هدف نهضت نمایشنامه‌نویسی تولید آثار فرهنگ‌ساز و با کیفیت است
معرفی استعداد های تازه و موفق در قالب رویدادهای فراگیر کشوری

 پروژه‌هایی که ذیل نهضت نمایشنامه‌نویسی ایرانی و با عناوین قلم روشن، راه روشن و نخل سرخ که بر اساس هدف گذاری قادر آشنا در اداره کل هنرهای نمایشی ، نضج گرفت و آغاز شد؛ حرکتی فراگیر است که انجام و پیگیری و به سامان رساندن آنها به دفتر آموزش، پژوهش و انتشارات محول شد.به بهانه رونمایی از سه مجلد نمایشنامه های نخل سرخ با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی  برای آگاهی از چگونگی ایده‌پردازی و انجام این پروژه‌ها و نیز دیگر فعالیت‌های دفتر آموزش، پژوهش و انتشارات با سعید اسدی مدیر این دفتر، به گفتگو نشستیم که در ادامه، بخش نخست آن را که به نهضت نمایشنامه‌نویسی ایرانی و رویدادهای قلم روشن و راه روشن و نخل سرخ اختصاص دارد، می‌خوانید. سعید اسدی متولد سال 1352 در کرمانشاه و دارای مدرک دکترا در رشته تئاتر و سینما از دانشگاه تهران، مدرس دانشگاه، نمایشنامه نویس و پژوهشگر تئاتر است و سابقه مدیریت تالار مولوی و تئاتر شهر را در کارنامه خود دارد.

ایده رویداد نمایشنامه‌نویسی ایرانی که در قالب قلم روشن و راه روشن و در نهایت نخل سرخ اجرا شد، چطور شکل گرفت و چه هدفی برای آن تعریف شده بود؟

برای این مسئله باید مقدمه کوتاهی بیان کنم. در دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات نمایش، فرایند تولید قصه یا نمایشنامه پیش از آمدن من آغاز شده بود و پیش از آن در دوره‌ای که آقای کرمی مدیر کل بودند، پروژه قلم روشن آغاز شده بود که طی آن از نمایشنامه‌نویس‌ها طرح‌هایی دریافت و با آن‌ها قرارداد‌هایی منعقد می‌شود و به شکل حرفه‌ای تا پایان در مسیر قرارداد همراهی می‌شد، تا به نهایت کار برسند و ترتیب اتخاذ شده بود که اگر این اتفاق نیفتد و اثر مورد نظر جزو متن‌های نهایی قرار نگرفت، تمام حق و حقوق آن‌ها مطابق قرارداد توسط کارگروه ارزیابی‌کننده که برای انتشارات نمایش کار می‌کنند، پرداخت می‌شود. قاعدتاً کاری که از آن‌ها چاپ می‌شود، تولید حرفه‌ای انتشارات نمایش شناخته می‌شود. در ادامه این فرایند که ما آن را تولید تکوینی نمایشنامه برای انتشار می‌دانیم و حتی هدف اداره کل این است این کار را نه تنها در قالب متن که حتی آن‌ها را به اجرای عمومی و جشنواره‌ای برساند، پروژه قلم روشن 2 کار شد که در اسفند ماه گذشته رونمایی شد و بخشی از متن‌ها انتخاب‌شده در پروسه تولید قرار گرفتند و امیدواریم در میانه سال روی صحنه بروند.

نخل سرخ هم چنین وضعیتی داشت البته ضرورت دیگری برای آن وجود داشت که جشنواره فتح خرمشهر که در حوزه مقاومت و دفاع مقدس طراحی شده بود، به خاطر کرونا برگزار نشد، بنابراین مقرر شد آن را در این فرایند بگذارند و برای آن فراخوانی اعلام شد و به صورت مسابقه نبود، بلکه درخواست تولید حرفه‌ای بود و بیش از 100 طرح رسید که از بین آن‌ها 15 طرح که کیفیت مناسب داشتند انتخاب شد و از میان آن‌ها 15 طرح انتخاب شد که یک طرح در مرحله بازبینی طرح کنار رفت و 14 طرح وارد فرایند نگارش شدند و در نهایت 11 طرح توانستند حائز کیفیت مناسب برای انتشار شوند که همه هزینه این‌ها طبق فرایندی که بیان کردم پرداخت شد و کار در سه مجلدی که رونمایی کردیم به نتیجه رسید . به زودی خبر تولید آن‌ها برای اجرای صحنه‌ای از طرف اداره کل منتشر می‌شود که برای پیگیری آنها جلسات نهایی را برگزار می‌کند و امیدواریم این اتفاق رقم بخورد. علاوه بر این، پروژه تکوینی نگارش نمایشنامه یکی از مسیر‌های جدی برای انتشارات نمایش است که در جایگاه یک ناشر تخصصی در عرصه نمایش کار می‌کند و علاوه بر آن پروژه قلم روشن 3 را هم آغاز کرده‌ایم.

