف خودمان هم زیاد خبر نداریم. آیا تئاتر ترکیه تعطیل است؟

 

بی شک که این موضوعات مهم اما زمانبر است با وضعیت بحرانی این روزهای هنرمندان چه باید کرد؟

روزهای سختی است و امیدوارم این روزها بگذرد. من این روزها کار ترجمه می کنم. ولی می دانم بسیاری نیازمند هستند. من فقط می توانم حواسم به گروه و اطرافیان خودم باشد و در حد جزئی کمک کنم. کسانی که مسئولیت در تئاتر به عهده گرفته اند باید حرکت کنند. باید قدم بردارند. اینکه می گویند یک کار تولید کنید، خودتان ضبط کنید تا ما ببینیم اگر خوب بود برای فروش کمک می کنیم حرکت مثبتی نیست. هنرمندان باید حمایت شوند.

این وظیفه مسئولان و سیاستگذاران است که برای این مسئله فکر کنند. با افراد با تجربه، آنهایی که ایده دارند، روش دارند،  نگاه خاص به این حوزه دارند و ... جلسه بگذارند. از این بردارهای فکری یک جریان بسازیم و این جریان را با یک سیاست درست ادامه دهیم. منابع را هم برایش داشته باشیم. اگر قصد کمک به هنرمند و تولید داریم باید آدم های مولد را حمایت کنیم و منابع مالی را تامین کنیم. با این شیوه می تواند سودآوری کرد.

یادمان باشد که تئاتر جایگاه گفت و گوی تمدن هاست باید به هر شیوه ای حفظ شود و لازمه آن کمک گرفتن از افراد کارآمد است.

به این موضوع هم فکر کنیم که تماشاگر تئاتر این روزها چه می کند؟ خودش را با چه چیزی سرگرم می کند. برای اینکه کار درست انجام دهیم باید اندیشه جدید داشته باشیم. بی شک این دوره هم می گذرد و درهای تماشاخانه ها باز می شود اما وضعیت سخت تری پیش رو خواهیم داشت و تا چرخه تئاتر بخواهد راه بیفتد اگر همت کنیم دو سه سال طول خواهد کشید.

 

گفت و گو از علی رحیمی