در هشتمین نشست نقد صحنه مطرح شد
«آبی مایل به صورتی» آگاهی بخش، با جسارت و پژوهشمحور است
هشتمین نشست نقد صحنه با حضور ساناز بیان، امین میری، مرجان ریاحیپور، رسول نظرزاده و بهزاد صدیقی، با همکاری موسسه افرامانا در سالن ذوالفقاری فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.
به گزارش ایران تئاتر، در هشتمین نشست نقد صحنه تئاتر «آبی مایل به صورتی» به نویسندگی و کارگردانی ساناز بیان که روز شنبه ۱۴ بهمن ماه ۹۶ در سالن استاد ذوالفقاری فرهنگسرای ارسباران نقد و بررسی شد، ابتدا بهزاد صدیقی با اشاره به اینکه تئاتر «آبی مایل به صورتی» تئاتری است که میبایستی همه مسئولان و مدیران ارشد کشور اعم از مدیر فرهنگی سیاسی، اجتماعی و همچنین عموم مردم جامعه بینند، گفت: در تئاتر «آبی مایل به صورتی» ما برای نخستین با در قالب درام اجتماعی با پیشینه پژوهشی، موضوع و مسئله هویت جنسی و تغییر جنسیت به تصویر و تماشا در میآید. به نظرم این تئاتر شعار نمیدهد و در دام کلیشههای رایج تئاتر مستند هم نمیافتد و تلاش بسیاری میکند تا به همه مخاطبانش آگاهی ببخشد. از طرفی میکوشد تا با زبان تئاتر، بخشی از مسائل مهم زندگی کسانی را در جامعه روایت کند که فراوش شدهاند و هیچ کسی حاضر به شنیدن مسائل و مشکلات آنان نیست جز عده معدودی از روانکاوان و روانشناسان و جامعه شناسان.
صدیقی در ادامه ضمن بیان وجود شخصیتهای متعدد که خانوادهها و افرادی از جامعه کنونی ایران که به نوعی درگیر مسئله هویت جنسی و تغییر جنسیت هستند گفت: جسارت نویسنده و کارگردان در این اثر ستودنی و قابل تحسین است.
دبیر سلسله نشستهای نقد صحنه در ادامه این پرسش را با نمایشنامهنویس و کارگردان «آبی مایل به صورتی» مطرح کرد که چگونه به سراغ این موضوع در پنج سال گذشته رفتید و کار را از کجا آغاز کردید؟
ساناز بیان در پاسخ به این پرسش گفت: پیشنهاد نوشتن و پژوهش درباره این تئاتر حدود سال 94 از طرف مسعود خلجزاده (یکی از پژوهشگران اصلی این تئاتر) مطرح شد. ایشان مدتی طولانی مشغول پژوهش بر روی این موضوع بود. از طرفی مادرم هم در این خصوص در مجله زنان سابق که توقیف شده بود با تعدادی از اینگونه افراد مصاحبه کرده بود و درباره این سوژه صحبت کرده بود تا این که به همراه مسعود خلجزاده خودم با چنین شخصیتهایی و پژوهش درباره این موضوع روبهرو و درگیر شدم. از طرفی باید بگویم که جامعه ما جامعه جنسیت زده است و بیش از آنچه که باید هویتشان را میسازد. در چنین جامعهای یا بایستی آبی آبی باشید یا صورتی صورتی. اگر آبی باشید از قدرتمندی و مردانگی برخوردارید و اگر صورتی باشید خب با مسایل بسیاری روبهرو خواهید بود که مردان کمتر با آن روبهرو هستند. از سویی دیگر من هم با افرادی دارم کار میکنم که نگاههای جنسیت زده دارند.
