به بهانه درگذشت کارگردان نوآور و سرشناسِ تئاترِ جهان
پیتر بروک، چگونه عاشقِ ادبیات و نمایش ایرانی شد؟
پیتر بروک، جدا از این‌که برای هنرمندان و علاقه‌مندان تئاتر در جهان، نامی شناخته شده است، از آن‌جا که دل به نمایش آیینی تعزیه و ادبیات عرفانی پارسی بسته بود، برای اهالی هنرهای نمایشی ایران، دو چندان نام‌آور و محبوب است.
فرزاد مظفری: پیتر بروک یکی از بزرگ‌ترین کارگردانان تئاتر جهان، دیروز (یکشنبه 12 تیر) در ۹۷ سالگی درگذشت؛ کسی که به گفته پیتر هال، لقب «نوآورترین چهره نسل» برازنده‌اش بود و برای یافتن راستی و کیفیت در تئاتر تلاشی مدام داشت.
او با روحیه خستگی‌ناپذیری که داشت، طی بیش از ۷۰ سال کار هنری، نزدیک به ۱۰۰ نمایش در جای جای جهان روی صحنه برد.
جدا از کارها و شهرت جهانشمول بروک، او برای تئاتر ایران هم بسیار اهمیت دارد.
بروک و نمایش آیینی ایران
پیتر بروک در اوایل دهه ۷۰ میلادی به ایران سفر کرد و در این سفر پا به استان خراسان گذاشت. او در یکی از روستاهای شهر تاریخی نیشابور، به تماشای هنر «تعزیه» نشست و مجذوب آن شد.
او درباره این تجربه در مصاحبه با مجله پارابولا چنین گفته بود: «یکی از قدرتمندترین چیزهایی که به عمرم در تئاتر دیده‌ام، در یکی از روستاهای دورافتاده ایران بود. ۴۰۰ نفری که تقریباً کل جمعیت روستا بودند، زیر درختی نشسته و حین تماشا، ناگهان احساسات گوناگون را در لحظه تجربه می‌کردند. در لحظه شهادت (امام حسین «ع»)، تئاتر تبدیل به حقیقت جاری می‌شود. دیگری تفاوتی میان گذشته و حال نیست. واقعه‌ای که ۱۳۰۰ سال پیش روی داده است، تبدیل به حقیقت مسلم اکنون می‌شود.»
تعزیه، گونه‌ای نمایش ایرانی به شمار می‌آید که ریشه‌ای چند هزار ساله دارد و در چند سده گذشته، بیشتر برای بازگو کردن روایت‌های مذهبی به‌ویژه ماجرای شهادت امام سوم شیعیان اجرا می‌شده است.
بروک در همان دوران، نمایش «اورگاست» را در ایران به صحنه برد. در نقدی که نیویورک تایمز در همان سال (۱۹۷۱) بر این نمایش نوشت، از بروک به عنوان «مهم‌ترین کارگردان تئاتر غرب» یاد شد. این نمایش حاصل همکاری نزدیک تد هیوز شاعر انگلیسی و پیتر بروک بود و هنرمندانی از ۱۲ کشور چون ایران، ژاپن، آمریکا، کامرون، مالی، انگلیس و اسپانیا در اجرای آن مشارکت داشتند.
باز هم نیشابور، این‌بار عطار و مجمع پرندگان
علاقه بروک به ادبیات عرفانی پارسی، سبب می‌شود که یکی از شاهکاری ادبیات فارسی سر از صحنه نمایش جشنواره آوینیون درآورد.
بروک که این اثر را سال ۱۹۷۹ در جشنواره آوینیون به صحنه برد، درباره کار خود چنین گفته بود: «منطق‌الطیر، متنی عرفانی است که به گونه‌ای به آثار شکسپیر شباهت دارد. در منطق‌الطیر همچون کارهای شکسپیر مسائل ناشناخته به مسائل عینی و شناخته شده پیوند خورده است.»
این کارگردان نام‌دار تئاتر، در مسیر به صحنه رساندن «منطق‌الطیر» از یاری ژان کلود کریر بهره برد. «کریر»، شاهکار عطار نیشابوری را به زبان نمایش درآورد. اثری که تا کنون به چندین زبان زنده دنیا از جمله فارسی ترجمه شده است.
پایان یک عمر پرافتخار
جایزه تونی، جایزه لارنس اولیویه، جایزه ایبسن و جایزه مجمع تئاتر وست‌اند، بخشی از انبوه جوایزی است که بروک برای کارهای درخشانش دریافت کرد.
بروک با به صحنه بردن نمایش‌های «رویای نیمه شب تابستان» و «مارا ساد» در برادوی، دو بار در سال‌های ۱۹۶۶ و ۱۹۷۱، برنده جایزه تونی شده بود.
او همچنان که محبوب محافل هنری بود، با به صحنه بردن آثاری چون موزیکال «ایرما خوشگله» و نمایشنامه «چشم‌اندازی از پل»، محبوب تماشاگران عام تئاتر هم شده بود.
مشهورترین کارگردان تئاتر جان که سال ۱۹۲۵ در خانواده‌ای مهاجر در انگلستان به دنیا آمده بود، سال ۲۰۲۲ در فرانسه چشم از جهان فروبست.
