کرونا و به خطر افتادن امنیت شغلی یک حرفه پرمخاطره

خبرنگاری از جمله مشاغل سخت و پرمخاطره محسوب می‌شود . در شرایط عادی یک خبرنگار در هر حوزه‌ای که فعالیت می‌کند برای دریافت و پوشش اخبار و رویدادها آن هم به شکلی موثق و شفاف، باید جهد و کوششی زاید الوصف داشته باشد چه برسد به شرایط ویژه‌ای همچون اوضاع حاکم که به سبب شیوع بیماری کرونا و رعایت اصل فاصله‌گذاری اجتماعی و اعمال پروتکل‌های بهداشتی به منظور قطع زنجیره ابتلا، کار در این عرصه بغرنج شده چرا که بسیاری از رویدادهای جریان‌ساز که خوراک عرصه‌های خبری هستند به حالت نیمه‌تعطیل و تعطیل درآمده است.

در اوضاع و احوال کنونی جان سالم به در بردن و رهایی از ورطه این بیماری مهلک، موجب شده است تا کمتر کسی توجهی به اخبار و رویدادهای حوزه‌هایی غیر از سلامت و معیشت داشته باشد و این امر در عین حالیکه نگران کننده است، ناگزیر فعالان  رسانه و خبرنگاری، در حوزه‌هایی از جمله فرهنگ و هنر را به دنبال اتخاذ تدابیر به تلاشی دو چندان رساند، تا علاوه بر حفظ پویایی و نشاط در این عرصه، بتوانند همچنان به درستی انعکاس دهنده رویدادهای جریان یافته این عرصه در فضای خبری باشند.

به بهانه 17 مرداد؛ روز خبرنگار  و به سنت هر ساله به منظور قدردانی از تلاش ساعی اهالی رسانه در حوزه فرهنگ و هنر و به ویژه تئاتر باید به سراغ خبرنگاران فعال حوزه تئاتر رفتیم تا با ایشان از افت و خیزها، مصائب تلخ و شیرین عرصه خبر، خاطرات و یادمان افراد و اساتیدی که هدایتگر آنها در این مسیر بوده‌اند جویا شدیم . در این روزها پرابهام  خبرنگاران حوزه تئاتر، رسانه های رسمی کشور پیرامون شرایط کار خبری در دوران کرونا و چشم‌انداز این اوضاع در آینده پاسخگوی سئوالات مان بودند . با یادی از روح الله رجایی خبرنگار حوزه فرهنگ و هنر و سردبیر روزنامه جام جم که در اثر ابتلا به کوید 19 جان بر سر حرفه خود گذاشت در ادامه نظرات همکاران این عرصه را می‌خوانید.

امین خرمی، خبرنگار باسابقه عرصه فرهنگ و هنر که در حال حاضر همکاری رسانه‌ای با خبرگزاری ایرنا نیز دارد، یکی از دوستان خبری است که در پاسخ به این پرسش یعنی شرح سختی و مشقت کار خبرنگاری به ایران تئاتر گفت: پیگیری مطالبات بحق فعالان تئاتر در قالب خبر و یا گفت‌و‌گو در مراجعه به برخی از مسئولان و مدیران فرهنگی از جمله سختی‌های این عرصه است با توجه به اینکه شاید بسیاری از این دوستان پاسخی صریح و شفاف به مطالبات فعالان تئاتری که ما آن را در قالب‌های خبری مطرح می‌کنیم نمی‌دهند و گاه این امر موجب می‌شود که یک خبرنگار با وجود همه تقلا و تکاپویی که دارد به نتیجه مطلوب نرسد و علاوه بر اینکه پاسخی برای دبیر و یا مسئول مربوطه خود در یک واحد خبری ندارد، شرمنده جامعه هنری می‌شود که او را امین خود دانسته و برای پیگیری و به ثمر نشستن مطالباتشان، میانجی کرده‌اند.

عشقی ذاتی به مقوله خبر و رسانه 

خرمی در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون با توجه به مشقات این حرفه به فکر این افتاده است که حرفه‌ای را تغییر دهد گفت: من در کنار کار خبر تدریس هم می‌کنم اما از آنجا که عشق به مقوله‌ای به نام خبر و کار رسانه دارم همه سختی و دشواری‌های این راه را به جان خریده و هیچگاه حتی به قدر لحظه‌ای به فکر ترک این حرفه نیفتاده و نخواهم افتاد.

