ارایه 8 مقاله علمی در آخرین روز سمینار نمایش‌های آیینی ـ سنتی
دکتر "فرزان سجودی" استاد دانشگاه و هنر در بخش پایانی نشست به سخنرانی درباره "بداهه و کلیشه در نشانه‌های زبانی و نمایشی" پرداخت. وی با اشاره به ویژگی‌های نمایشی تخت‌حوضی گفت: از بداهه‌سازی کلامی و نمایشی همیشه به عنوان یکی از ویژگی‌های نمایش‌های سنتی ایرانی یاد می‌شود. اما این بداهه‌سازی‌ها در گذر ایام کلیشه‌ساز و قاعده بنیاد می‌شوند.
سومین روز از سمینار نمایش‌های آیینی ـ سنتی با سخنرانی دکتر "مجید تکه" موسیقی‌دان و پژوهشگر درباره "آیینهای نمایشی در ترکمن صحرا" آغاز شد.
به گزارش دریافتی سایت ایران تئاتر از ستاد خبری سیزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی ـ سنتی، این پژوهشگر با اشاره به ریشه‌های پیش از اسلام آیینهای نمایشی در ترکمن‌صحرا گفت: این نوع آیین‌ها برای درمان بیماران برپا می‌شد.
وی تهییجی بودن، موسیقایی بودن و استفاده از حرکات موزون و رقص‌های آیینی را از مشخصه‌های اینگونه نمایشی دانست.
"کلیم‌الله توحدی" نویسنده و پژوهشگر خراسانی نیز با اشاره به آیین نمایشی کرمانج‌های شمال خراسان گفت: اسب چوبی، رقص تسما و نه‌تک نه‌تک همه از آیینهای نمایشی کرمانج‌هاست.
توحدی در توضیح این آیین‌ها گفت: اسب چوبی تمثیلی از آیین رزمی تقابل مرده‌ها با حاکمان است که ریشه اساطیری آن در موجودات نیمه انسان ، نیمه فرشته است. رقص "تسما" هم شبیه سماع است که با مهاجرت ترکان به خراسان منتقل شده است. "نه‌تک نه‌تک" نیز آیینی است برای وطن‌خواهی و دفاع از میهن.
سخنران بعدی "تاجبخش فنائیان" بود. وی با اشاره به این اشکال نمایشی بنیانها و ریشه‌های مشترک از نظر فلسفی دارند تصریح کرد: بدون وجود فلسفه، اندیشه، تفکر و بنیانها یمربوط به جهان‌بینی و اندیشه، سبک‌های هنری ایجاد نمی‌شود.
"فناییان" از تعزیه به عنوان تراژدی ایرانی یادکرد که می‌توان ریشه‌های آن را در تفکرات معتزلیان و اشعریان بررسی کرد.
"جواد ذوالفقاری" در بخش دیگری از این نشست با اشاره به تعاریف نمایش عروسکی سنتی و نمایش عروسکی جدید، گفت: کودک وقتی به دنیا می‌آید، بخشی از دانش خود را به صورت ارثی با خود می‌آورد که بسیار اندک غریزی است و این دانسته‌ها متعلق به پیشینیان است. کودک میل دارد آنچه می‌آموزد ساده، رؤیایی و از جنس خیال باشد، از این میان نمایش به ویژه نمایش عروسکی برای او گویایی بیشتری دارد.
وی با اشاره به دو نیروی خیر و شر در نمایش عروسکی گفت: خیر همان قهرمان ملی است و شر به صورت دیو یا شیطان ظاهر می‌شود و تا زندگی باقی است این دو نیرو در جدال همیشگی هستند.
"محمدرضا درویشی" پژوهشگر موسیقی نواحی دوران حاضر را زمان مرگ آیینهای کهن و اساطیری دانست و گفت: امروزه آیین‌ها و باورهای آیینی بیشتر جنبه توریستی و نمایشی پیدا کرده و مخدوش شده‌اند.