این نمایشنامهنویس و کارگردان تئاتر با اجرای این تئاتر در بخش مسابقه الف موفق به دریافت تندیس بهترین تئاتر این بخش شده بود، در بخش دیگری از سخنان خود در این نشست گفت: برای پرداختن به این موضوع در تئاتر و هنر نیاز به جسارت زیاد است و هنرمند نبایستی برای کار کردن در این حوزه بترسد. ترس از مجوز نگرفتن یا با این جمله برخی مسئولان روبهرو شدن که صلاح نیست روی این موضوع کار کنید، نباید مانع از ادامه کار شود. ما برای مجوز این تئاتر از تابستان سال 95 اقدام کردیم و سرانجام با حضور در دفتر مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی و درخواست مجوز این اجرای این تئاتر از ایشان، و بازبینی و تأیید ایشان، مجوز تئاتر «آبی مایل به صورتی» در آذرماه 96 صادر شد.
او هم چنین در خصوص مشکلات در انجام پژوهش این موضوع اضافه کرد: در تحقیق و پژوهش میدانی برای انجام مصاحبه با افرادی که با تغییر جنسیت یا مسئله هویت جنسی بودند با مشکل روبهرو بودیم چون بسیاری از آنان مایل به مصاحبه نبودند. علاوه بر این ما به عنوان پژوهشگر با دیدن و شنیدن حرفهای چنین آدمهایی میبایستی آستانه تحمل روحی و روانی مان بالا باشد. ما لحظههای عاطفی تلخی را تجربه میکنیم.
بیان یادآور شد: «آبی مایل به صورتی» تئاتر مستند نیست بلکه یک تئاتر و درام اجتماعی پژوهشی است که روح مستند پژوهشی بهره برده است. من برای اجرای بردن این اثر با موانع زیادی روبهرو شدم. حتی برای انتخاب بازیگران با بیش از سی نفر از بازیگران صحبت کردم که سرانجام این گروه از بازیگران با من همکاری کردند. خیلی از بازیگران نگران بعد از پایان اجرا بودند که برچسب این نوع آدمها بر رویشان بماند.
رسول نظرزاده منتقد و پژوهشگر تئاتر در ادامه این نشست با اشاره به اهمیت این تئاتر در میان انواع و اقسام تئاترهایی که در تالارهای خصوصی و دولتی اجرا میشود گفت: تئاتر «آبی مایل به صورتی» در رده نمایشنامههای ایرانی قرار میگیرد و با دغدغهمندی تئاتر اجتماعی تولید شده است. به نظرم آن چه این تئاتر را از سایر اجراها جدا میکند نه تنها موضوع آن که پس زمینه تحقیقی و پژوهشی و زنده آن است و زمانی که صرف زندگی و نزدیک شدن به این شخصیتها شده است.
این منتقد هم چنین اضافه کرد: تئاتر «آبی مایل به صورتی» با تکگویی تُو در تُوی هشت شخصیت درباره مرگ شهرزاد آغاز و تا انتها ادامه پیدا میکند. در حالیکه هر یک از این تک گوییها قرار است وجوه مختلف و چند و چون زندگی و مرگ شهرزاد (او در ابتدا مجید بوده و سپس تبدیل به شهرزاد شده) را بازگو کنند اما شما به عنوان نویسنده و کارگردان مسیر دیگری را در پیش میگیرید و روی هر یک از شخصیتهای ترنس و تراجنسی مکث میکنید و پس زمینه زندگی خانوادگی و اجتماعی هر یک را واکاوی میکنید. و به نظرم به همین دلیل متن و اجرا از کشش و گره جنایی اولیه خارج و به تئاتر مستند اجتماعی نزدیک میشود.
نسرین ریاحی پور (پژوهشگر انسان شناسی) که در این گروه با کارگردان همکاری داشته در این نشست گفت: من به پیشنهاد خانم ساناز بیان پژوهش درباره ی این موضوع را انجام دادم که برایم تجربه ی خوبی بود. در این پژوهش رنج این آدمها بسیار مهم بود. در پژوهش انسان شناسی به صورت استقرایی و به شیوه ی میدانی و مصاحبه شروع میکنیم.
