پیشنهادات دانشجویی برای بهبود یک جشنواره
اهمیت انتخاب دبیر و داورها تا سرنوشت بازنده ها
ابهامات بسیار در روند برگزاری بزرگ‌ترین رویداد تئاتر دانشجویی ایران
ایران تئاتر-سعید عسگریان*: در سالیان اخیر شاهد موجی از اعتراضات و ابهامات در روند برگزاری جشنواره دانشجویی بوده‌ایم که موجب شده سال به سال از کیفیت دانشجویی این جشنواره مهم کاسته شود.
قبل از بیان پیشنهادات باید توجه داشت تا زمانی که روند تئاتر کشور به جای کمپانی‌ها و گروه‌های رسمی با اشخاص رو به رو باشد بسیاری از مشکلات پابرجا خواهند ماند. در چنین حالتی بزرگ‌ترین مشکل این است که به جای رویکرد جمعی، افراد رویکرد‌های شخصی را در این هنر جمعی مد نظر قرار خواهند داد. در واقع حالت ایده‌آل به این شکل است که کمپانی‌ها و گروه‌های هنری رسمی به وجود بیایند و طبق مراحل قانونی عضو بپذیرند، باشگاه مشتریان داشته باشند و برنامه نمایش‌های‌شان تا آخر سال مشخص باشد و از این طریق اعضا، فعالیت هنری‌شان را به چشم یک شغل مطمئن ببینند که منبع درآمد آن‌ها را تضمین می‌کند. در این بین هر کدام از این کمپانی‌ها و گروه‌ها می‌توانند بخش ویژه دانشجویی داشته باشند و در برنامه سالانه خود اعضایی را از طرف کمپانی به جشنواره معرفی کنند تا رقابت میان دانشجویان حاضر در گروه‌های تئاتری شکل بگیرد، و در کنارش همیشه یک ظرفیت محدودی نیز بتوانند به صورت مستقل شرکت کنند تا مجددا خطر انحصاری شدن جشنواره این بار توسط کمپانی‌ها شکل نگیرد. این کمپانی‌ها با توجه به سرمایه‌گذاری‌ای که در تئاتر می‌کنند می‌توانند تعدادی مشخص از نمایندگان خود را به جشنواره معرفی کنند و اگر مثلا کمپانی‌ای به توفیقی رسید این توفیق باعث افزایش سهمیه آن گروه شود تا پیروزی یک پیروزی جمعی باشد و نه یک پیروزی شخصی (پیروزی متعلق به گروه بزرگ‌تری باشد). این شکل یک رقابت جمعی میان گروه‌ها و تشکل‌ها را ایجاد می‌کند که تئاتر را به سمت حرفه‌ای شدن و داشتن یک چرخه اقتصادی ثابت سوق می‌دهد، چرخه‌ای که حالا جشنواره دانشجویی می‌تواند یک فرصت خوب در میان فرصت‌های دیگرش باشد، نه تنها فرصت و دریچه‌اش برای انجام کار خلاقانه.
توضیحاتی که تا این جا داده شدتصویری ایده‌آل و حرفه‌ای بود که به دلایل زیادی تئاتر ایران به آن دسترسی ندارد، اما ذکر آن از این منظر بود که تاکید شود نباید صورت‌مسئله را پاک کرد و راه حل اصلی را به فراموشی سپرد، راه حل اصلی برای تمام تئاتر ایران می‌تواند چنین شاکله حرفه‌ای و منظمی باشد که در آن قرارداد‌ها به جای اشخاص با گروه‌ها و کمپانی‌ها بسته می‌شوند و تمام برنامه‌ها به شکلی برنامه‌ریزی شده و گروهی شکل می‌گیرد.
حال بر حسب شنیدن نظریات دانشجویان و تجربه شخصی خود چند پیشنهاد نسبت به برگزاری جشنواره دانشجویی سال‌های بعد ارائه خواهد شد:
مسئله اول که اعتراضات گسترده‌ای را به همراه داشته است، نحوه انتخاب دبیر جشنواره است؛ دبیر نقش مهم و اساسی‌ای دارد چرا که تمام تصمیمات مهم بعدی در سایه نظرات او اتفاق می‌افتد، پیشنهاد این است که دبیر محترم هر شخصی که هست توسط خود دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی انتخاب شوند تا فرد مورد نظر دانشجویان بتواند برنامه‌های جشنواره را پیش برد.
