به نظر من نمایش"مبارک و خاتون پرده نشین" یک نمایش کاملاً مذهبی است و قصه نمایش هم قصه‌ای کاملاً عرفانی است. همان طور که می‌دانید در قصه‌های عرفانی، منزل به منزل رفتن، سیر و سلوک را رقم می‌زند و این مصداق به طول کامل در نمایش وجود دارد.
به نظر من نمایش"مبارک و خاتون پرده نشین" یک نمایش کاملاً مذهبی است و قصه نمایش هم قصه‌ای کاملاً عرفانی است. همان طور که می‌دانید در قصه‌های عرفانی، منزل به منزل رفتن، سیر و سلوک را رقم می‌زند و این مصداق به طول کامل در نمایش وجود دارد.
داوود فتحعلی‌بیگی از پیشکسوتان عرصه تئاتر سنتی ایران است که همچنان به فعالیتش در این زمینه ادامه می‌دهد.
وی علاوه بر نویسندگی و کارگردانی نمایش‌های عروسکی، خیمه شب بازی، سیاه بازی و... مقالات، و کتاب‌هایی را هم در باب نمایش‌های سنتی ایران منتشر کرده است.
فتحعلی‌بیگی پس از از اجرای نمایش"غروب مضحک صمصام میرزا" که سال گذشته اجرا شد، به تازگی نمایش"مبارک و خاتون پرده‌نشین" را در فرهنگسرای ملل روی صحنه برد. این نمایش همچنین در نخستین روز جشنواره نمایش‌های آئینی ـ سنتی با نگرشی جدید در میزانسن‌ها و موسیقی نمایش در تالار هنر روی صحنه خواهد رفت.
به همین مناسبت گفت‌وگویی با داوود فتحعلی‌بیگی انجام داده‌ایم که می‌خوانید:
پس از اجرای نمایش عروسکی"غروب مضحک صمصام میرزا" مجدداً سراغ نمایش تخت حوضی رفتید. گویا اجرای نمایش تخت حوضی دغدغه همیشگی شماست.
بله. من به نمایش تخت حوضی علاقه خاصی داشته و دارم و بیشتر فعالیتم هم در زمینه اجرای نمایش‌های تخت حوضی بوده است. این بار هم فرصتی فراهم شد تا نمایش تخت حوضی دیگری را اجرا کنم. در حقیقت خیلی وقت بود که منتظر فرا رسیدن چنین موقعیتی بودم.
گویا برای اجرای عمومی، نمایشنامه را بازنویسی کرده بودید؟
این نمایشنامه را حدوداً چهار، پنج سال پیش نوشتم و به منظور حضور در جشنواره دوازدهم به کارگردانی مهرپویان آماده اجرا شد، اما کار در مرحله بازبینی پذیرفته نشد. سپس نمایش در جشنواره تئاتر ماه روی صحنه رفت و اتفاقاً سه جایزه بازیگری و کارگردانی را هم به خود اختصاص داد. پس از آن که قرار شد نمایش را اجرای عمومی کنیم، به صورت خیلی جزئی و مختصر در نمایشنامه دست بردم و دخل و تصرف‌هایی را در متن انجام دادم.
کارگردانی نمایش را که خودتان به عهده گرفتید؛ در ترکیب بازیگران هم تغییراتی ایجاد کردید؟
بله. کارگردانی نمایش را خودم انجام دادم و بنا به دلایلی برخی از بازیگران از گروه جدا شدند و بازیگران جدیدی به گروه پیوستند. همچنین میزانسن‌ها هم دچار تغییراتی شد.
قبول دارید در نگارش نمایشنامه به شخصیت‌ها خیلی پرداخته‌اید و در حقیقت نمایش"مبارک و خاتون پرده نشین" نمایشی شخصیت محور است؟
اصولاً پرسوناژ در نمایش‌های آئینی ـ سنتی جایگاه ویژه‌ای دارد. به هر حال شخصیت اصلی نمایش، "فخر النساء" زنی پاکدامن است که به دلیل پاکدامنی‌اش به درجه استجابت دعا می‌رسد و در مقابل غیاث‌الدنیا در نقطه مقابل او قرار دارد. در حقیقت جدال و کشمکش میان این دو شخصیت پس از سفر قوام‌الدین همسر فخرالنساء است که داستان نمایش را رقم ز‌ده و اثر را پیش می‌برد.
نمایش"مبارک و خاتون پرده نشین" سرشار از یک رویکرد عرفانی و مذهبی است. دلیل خاصی برای این نوع نگاه و رویکرد داشتید؟
به نظر من نمایش"مبارک و خاتون پرده نشین" یک نمایش کاملاً مذهبی است و قصه نمایش هم قصه‌ای کاملاً عرفانی است. همان طور که می‌دانید در قصه‌های عرفانی، منزل به منزل رفتن، سیر و سلوک را رقم می‌زند و این مصداق به طول کامل در نمایش وجود دارد. داستان نمایش هم در حقیقت زمانی آغاز می‌شود که شوهر فخرالنساء برای زیارت خانه خدا عازم سفر می‌شود و فخرالنساء هم، همزمان با لبیک گفتن، قوام الدین لبیک می‌گوید و با او همراه می‌شود، اما از آن جا که فخرالنساء آرزومند است، لبیک او بسیار کاراتر مورد استجابت قرار می‌گیرد و به دلیل وفاداری به عهد و پیمانش در تمام موقعیت‌هایی که برای او به وجود می‌آید و در تقابل با تمام هجوم‌هایی که نسبت به او صورت می‌گیرد، دعایش مورد قبول درگاه خداوند قرار می‌گیرد. در حقیقت این فخرالنساء است که مستجاب دعوه می‌شود و به همین دلیل است که نمایش رنگ و بوی مذهبی به خود می‌گیرد.