ویژگی قلم روشن 3 چیست؟

ویژگی این پروژه این است که با نویسندگان حرفه‌ای تماس می‌گیریم و از آن‌ها می‌خواهیم که در این پروژه با شرایطی که دارند شرکت کنند و هر یک طرحی می‌دهند و همین فرایند پیش‌گفته اتفاق می‌افتد.

علاوه بر این امسال کار ویژه‌ای انجام شد که مذاکره و تفاهمی بود که با عنوان طرح 1400 با کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان خانه تئاتر صورت گرفت...

آن‌ها افزون بر 300 عضو دارند که حائز شرایط نمایشنامه‌نویسی هستند ، براین اساس یک برنامه ویژه مختص این اعضا با عنوان پروژه 1400 تعریف کردیم که الان طرح‌های آن رسیده و در مرحله بررسی است و هفته آینده نتایج اولیه آن مشخص می‌شود و قرارداد‌ها منعقد می‌شود.

راه روشن پروژه دیگری است که در دست دارید ، ظاهرا سال پرکاری است؟

 پروژه‌ راه روشن از سال پیش آغاز شده که هدف آن نمایشنامه‌نویسی موضوعی است و بر اساس مفاهیم نهج البلاغه است . این حرکت در واقع در کنار فعالیت‌های اداره کل هنر‌های نمایشی برای توسعه نهضت نمایشنامه‌نویسی و البته پر کردن خلئی که در حوزه آثار موضوعی وجود دارد، با کیفیتی که در این کار مدنظر است، برنامه‌ریزی شده است. این مجموعه شامل هدفی است که نخل سرخ هم بنا بر آن  تعریف می‌شود. فکر می‌کنیم هم از نظر کمی و هم با دقت ویژه کیفی بتوانیم در سال تعداد مشخصی نمایش تازه را تولید کنیم و در اختیار هنرمندان در سراسر کشور قرار دهیم. این را هم اضافه کنم که متن‌های تولیدشده در قالب پروژه قلم روشن 2 ، علاوه بر این‌که به شکل متمرکز برای تولیدشان برنامه‌ریزی شده، درخواست‌های متعددی از شهر‌ها و استان‌های دیگر داشتیم که آن‌ها مجوز را از ما دریافت کردند و قرار است جداگانه تولیداتی در دیگر شهرها داشته باشند. باید بگویم به خاطر کیفیت مناسبی که پروژه پیدا کرد این اتفاق خوب رقم خورد.

به نظر می‌رسد خلأ متن خوب و درجه یک در موضوعاتی که مبتلا‌به امروز جامعه ماست و به نوعی مورد نیاز است، باعث برنامه‌ریزی برای رویدادهای نمایشنامه‌نویسی شده است.