اما از جمله خبرنگاران فعال حوزه تئاتر، احسان زیورعالم است که پیشتر سابقه خبرنگاری تئاتر با خبرگزاری تسنیم را داشته است او در این باره گفت: هر حرفه سختی‌های خاص خود را دارد و کسی که حرفه خبرنگاری را برای خود انتخاب کرده لذا زیربار همه فشارها و سختی‌های آن نیز خواهد رفت؛ هیچگاه به فکر تغییر شغل نبوده و نیستم چون در وهله نخست تحصیل کرده رشته تئاتر هستم هر چند که خبرنگاری را تجربی آموختم و این جایگاه را مدیون شخصی به نام علی کتابدار هستم. من آنقدر به حرفه دیگر برای تغییر شغل فکر نمی‌کنم که حتی طی این سال‌ها تصدیق رانندگی خودم را نیز نگرفتم تا مگر روزی مجبور شوم برای تأمین مخارج زندگی به سراغ مشاغلی همچون اسنپ و غیره بروم.

یک اصل اجتناب‌ناپذیر 

شقایق فرشته؛ خبرنگار تئاتر خبرگزاری هنرآنلاین در پاسخ به این پرسش نگاه متفاوتی دارد و با اشاره به اینکه به هر حال خبرنگاری در این حوزه را با همه مخاطرات و سختی‌های آن پذیرفته است، گفت: با این وجود بارها در مقام قیاس شغلم با بسیاری از مشاغل برآمده و تصور می‌کنم چون به میزان تلاشی که انجام می‌دهم، درآمدی که هزینه‌های زندگیم را تأمین کند را دریافت نمی کنم لذا بارها به تغییر شغل می‌اندیشم اما علاقه به تئاتر در وجود من یک اصل اجتناب‌ناپذیر است و در کنار خبرنگاری سعی می‌کنم در همین حوزه فعالیتی غیرخبری نیز داشته باشم.

داوود کنشلو؛ خبرنگار خبرگزاری ایکنا که در حوزه سینما و تئاتر فعالیت می‌کند در واکنش به این پرسش گفت: سال‌هاست که در این عرصه فعالیت می‌کنم و اگر چند سال قبل این پرسش از من مطرح می‌شد شاید به صراحت می‌گفتم که دیگر انگیزه‌ای برای این کار ندارم چرا که در وهله نخست بسیاری از افرادی که منبع کسب خبر محسوب می‌شوند برخورد مناسبی با خبرنگار ندارند و این از جمله مواردی است که موجب دلسردی و دلخوری خبرنگار می‌شود اما در این مقطع از زمان که بسیاری از هنرمندان از جمله دوستان قدیمی من هستند و به من لطف دارند به برکت وقتی که آنها به من اختصاص می‌دهند چندان از نظر حرفه‌ای کمبود و خلأیی را در خود احساس نمی‌کنم.

وی ادامه داد: مسئله اصلی در زندگی خبرنگاری من فعالیت در عرصه خبرگزاری است که تخصصی به موضوعات مطرح در عرصه فرهنگ و هنر نگاه می‌کند و آن نگاهی دینی و ارزشی است تا آنجا که شاید از میان صدها رویداد و خبر موجود در عرصه سینما و تئاتر، تعدادی به قدر انگشتان دست را مجاز به پوشش و تولید خبر باشم.

تقدیر خبرنگاری 

صبا کریمی خبرنگار قدس‌آنلاین در پاسخ به این پرسش گفت: اعتقاد دارم که خبرنگاری برای زندگی حرفه‌ای من مقدر شده است لذا با تمام مخاطرات و سختی‌ها آن را پذیرفته‌ام و حتی تحصیلات عالیه من در دانشگاه در حوزه خبر بوده است، به همین دلیل انتخاب دیگری به عنوان شغل جایگزین خبرنگاری ندارم و شاید روزی اگر تأمین مالی و اقتصادی باشم، حرفه آینده‌ام را البته باز هم از وادی هنر انتخاب کرده و به سراغ نقاشی و موسیقی می‌روم.