درویشی اظهار داشت: آیین، نمایش و موسیقی در نواحی ایران با یک صورت‌بندی خاص قابل تعمیم نیست و ما کمتر می‌توانیم یک پیوند مشخص میان آیین، نمایش و موسیقی برقرار کنیم.
وی با اشاره به این مطلب که آیین‌ها معمولاً بازخوانی یک اسطوره هستند و اساساً رخدادی برای نمایش نیستند گفت: ممکن است برای آنها ملزومات صحنه‌ای پیش‌بینی شده باشد ولی اینجا هدف اجرا جلب‌نظر خداوند یا خداوندانی است که با این عمل رضایتشان جلب می‌شود.
درویشی در ادامه بحث تصریح کرد: در این مراسم‌ها مخاطب و مجری یکی است، مرزبندی میان موسیقی و آیین هم قابل اجرا نیست زیرا تلقی افراد با تلقی و دسته‌بندی‌های امروز ما از موسیقی متفاوت است.
اما در بخش آخر سمینار، سخنرانی پروفسور "نظام جان‌اف" از تاجیکستان بود. وی در پژوهش خود ریشه‌های آیینهای نمایشی در کشور تاجیکستان و سه سه منطقه باختر، سغد و تاجیکان را بررسی کرد و با اشاره به این که سنت‌ها بیش از هزارسال قدمت دارد، افزود: برخی از آیینهای نمایشی در این سرزمین پیش از ورود یونانی‌ها و حمله اسکندر وجود داشته است و در سنت‌ها و باورهای مردم ریشه دارد.
"جان اف" انواع آیینهای نمایشی و تئاتری تاجیکستان را نوعی پانتومیم، رقص دهقانی، عروسکی، مسخربازی، تقلید و تئاتر سخنوری معرفی کرد.
دکتر "واهان سارکیسیان" رئیس آکادمی بین‌المللی زبان‌شناسی و استاد دانشگاه ایروان در سخنرانی خود با عنوان"میتولوژی تطبیقی باسک، ارمنی و ایران در حوزه آیینهای نمایشی" به مشترکات فرهنگی میان فرهنگ ارمنی، ایرانی و اسپانیایی پرداخت.
دکتر "فرزان سجودی" استاد دانشگاه و هنر در بخش پایانی نشست به سخنرانی درباره "بداهه و کلیشه در نشانه‌های زبانی و نمایشی" پرداخت.
وی با اشاره به ویژگی‌های نمایشی تخت‌حوضی گفت: از بداهه‌سازی کلامی و نمایشی همیشه به عنوان یکی از ویژگی‌های نمایش‌های سنتی ایرانی یاد می‌شود. اما این بداهه‌سازی‌ها در گذر ایام کلیشه‌ساز و قاعده بنیاد می‌شوند.
"سجودی" در ادامه با قرائت بخشی از کتاب "نمایش در ایران" بیضایی و تعاریف مطرح‌شده در آن تصریح رکد: پایه اصلی این نمایش‌ها بر انتقاد بنیان گذاشته شده است اما برخی از این انتقادها در دوره‌ای از تاریخ مورد استفاده قرار می‌گیرد، امروزه به دلیل تغییر مسایل روز آنچه در گذشته مورد نظر و جذاب بوده از جذابیت برخوردار نیست.
و آخرین سخنران سمینار دکتر"حمیدرضا اردلان" دبیر سمینار بود که با نمایش فیلم و صحبت در زمینه آیینهای نمایش داده شده در فیلم آیین آهوبره، آیین آب‌خواهی، تکتم‌گردانی و ... سخنرانی خود را پایان برد.
سیزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی ـ سنتی در بخش صحنه‌ای، میدانی، مجالس شبیه‌خوانی و قهوه‌خانه از 1 تا 6 شهریورماه و در تالارهای مجموعه تئاترشهر، تماشاخانه مهر حوزه هنری، تالار هنر و خانه نمایش برگزار می‌شود.