مسئله مهم بعدی داوران جشنواره‌ها هستند، این سیستم موجود از معرفی داوران ایرادات زیادی را به همراه دارد. در بسیاری از جشنواره‌های معتبر هنری جهان سیستم به این شکل است که در همان ابتدا جشنواره تمام داور‌هایش را معرفی می‌کند و بعد نسبت به داور‌های موجود گروه‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند که در آن برنامه و جشنواره شرکت کنند یا خیر، اینکه تیم‌های داوری در ابتدا و به صورت کامل معرفی شوند، اتفاق بهتری است.
نکته بعدی مرحله اول جشنواره است، طبق روال همه جشنواره‌ها به حق یا ناحق در هر صورت هر ساله بخش زیادی از کار‌ها در مرحله اول بازبینی و در اولین فیلتر حذف می شوند (بیشتر از هر بخش دیگری). این نشان دهنده این است که با تجربه‌ترین داورها باید برای این بخش انتخاب شوند چرا که حساسیت و فشار این مرحله به مراتب بالا‌تر از مراحل دیگر است، هم تعداد کار بیشتری وجود دارد و هم تعداد حذف بیشتری، پس نگاه جشنواره به این مرحله مهم نباید ساده و گذرا باشد.
نکته بعدی نحوه برخورد جشنواره با بازنده‌هاست. این جشنواره دانشجویی است و باید برای همه دانشجویان متقاضی نتیجه مثبت و آموزنده‌ای داشته باشد. هر سال از بین گروه‌های متقاضی بیش از 90 درصد بازنده این جشنواره و رقابت دانشجویی خواهند بود (مثل هر جشنواره دیگری) و این جمعیت زیاد بدون هیچ دستاورد آموزنده‌ای خارج می‌شوند و کنار گذاشته می‌شوند، رویکرد جشنواره با اکثریت بازنده بسیار نامحترمانه و غیرمسئولانه است. به این معنا که وقتی گروهی می‌بازد به طور کامل کنار گذاشته می‌شود و معمولا هیچ کس پاسخ‌گوی آن گروه نیست (به‌خصوص در مرحله ابتدایی که تعداد کار‌های حذف شده بسیار بالا و پاسخ‌گویی سخت است). پیشنهاد می‌شود برای جشنواره سال‌های آینده یک مسئول پاسخ‌گویی مشخص شود و داورها در جلسه خود برای هر کاری که حذف یا قبول می‌کنند حتی شده چهار یا پنج خط دلیل و پیشنهادات سازنده خود را بنویسند و نهایتا کاغذ را تحویل مسئول پاسخ‌گویی دهند. این اتفاق چند جنبه مثبت دارد، اول اینکه دبیر وقت می‌کند به وظایف اصلی‌اش برسد و دیگر نقش یک پاسخ‌گو در برابر حذف‌شده‌ها را پیدا نمی‌کند. دوم اینکه دانشجویان به دایرکت‌های شخصی داوران نمی‌روند (یا کمتر می‌روند) و این اتفاق موجب آرامش ذهنی بیش از پیش داوران در روند داوری خواهد شد. سوم و مهم‌تر از همه اینکه گروه رد‌شده در صورت نیاز از مسئول پاسخ‌گویی دلایل رد شدنش را می‌تواند بپرسد و آن چهار پنج خط توضیح را دریافت کند و از این طریق بتواند نقاط ضعف و ایرادات کارش را درک کند، این گونه است که شکست خوردن می‌تواند محصولاتی بهتر و باکیفیت‌تر را در سال‌های بعدی به همراه داشته باشد و موجب پیشرفت همه گروه‌ها از جمله بازندگان شود.
مسئله آخر هم این است که در شروع جشنواره تکلیف دستاورد برندگان از ابتدا به شکلی واضح و مشخص باشد که همه بدانند اگر پیروز شوند چه موفقیت‌هایی به دست خواهند آورد، نه اینکه اگر یک بازیگر معروف صرفا و شخصا کاری را دوست داشت بیاید و از آن حمایت کند. حمایت این بازیگر اتفاق خوبی است ولی در مجموع از ابتدا باید تکلیف تیم‌های برنده به صورت روشن و محکم مشخص باشد تا گروه‌ها بدانند بعد از این رقابت دوستانه چه اتفاقات خوبی ممکن است در انتظارشان باشد.
* دانشجوی کارشناسی ارشد کارگردانی نمایش دانشگاه تهران