به هر حال خبرنگاری همچون بسیاری از مشاغل با خاطرات تلخ و شیرین زیادی همراه است، در این مقال و به مناسبت روز خبرنگار از دوستان خبری که در این گفت‌و گو شرکت کردند در مورد تلخ‌ترین و شیرین‌ترین رویداد در طی فعالیت یکساله شان سؤال شد که امین خرمی گفت: خوشحال از این بودم که بعد از مدتها شخصی همچون شهرام کرمی سکان تئاتر این کشور را به دست گرفته است؛ کسی که خود دردآشنای این حرفه ای و غیرخودی نیست و صدافسوس که او نیز استعفا کرد و این بدترین خبری بود که در این یک سال اخیر شنیدم.

زیورعالم نیز گفت: مرگ برخی از بزرگان هنرهای نمایشی برای ما خبرنگاران تلخ است اما واقعیتی است که باید آن را پذیرفت و اگر من حتی خبرنگار نبودم باز هم از مرگ عزیزانی همچون محمدعلی کشاورزو سیروس گرجستانی و ... که در عرصه تصویر و نمایش از آنها خاطرات خوبی در ذهن داریم سخت ناراحت می‌شدم.

مرگ بزرگان هنرهای نمایشی؛ تلخ ترین اخبار  در یک سال گذشته

نکته جالب توجه اینکه دیگر خبرنگاران پاسخگو به پرسش‌های این گزارش یعنی شقایق فرشته، داوود کنشلو و صبا کریمی نیز در واکنش به طرح این پرسش تنها به ذکر خاطره تلخ از دست دادن پیشکسوتان هنرهای نمایشی و سینما و به ویژه درگذشت محمدعلی کشاورز و سیروس گرجستانی اشاره کردند.

البته از این موضوع که بگذریم باید به نکته‌ای خاص در ادامه این گزارش اشاره کنیم و آن اینکه با توجه به شرایط ویژه‌ای که اکنون حاکم شده است و شیوع بیماری کرونا و رعایت اصل فاصله‌گذاری اجتماعی و اعمال پروتکل‌های بهداشتی به منظور قطع زنجیره ابتلا را شاهد هستیم، عملاً در خیلی از عرصه‌ها به ویژه تئاتر و هنرهای نمایشی، انجام فعالیت‌ها و برگزاری رویدادها یا به حالت تعلیق درآمده و یا به تعطیلی کشیده شده است و این امر ابتدا به ساکن به این معنی است که چون اتفاقی رخ نمی‌دهد لذا در عرصه خبر و اطلاع‌رسانی تئاتر نیز مشکلی بر عمده مشکلات و مصائب خبرنگاران این حوزه افزوده شده است.

در اوضاع و احوالی که جان سالم به در بردن و رهایی از ورطه بیماری کرونا، موجب شده تا کمتر کسی توجهی به اخبار و رویدادهای حوزه‌هایی غیر از سلامت و معیشت داشته باشد و درصد قابل توجهی از اقشار مردم چندان الزامی به رخ دادن رویدادهای هنری از جمله تئاتر و انعکاس رسانه‌ای آن نمی‌بینند اما نباید فراموش شود که این وادی برای قشری از جامعه به منزله کسب و کار و حرفه تلقی شده و در کنار هنرمندان، جامعه خبری به عنوان منعکس کننده این رویدادها علاوه بر نگرش حرفه‌ای به این عرصه از منظر منبعی برای ارتزاق  و گذران زندگی خود به آن نگاه می‌کنند. عرصه‌ای که نفس های آن به شماره افتاده و می طلبد تا خبرنگاران با حفظ پویایی و نشاط، همچنان مخاطبان خود را برای عرضه محتوای تولید شده خود پیرامون موضوعات گوناگون مرتبط با این حوزه با چنگ و دندان نگاه دارند به همین دلیل در ادامه این گزارش درباره سازگاری خبرنگار تئاتر در دوران کرونا و اینکه باید چه تدابیری اتخاذ نماید که در بی‌خبری رویدادی این اوضاع، همچنان فعالیت توجیه‌پذیری داشته باشد از خبرنگاران مشارکت کننده در این گزارش سؤال کردیم  و امین خرمی در این مورد پاسخی قانع کننده داد و گفت: به هر حال رسالت خبرنگار هنری به ویژه در عرصه تئاتر  در دوران کرونا بیشتر از هر زمان دیگری خطیر و تعیین‌کننده است چرا که به هر حال با تعطیلی بسیاری از رویدادهای تئاتری اما همچنان می‌توان و باید خبرنگار وظیفه خود را به عنوان حلقه ارتباطی میان خانواده تئاتر با مدیران و مسئولان این حوزه به انجام برساند تا آنها در این اوضاع و شرایط به مطالبات بحق خود رسیده و من به شخصه در این ایام که رویدادها و اجراهای تئاتری که منبع اصلی اخبار حوزه نمایش محسوب می‌شوند به حداقل رسیده، این مهم را پیگیری کرده و علاوه بر تولید محتوا سعی در آن دارم تا حد توان مصائب و مشکلات جامعه تئاتری را کاهش دهم.

