ناکامی مبارک در ازدواج با طیاره خانم

نسخه موجود از نمایش «بارگاه سلیم خان» که به تازگی از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران برای علاقه‌مندان تئاتر عروسکی قابل مشاهده است  یکی از آثار حاضر در بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به شمار می‌رود که در زمستان سال گذشته به دلیل برگزاری این جشنواره به صورت مجازی مانند سایر آثار حاضر در این رویداد هنری بدون داشتن اجرای زنده تنها از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران پخش شد.

نمایش بارگاه سلیم خان یکی از شش اثر نمایشی حاضر در بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به شمار می‌رفت و به نمایندگی از استان تهران و شهر شهریار در این رویداد هنری حضور یافته بود.

اکثر آثار حاضر در بخش سنتی این جشنواره را نمایش‌های خیمه شب بازی تشکیل می‌داد و شخصیت مبارک در تمام آنها حضور فعال و پررنگی داشت. حال امکان تماشای مجدد نمایش عروسکی بارگاه سلیم خان از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران برای مخاطبان نمایش‌های سنتی فراهم شده است، به سراغ این نمایش می‌رویم و ضمن معرفی آن در ایران تئاتر نگاهی اجمالی به این اثر نمایشی خیمه شب بازی خواهیم داشت.

جدال مبارک با عمو حسن و غول بیابان

در نمایش بارگاه سلیم خان یکی از مکان‌های آشنای آثار خیمه شب بازی یعنی بارگاه سلیم خان به تصویر کشیده می‌شود و برخی از شخصیت‌های حاضر در آن به خیمه می‌آیند و به تعامل با مبارک و مرشد می‌پردازند. مبارک ماجراهای متعددی را با افرادی مانند عمو حسن و طیاره خانم تجربه می‌کند؛ ملاقات‌های نه چندان خوشایندی که اکثر آنها به کشمکش و ناکامی می‌انجامد و بیش از هر نکته‌ای بر بدشانسی مبارک مهر تایید می‌زند. ابتدا مبارک با عمو حسن رفتگر ملاقات می‌کند و به صحبت با او می‌پردازد. عمو حسن از اینکه برخی از مردم در دوران شیوع ویروس کرونا ماسک‌ها و دستکش‌های استفاده شده خود را درون سطل زباله نمی‌اندازند و آنها را گوشه خیابان پرت می‌کنند گلایه دارد. او به دلیل زحماتی که می‌کشد از مبارک طلب انعام می‌کند اما مبارک این درخواست را نمی‌پذیرد و با او درگیر می‌شود. درگیری فیزیکی آن دو پس از چند لحظه به از حال رفتن عمو حسن می انجامد و امدادگران او را به بیمارستان منتقل می‌کنند. در ادامه مبارک عزم خود را برای عروسی با طیاره خانم جزم می‌کند اما پاسخ او به درخواست مبارک منفی است. بالاخره مبارک موفق می‌شود از طیاره خانم پاسخ مثبت دریافت کند اما غول بیابان خود را به جای عروس جا می‌زند و مشکلاتی را برای داماد بدشانس به وجود می‌آورد. مبارک از تصمیم خود پشیمان می‌شود و نمایش با ساز و آواز پایان می‌یابد.

تلاش خستگی ناپذیر خانواده خمسه‌ای برای زنده نگه داشتن تئاتر خیمه شب بازی

نمایش «بارگاه سلیم خان» توسط خانواده خمسه‌ای طراحی و اجرا شده است. اعضای این خانواده تجربیات فراوانی در زمینه اجرای نمایش‌های خیمه شب بازی دارند و نوادگان و بازماندگان یکی از بزرگان این عرصه یعنی احمد خمسه‌ای به شمار می‌روند. در نمایش بارگاه سلیم خان نیز مانند سایر آثار عروسکی و خیمه شب بازی طراحی شده توسط اعضای خانواده خمسه‌ای می‌توان نشانه‌های واضحی از این تجربیات ارزنده را مشاهده کرد.

با درگذشت برادران خمسه‌ای (رضا و مرتضی) که پیشکسوتان کهنه‌کار نمایش خیمه شب بازی در ایران بودند و بازماندگان خلف احمد خمسه‌ای محسوب می‌شدند، اکنون برخی از فرزندان و نوادگان آنها به خصوص اعضای خانواده مرتضی خمسه‌ای راهشان را ادامه می‌دهند و تا این لحظه با تلاش‌های مستمر خود و ظاهر شدن در کنار خیمه در قامت مرشد و نوازنده اجازه نداده‌اند که خیمه از حضور مبارک و سایر عروسک‌های رنگارنگ خالی شود. نمایش بارگاه سلیم خان را می‌توان یکی از تلاش‌های اخیر آنها در این زمینه قلمداد کرد.