البته تعبیر شما در این خصوص که قرار است خلئی را پر کنیم درست است، اما چند انگیزه مهم برای این حرکت وجود دارد. این شکلی از رفع تکلیف نیست، بلکه فرایندی که تعریف شده برای اولین بار اتفاق افتاده است. قبلاً از این موارد داشتیم و کار‌های خوبی هم اتفاق افتاده است. ما اولین کسانی نیستیم که این کار را می‌کنیم ولی نکته این است که قبلاً دوستان ما در پروژه چهارفصل تئاتر که در حوزه هنری پیگیری می‌شود و کار شایسته‌ای است، چنین الگو‌هایی را اجرا کردند ولی در اینجا هم مسئله کاستی مشهود نمایشنامه برای تولید و دست یافتن به کیفیت‌ مطلوب برای اجرا‌ها براساس متونی که قابلیت‌های هنری و موضوعی و دغدغه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی مردم را داشته باشد، است و مسئله دیگر مهجور ماندن نمایشنامه نویسان است. بنیان کار‌های نمایشی روی متون گذاشته می‌شود ولی نمایشنامه‌نویسان از حقوق کمتری برخوردار هستند و معمولاً در حاشیه قرار می‌گیرند. از عمده چیز‌هایی که مربوط به اجرا می‌شود، مجریان کار بهره می‌برند. در ابتدا باید یک نگاه حمایتی وجود داشته باشد، با مبلغی که بودجه ممکن در اختیار ماست، در ابتدا انگیزه کافی برای تولید یک متن را فراهم کنیم، نه این‌که متنی فراهم کنیم و وارد مسابقه‌ای شود که آیا جایزه ببرد یا چاپ شود، در اینجا و در پروسه‌ای که از لحظه ارائه طرح تا زمان چاپ اثر صرف می‌شود یعنی جایی که اثر صفحه‌بندی می‌شود، و حتی در صفحه‌بندی نهایی که انجام می‌دهیم باز با نویسنده در ارتباط هستیم. در تمام طول فرایند همراهی می‌کنیم. کار‌هایی که گفتید خوب شده است بعضاً در پروژه قلم روشن بین 4-3 بار بازنویسی شده‌اند و این با نگاه کارشناسانه و دلسوزانه و در یک تفاهم متقابل و تعاملی بوده و نه از منظر بالا به پایین. در یک گفتگوی نقادانه جذاب که ارتباط صمیمانه بین ما و نویسندگان ایجاد کرده، توانستیم این کار را انجام دهیم.کار‌ها در سطوح مختلفی هستند یعنی نمی‌توان گفت همه درجه یک هستند ولی به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از این کار‌ها قابلیت دارند و می‌توان روی آن‌ها حساب کرد. پس اگر جمع‌بندی کنم هم ایجاد انگیزه و هم اهمیت دادن به فرایند نمایشنامه‌نویسی که از متون خوب شروع می‌شود جزو اهداف این رویداد تعریف شده است. تلاش براین است که بتوانیم همدلی و همراهی صمیمی و هنری میان ناشر و نویسنده ایجاد کنیم که اثرش را تولید کند تا ما با یک فرایند مشخص تعداد متونی را که می‌تواند در اختیار جامعه هنری قرار گیرد افزایش دهیم، البته به هیچ وجه با سهل انگاری پیش نرفتیم یعنی حتی دوستانی بودند که در عرصه تئاتر و نمایشنامه‌نویسی نامی داشتند ولی اثر آن‌ها را نپذیرفتیم چون نتوانستیم با هم به تفاهم کیفی برسیم. اساساً نه سهل انگاری در کار بود و نه مماشاتی!

دراین روند استعدادهای جدید هم نمایان شده اند...

بله ، این پروژه توفیق افزون‌تری هم که در مجموعه‌هایی که منتشر شد داشت، این نکته مهم است که چندین نمایشنامه‌نویس تازه به جامعه تئاتری کشور معرفی شده است. این خیلی جذاب است با توجه به این‌که نام و نشانی ندارند ولی کارشان برای آن‌ها این برند را می‌سازد و امیدوارم کمک کند جوانان ما بیشتر علاقه‌مند باشند و در این فرایند‌ها حضور یابند و بدانند راه برای آن‌ها گشوده است و ما تنها به نام و نشان معروف اکتفا نمی‌کنیم.