 تولید خبر در حوزه تئاتر  منوط به برگزاری رویداد 

 زیورعالم در پاسخ به این پرسش اما نظرگاه متفاوتی را مطرح کرد و گفت: کرونا یک واقعیت تلخ است اما بعد از طی شدن موج نخست آن که همه را در بهت و حیرت فرو برد، در این مقطع زمانی همگی به این نتیجه رسیده‌ایم که باید آن را به عنوان جزئی از زندگی روزمره خود بپذیریم و در نسبت با آن سازگاری خود را به حداکثر برسانیم. به نظر من این دوران فرصت و مجال مناسبی برای پرداخت ریشه‌ای به مقوله هنر و به ویژه تئاتر و اهمیت بخشی آن در میان آحاد جامعه است.

وی ادامه داد: شاید بسیاری از سردبیران و مدیران خبری به دلیل نداشتن وسعت دیدگاه، فعالیت خبری در حوزه تئاتر را منوط و مشروط به برگزاری رویدادها و اجرای آثار صحنه‌ای و گونه‌های دیگری نمایشی بدانند در حالیکه به اعتقاد من بسیاری موضوعات مغفول مانده در این حوزه وجود دارد از پرداختن به تاریخچه تئاتر تا چرایی وقوع برخی اتفاقات و جریانات و همچنین پرداخت ریشه‌ای به مقوله هنرهای نمایشی و اینکه آیا الزامی برای تداوم فعالیت‌های تئاتری به عنوان یک اصل شاخص مدنی و فرهنگی احساس می‌شود یا خیر؟

این خبرنگار تصریح کرد: به این واسطه شخصاً در دوران کرونا هیچگاه دچار خلأ و کمبود به منظور تولید محتوای خبری نشدم و سعی کردم پرداختن به این موضوعات را جایگزین روال عادی خبر و اطلاع رسانی در حوزه تئاتر کنم.

شقایق فرشته؛ خبرنگار هنرآنلاین در پاسخ به این پرسش نگاهی متفاوت را مطرح کرد و به خطر افتادن امنیت شغلی خبرنگاران تئاتر را پیامد منفی حاکم شدن وضعیت موجود دانست و گفت: ما صدای قشر مظلوم فعال در تئاتر هستیم و قطعاً زمانی که اندک فعالیت‌های تئاتری آن هم به بهانه شیوع یک بیماری همه‌گیر به حداقل سطح ممکن خود می‌رسد لذا دیگر بهانه‌ای باقی نمی‌ماند تا با نعکاس رویدادهای تئاتری بازتاب دهنده کمبودها و کاستی‌های این حوزه به جامعه و در درجه اول به مسئولان باشیم و لذا در این شرایط قشر تئاتری و خبرنگاران تئاتر همچنان در موضع ضعف باقی مانده و تداوم این رویه به تضعیف روزافزون جیاگاه و موقعیت آنها منتهی می شود.

شاهد بیکاری خبرنگاران تئاتر در دوران کرونا هستیم

فرشته ادامه داد: در اینجا باید بگویم که تنها نباید بیکاری جامعه تئاتری و فعالان این حوزه را به جهت کمی و نبود تولیدات مشاهده کرد بلکه هز ار گاهی شاهد بیکاری خبرنگاران تئاتری هستیم که چون توجیهی برای حضور آنها در محیط‌های خبری نیست لذا از کار بیکار می‌شود و متأسفانه شاهد هستیم که تظلم خواهی آنها نیز به جایی نمی‌رسد.