"سیاه" در نمایش‌های تخت حوضی نقش محوری دارد و همواره از ارکان اصلی این نوع نمایش‌ها محسوب می‌شود، اما در نمایش"مبارک و خاتون پرده‌نشین" حضور او تا حدی کمرنگ جلوه می‌کند.
ترکیب و ساختار نمایش به گونه‌ای است که به طور مداوم زمان نمایش تغییر می‌کند و مرتب از زیارتگاه به خانه، محل داستان نمایش در حال تغییر است. تا زمانی که زندگی این خانواده روایت می‌شود"سیاه" بسیار پررنگ ظاهر می‌شود، اما پس از بروز مشکلاتی که وی ناچار به فرار می‌شود، در نتیجه نقش او کمرنگ می‌شود.
این تغییر و جابه‌جایی صحنه‌های نمایش از زیارتگاه، محکمه و... تا حدی روند داستانی نمایش را دچار تنش می‌کند و باعث از دست رفتن تمرکز مخاطب می‌شود. این مسأله را قبول دارید؟
اگر تمرکز درستی وجود داشته باشد این مشکل پیش نمی‌آید. من معتقدم که این تغییر صحنه‌ها هیچ لطمه‌ای به اثر نمی‌زند، اما از جایی که حضور قوام الدین کمرنگ می‌شود احتمال بروز چنین مسأله‌ای وجود دارد، اما به نظر من به رغم وجود این پیچیدگی‌ها، مخاطب در ارتباط با نمایش دچار مشکل نمی‌شود و اتفاقاً اغلب مخاطبان تا آخر نمایش به تماشای اثر می‌نشستند.
بازیگران نمایش هر کدام چند نقش متفاوت را ایفا می‌کنند. این نوع انتخاب بازیگر هم در راستای وقوع چنین مسأله‌ای تأثیرگذار است.
به نظر من وقتی بازیگری می‌تواند چند تیپ مختلف را ایفا کند، پس موفق است و مشکلی به وجود نمی‌آید. همچنین ایفای چند نقش توسط یک بازیگر اقتضای نمایش‌های تخت حوضی است.
"سیاه" در نمایش‌های تخت حوضی اغلب منتقد شرایط سیاسی ـ اجتماعی محسوب می‌شود، اما در نمایش"مبارک و خاتون پرده نشین" سیاه از این مسایل فاصله می‌گیرد. قصد انجام رویکرد جدیدی به نمایش‌های آئینی ـ سنتی داشتید؟
نه اصلاً بحث رویکرد جدید نیست. در"سیاه بازی" بحث انتقاد اجتماعی و سیاسی وجود دارد، اما نه این که سیاه منتقد صرف باشد؛ چون اغلب اوقات بازیگران نقش"سیاه" سواد نداشتند و خیلی وارد این مسائل نمی‌شدند، اما بعدها این توقع در حوزه تئاتر روشنفکری به وجود آمد.
خود شما با این مسأله موافق هستید؟
خوب اگر سیاه این گونه رفتار کند، باعث پر رنگ‌تر شدن نقش در نمایش می‌شود و به نظر من این رویکرد هم اتفاق خوبی است، اما"سیاه" در اغلب نمایش‌ها پیام اخلاقی می‌دهد و روی نقاط ضعف اجتماعی دست می‌گذارد که البته این امر هم به قصه و داستان نمایش بستگی دارد.
به نظر شما قصه نمایش برای مخاطب امروزی جذابیت‌های لازم را داراست؟
مبحث نمایش"مبارک و خاتون پرده‌نشین" پاکی و پاکدامنی، صداقت و وفاداری است. به عقیده من این مباحث، ازلی ـ ابدی هستند و مباحثی نیستند که کهنه شوند. این مباحث در تمام ادوار زندگی بشر وجود داشته و در آینده هم وجود خواهد داشت. حتی اگر در قالب یک قصه قدیمی روایت شود.
در اجرای عمومی نمایش از صحنه میدانی استفاده کردید، اما برای اجرا در جشنواره آئینی ـ سنتی قرار است در تالار هنر(که تالاری یک سویه است) نمایش را روی صحنه ببرید. از این لحاظ مشکلی نخواهید داشت؟
بخشی از مختصات نمایش با این تالار همخوانی دارد، اما قصد داریم نمایش را برای تالاری یک سویه آماده اجرا کنیم، بنابراین بخشی از میزانسن‌ها و حرکات بازیگران دچار تغییر و تحول خواهد شد.
موسیقی نمایش چه تغییراتی را در پی خواهد داشت؟
قرار است که سازهای دیگری اضافه شود. همچنین موسیقی نمایش در اجرای عمومی موسیقی انتخابی بود و بیشتر موسیقی مطربی اجرا می‌شد که البته اقتضای نمایش بود و تغییری نخواهد کرد، اما برای اجرای نمایش در جشنواره آئینی ـ سنتی، یکسری آهنگ‌سازی‌های جدید انجام خواهیم داد.