ماجراهای اپیزودیک مبارک در خیمه

نمایش بارگاه سلیم خان خط داستانی کاملی را دنبال نمی‌کند و مانند بسیاری از نمایش‌های کلاسیک خیمه شب بازی از خرده داستان‌های جداگانه و به هم پیوسته مرتبط با شخصیت‌های حاضر در خیمه که در راس آنها مبارک قرار دارد تشکیل شده است. با وجود اینکه در ابتدای نمایش اعضای بارگاه سلیم خان یک به یک به خیمه می‌آیند و توسط مرشد تک تک به تماشاچی معرفی می‌شوند، اما هیچ کدام از آنها حضور پررنگی در نمایش ندارد و محوریت ماجراها طبق معمول حول و حوش شخصیت مبارک می‌چرخد. دلیل این امر آن است که اکثر بار طنز نمایش‌های خیمه شب بازی روی دوش مبارک قرار دارد و خیمه بدون حضور او معنی نمی‌یابد. در نمایش بارگاه سلیم خان مبارک در ابتدا به شوخی‌های مرسوم کلامی با مرشد می‌پردازد و با او خوش و بش می‌کند؛ سپس با سایر اعضای خیمه تعامل برقرار می‌نماید و بگو مگوی شدید او با عمو حسن رفتگر آغاز می‌شود.

طراحان نمایش بارگاه سلیم خان با استفاده از شخصیت عمو حسن گریزی به مسائل روز زده‌اند و سخنان رایج در جامعه را مطرح کرده‌اند. عمو حسن رفتگر از مردم می‌خواهد ماسک و دستکش‌های استفاده شده خود را روی زمین نریزند و آنها را درون سطل زباله بیاندازند. او همچنین توصیه‌های دلسوزانه‌ای در مورد جدی گرفتن کرونا بیان می‌کند و به تماشاچیان نمایش خیمه شب بازی در این زمینه پیام بهداشتی می‌دهد. البته مبارک چندان با او مهربان نیست و پس از بگو مگو و درگیری با عمو حسن او را روانه بیمارستان می‌کند. دلیل این درگیری آن است که مبارک نمی‌خواهد به عمو حسن انعام بدهد و معتقد است که او از کارفرمایان خود مواجب و دستمزد دریافت می‌کند. از خلال این بگو مگوها که در عین طنز بودن گاه بسیار واقعی و ملموس جلوه می‌کنند می‌توان برخی از ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری طیف‌های مختلف جامعه را مشاهده کرد و به مقایسه آن با نمونه‌های تجربه شده در زندگی روزمره پرداخت.

تلاش ناکام مبارک برای ازدواج و تشکیل خانواده

در بخش‌های بعدی نمایش نیز برخی از مسائل روز جامعه و مشکلات جوانان در قالب طنز و شوخی مطرح می‌شود؛ به عنوان مثال طیاره خانم به تقاضای خواستگاری مبارک جواب منفی می‌دهد و از او خانه و خودروی شخصی و لوازم منزل لوکس طلب می‌کند. اما دست مبارک کاملا خالی است و امکان فراهم کردن تقاضاهای ریز و درشت طیاره خانم و اجابت پیش شرط‌های او برای ازدواج را ندارد.

البته مبارک بالاخره موفق به دریافت پاسخ مثبت از طیاره می‌شود؛ اما زمانی که موافقت او را جلب می‌کند در‌ می‌یابد که این پاسخ مثبت نه از جانب طیاره خانم که از سوی غول بیابان داده شده است. به این ترتیب مبارک درخواست ازدواج خود را پس می‌گیرد و فرار را بر قرار ترجیح می‌دهد. در مجموع می‌توان نمایش بارگاه سلیم خان را یک خیمه شب بازی کلاسیک توصیف کرد که با برخی از مسائل روز جامعه در آمیخته است و بیش از همه سعی در گرفتن خنده از لبان مخاطب دارد.

در صورت تمایل به مشاهده این نمایش عروسکی خیمه شب بازی سنتی می‌توانید به صفحه اختصاصی نمایش بارگاه سلیم خان در تلویزیون تئاتر ایران مراجعه کنید و به تماشای آن بنشینید.

عوامل تولید نمایش بارگاه سلیم خان

نویسنده: رسول شیخ احمد خمسه

تهیه کننده و کارگردان: زهرا امینی

مرشد: مهدی شیخ احمد خمسه

نوازنده پاخیمه‌ای: امیرحسین شیخ احمد خمسه