کنشلو، خبرنگار ایکنا نیز اینچنین پاسخ داد: همانطور که گفتم من خبرنگار یک خبرگزاری تخصصی هستم و در دورانی که همه‌چیز عادی بود هم من در تأمین اخبار این حوزه در مضیقه بودم اما با تعریف سوژه و بررسی خلأها و کمبودهایی که در این زمینه از منظر پرداختن به تئاتر دینی و ارزشی وجود داشت در صدد رفع کاستی های حوزه خودم حداقل به شکل کمی بودم، این سیاست را در دوران کرونا نیز همچنان در پیش گرفته و نیازهای خودم را تأمین می کنم هر چند که به هر حال حجم اخبار و مصاحبه های تولیدی به جهت شیوع کرونا در همه سطوح خبری تنزل چشمگیری داشته است.

صبا کریمی؛ خبرنگار تئاتر قدس‌آنلاین نیز در واکنش به طرح این پرسش، مسئولان را به اتخاذ تدبیری درست برای سلامت و امنیت شغلی خبرنگاران فراخواند و گفت: شاهد هستیم که عرصه‌هایی همچون سینما، موسیقی و حتی هنرهای تجسمی وضعیتی مشابه تئاتر را در ابتدای کرونا تجربه کردند اما به جهت عرضه محصولات تولیدی در این حوزه‌ها با استفاده از امکانات نوآورانه و اینکه شاید اغلب آنها  از این نظر که تئاتر یک هنر جمعی و حضوری است که  با گذراندن پروسه تمرین و آماده سازی و اجرای زنده، مهیا می شود، شباهیت با آن ندارند لذا تئاتر و به تبع آن عرصه خبرنگاری تئاتر با تهدیدات خیلی بیشتری ناشی از شیوع این بیماری مواجه است.

یک فرصت طلایی در دل تهدید جهانی 

در بخش دیگری از این گزارش با این خبرنگاران درباره اتخاذ برخی تمهیدات و تدابیر از سوی مسئولان همچون تئاتر آنلاین برای نجات تئاتر حداقل  از منظر استقبال مخاطب و بهبود نسبی شرایط اقتصادی وارد بحث شدیم که هر کدام نظرات مختلفی داشتند و امین خرمی؛ خبرنگار ایرنا پیرامون این موضوع گفت: گسترش فعالیت کاربران در فضای مجازی و بهبود و ارتقای امکاناتی که شبکه‌های اجتماعی در اختیار آنها می‌گذراند راهکار خوبی برای این منظور محسوب می‌شود هر چند که تئاتر آنلاین در ایران با آنچه در دنیا متداول است تفاوتی اساسی دارد.

وی افزود: با این حال در آینده ای نسبتاً دور البته به شرط فرهنگسازی درست و ارتقای زیرساخت ها می توان امیدوار بود که تئاتر آنلاین بازوی کمکی این عرصه باشد و تأکید می کنم که توسعه زیرساخت، جایگاه و تبلیغ و درک درست از مفهوم فضای مجازی در میان کاربران به عنوان بستری متفاوت برای عرضه یک اثر نمایشی  شرط لازم است که البته نیاز به صرف وقت و زمان بسیاری دارد.

 تئاتر آنلاین هنوز وجه جدی  به خود نگرفته

احسان زیورعالم اما تئاتر آنلاین را در این شرایط چندان ساز و کار کارآمدی ندانست و گفت: بی تفاوتی و بدعهدی بسیاری از مسئولان و نهادها و سازمان ها موجب شده است که این عرصه از یک وحدت رویه و انسجام در همه ادوار برخوردار نباشد، تئاتر آنلاین امری جدید و تازه نبوده و مسبوق به سابقه است اما طی این سالها بنا به اضطرار و الزامی شاهد رونق مقطعی این نوع عرضه تئاتر بودیم که به جهت همان بدقولی و بدعهدی متولیان با افت و خیزهای زیادی همراه بوده است که در نهایت رو به افول گذاشته و لذا تضمینی برای حرکت قدرتمند و دائمی این تمهید به عنوان یک اصل مسلم و همیشگی حتی در دوران پساکرونا وجود ندارد.