در روزگاری که تئاتر کشور عملاً تحت تاثیر کرونا روز‌های نه چندان خوبی را می‌گذراند، برگزاری این رویدادها همت بالایی را طلب می‌کند. همچنین با خواندن این نمایشنامه‌ها مخاطب متوجه سطح قابل قبول بیشتر این آثار می‌شود. چگونه به این سطح کیفی دست پیدا کردید؟

این موضوع باعث خوشحالی من است. خوشبختانه اراده‌ای در اداره کل تا این دوره وجود دارد که هم آقای آشنا به عنوان مدیر کل و هم دفتر ما به این نتیجه رسیدیم که کار کردن روی نمایشنامه در این وضعیتی که داریم، و حتی در صورتی که این وضعیت نبود، به خاطر این که نویسندگان مهجور مانده‌اند و بخشی از کاستی‌های تئاتر به متون نمایشی مربوط است، اهمیت دارد. برخی از کارگردانان و تهیه‌کنندگان توانایی دارند ولی متن قابلیت ندارد یا مدتی بیش از هر چیزی استفاده از متون خارجی دیده می‌شد که اصل متن هم نبود و نسخه ضعیف شده آن اجرا می‌شد. اتفاقی که اینجا افتاد برخلاف سنت‌های پیشینی که عمدتاً کار‌ها با عنوان سفارشی یا موضوع خاص تولید می‌شدند، دغدغه ما گستره فرهنگ ایران زمین بوده است؛ یعنی در قلم روشن و پروژه 1400 این امر وجود دارد و در همین پروژه نخل سرخ در حوزه مقاومت اگر دقت کنید نمایشنامه با موضوعات و نحوه پرداخت مختلف مثلا درباره میرزاده عشقی داریم تا صرفا حوزه دفاع مقدس . مسئله این است که سوژه، نوع پرورش یا نوع نگاه را محدود ندیدیم و خیلی آزادانه اندیشه‌های مختلف مطرح شدند. به خاطر این رفت و برگشت‌های انتقادی که با نویسنده داشتیم از کلیات تا جزئیات، نتیجه عمل نویسنده با حضور خرد کارشناسانه جمعی است. این الگوی مناسبی برای آینده است که نشر نمایش به عنوان سرچشمه تولید متن نمایشی در میان ناشران این حوزه این ویژگی تخصصی را برجسته کند. از شما تشکر می‌کنم که با حسن نظر به این امر نگاه می‌کنید و امیدوارم نتایج این پروژها به نفع تئاتر و هنرمندان ما باشد.

برای پخش این آثار و رساندن آنها به دست مخاطبان و فعالان عرصه تئاتر چه برنامه‌ای دارید؟ به هر حال خیلی از آثار خوب متاسفانه به دلیل شبکه نه چندان کارای پخش دیده نشده‌اند.

موضوع مهم دیگر در حوزه نمایشنامه و اساسا هدف ما از تولید نمایشنامه‌ها، توجه موثر در حوزه پخش مناسب آن‌ها هم می‌باشد. چون ما سرمایه‌گذاری می‌کنیم؛ هم به شکل هدیه و رایگان برای سراسر کشور یعنی آثار منتشرشده را برای انجمن‌های نمایشی سراسر کشور ارسال می‌کنیم و هم روی سایت انتشارات نمایش بارگزاری می‌شود و نسخه دیجیتال آثار در دسترس است و مخاطبان می‌توانند خرید دیجیتال هم داشته باشند. یکی از ویژگی‌هایی که در این روز‌ها وجود دارد، در سایت ما (www.namayesh.org) مجموعه محصولاتی که تولید کردیم‌ از جمله نمایشنامه‌ها در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. علاوه بر نشریات و فصل‌نامه‌ای که منتشر می‌کنیم کتاب‌های ما آنجا بارگزاری شده و با امکان بسیار سهل‌الوصولی می‌تواند در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

ضروری است بگویم که سایت ما بسیار کاربردی و جذاب طراحی شده است. پورتال ایران تئاتر خوب دیده می‌شود و به سایت ما توجه کمتر می‌شود. در سایت دفتر ما به نشانی(www.namayesh.org) هر کتاب و نشریه‌ای را که منتشر می‌شود، اضافه می‌کنیم و علاقه‌مندان و فعالان عرصه تئاتر به سهولت می‌توانند به آنها دسترسی داشته باشند. مثلاً سال قبل، کتابی منتشر شد که متاسفانه مهجور مانده در حالی که کتاب بسیار مهمی است. این کتاب درباره مدیریت تئاتر است ولی خیلی دیده نشد. ما در سایت انتشارات نمایش کتاب‌های کاربردی و مهم بسیاری را در معرض دسترسی عموم مخاطبان خود قرار داده‌ایم.