وی ادامه داد: من تولید تله تئاتر را از سوی رسانه ملی به جهت فراگیر بودن و اینکه شاید همچنان جمع کثیری از مردم اعتمادی از نظر سالم بودن فضای اخلاقی به آن دارند بیشتر می پسندم و یا همچون سالهای دور که تله تئاتر به شکل زنده از تلویزیون پخش می‌شد ترجیح می دهم که البته باید گفت دوستان مسئول در این رسانه فراگیر با تئاتر چندان قرابتی ندارند و یا اساساً شناختی از آن نداشته و لذا لزومی در زمینه چنین تولیداتی را برای پر کردن آنتن پخش احساس نمی‌کنند.

شقایق فرشته نیز در مواجهه با این پرسش آن را راهکاری نوآورانه خواند و گفت: البته نباید از این واقعیت غافل بمانیم که تئاتر آنلاین به سبب بروز این بیماری دومرتبه بر سر زبان‌ها افتاد و مسئولان همچون همیشه فاقد آمادگی لازم به منظور استفاده و برخورداری از این قابلیت که در فضای مجازی فراهم شده است، بودند.

تئاتر آنلاین راهکاری مقطعی و موقتی است

وی ادامه داد: از آنجا که به این مسئله هم همچون بسیاری از راهکارها مقطعی و یک ساز و کار موقتی آن هم تا پایان یافتن کرونا نگاه می‌شود لذا به دلیل گذرا بودن، فاقد زیرساخت‌های لازم بوده و البته مسئولان نیز هیچگاه به صرافت نخواهند افتاد که این امر را تجهیز و معایب آن را رفع نمایند و مثلاً با ارتقای پهنای باند اینترنتی این امکان را فراهم کنند که افراد زیادی فراغ از مخاطرات موجود در اماکن عمومی نظاره‌گر یک اجرای زنده تئاتر از طریق سیستم‌های خانگی و هر جایی که به صلاح می‌دانند باشند.

کنشلو؛ خبرنگار ایکنا در مواجهه با این پرسش اینگونه اظهار نظر کرد: چون در هر دو حوزه سینما و تئاتر فعالیت خبری دارم و البته بیشترین دلبستگی من با سینماست با این وجود درک درستی از تئاتر آنلاین ندارم؛ من در مورد سینما هم ترجیحم این است که فیلم را با حضور در سالن سینما و درگیر شدن با محیط و شرایط حاکم در آن روی پرده نقره‌ای ببینم که به زبانی عامیانه لطف و صفای دیگری دارد چه برسد به تئاتر که اساساً اجرایی زنده و درگیر شدن  و دم به دم شدن مخاطب با بازیگر و اجزای صحنه است لذا شاید راهکاری مقطعی و اجباری باشد اما برای یک امری دائمی نمی توان به آن دل بست.

عادت تماشاگر ایرانی  چه عام و چه خاص 

صبا کریمی، خبرنگار قدس‌آنلاین، اجرای تئاتر به شکل آنلاین را محکوم به شکست دانست و گفت: ما به شکل عرفی و سنتی تئاتر را زنده و از رهگذر حضور در سالن‌های نمایشی مشاهده کرده و می‌کنیم، این امر چه در نزد مخاطب عام و چه مخاطب خاص و حتی حرفه‌ای‌های این عرصه یک اصل است و حتی اگر از منظر عام به این مسئله نگاه کنیم و توقع داشته باشیم که مخاطبان در فضای مجازی و با تماشای آنلاین در جریان یک اجرای تئاتری قرار گیرند اما تجربه نشان داده است که به هر حال چنین مقوله‌ای یک امر موقتی و عاریتی است و قطعاً در دوران پساکرونا مطالبه‌گری جدی برای استقرار و دائمی و فراگیر شدن این مقوله که منجر به قوام و پختگی آن از رهگذر  رفع نواقص و معایب آن شود وجود نخواهد داشت که البته هم خواستی از جامعه هنری مطرح نخواهد شد و هم عزمی از سوی مسئولان را شاهد نخواهیم بود.