امین میری (بازیگر و کارگردان تئاتر و یکی از بازیگران تئاتر «آبی مایل به صورتی» در بخش دیگری از هشتمین نشست نقد صحنه گفت: من با موضوع ترنسها و مسئله هویت جنسی در تئاتر «شلتر» که خانم بیان نوشته بود و من کارگردانی و اجرایش کردم، آشنا شده بودم. این آدمها (ترنسها) ابهام و هویت جنسیشان مشخص نسیت. یک ویژگیای این نوع تئاتر دارد، علاوه بر قصهدار بودن و قصهگو بودن، وجوه روان شناختی، جامعه شناختی این نوع آثار مهم است و میخواهد به مخاطب از این طریق آگاهی دهد و در واقع وجه آگاهی بخشی این نوع تئاتر به مخاطب از اهمیت بسیاری دارد.
رسول نظرزاده در ادامه سخنان میری با تأکید بر جسارت این تئاتر گفت: اینکه موضوع این تئاتر و اینکه نویسنده تلاش میکند با انجام پژوهش میدانی و مطالعات علمی از سایر کارگردانانی که در حیطههای دیگری کارمی کنند، اثرش متمایز میشود. چون اغلب خانمهای نویسنده، سوژههای آپارتمانی را انتخاب میکنند و به خصوص این موضوع در سینما و فیلمنامه نویسی در سالهای اخیر رواج یافته است. پرداختن به شخصیتهای تراجنسی و کسانی که با تعییر جنسیت و مشکل هویت جنسی دارند، البته پیش از تئاتر در سینمای مستند و ستنمای داستانی ایران از حدود ده سال قبل شروع شده و سینمای ایران به نسبت تئاتر از سابقه بیشتری برخوردار است. نمونه اش فیلم زنانگی است. به نظرم تئاتر آبی مایل به صورتی در نوع تئاتر اجتماعی پژوهش محور با سوژه ی ترنسها و هویت جنسی و بر پایه مستندات اجتماعی نخستین بار است که اجرا میشود.
این منتقد تئاتر در ادامه افزود: مشکل عمده این تئاتر این است که میخواهد همه چیز را در این حوزه مطرح کند. هم دغدغه خانوادگی دارد، هم موضوع محلی است، هم نگاه تحلیلی دارد و هم میخواهد آگهی بخش باشد. مشکل دیگر این است که جای یک نگاه و شخصیتی که نماینده قانون مثل وکیل حقوقی و حقوقدان یا یک شخصیت نیروی انتظامی را در این اثر نمیبینیم تا جامعیت نگاهها و شخصیتها در آن کامل باشد. در صورتی که به خیلی از نگاهها و شخصیت هایی که به نوعی نماینده از جامعه هستند و حتی نگاه مذهبی و فتوای امام در آن اشاره شده است.
نظرزاده در پایان این نشست اضافه کرد: تئاتر «آبی مایل به صورتی» به دلیل بکر بودن موضوعش میکوشد به همه مصائب و جوانب و مشکلات خانوادگی، تحصیلی، شغلی، روحی، محلی، درمانی و آموزشی بپردازد و مدام به جای حرکت رو به جلو، به حرکت افقی روی میآورد و همین موجب طولانی شدن غیر لازم آن شده است. احساساتی شدن بیش از حد بر خلاف تئاتر مستند اجتماعی، قدرت تعقل مخاطب را به دلسوزی صرف بدل میکند. به ویژه در پرده آخر وقتی همه شخصیتها رو به تماشاگر اشک در چشم به شکل مستقیم، پیام آن را بار دیگر تکرار میکنند.
لازم به یادآوری است در پایان هشتمین نشست نقد صحنه، لوح تقدیری از طرف محسن سلیمانی، مدیریت فرهنگی هنری منطقه سه و مدیر فرهنگسرای ارسباران، به هر یک از مهمانان آن اهدا شد.
گفتنی است سلسله نشستهای نقد صحنه توسط باشگاه تئاتر فرهنگ سرای ارسباران با همکاری موسسه افرا مانا با هدف نقد و بررسی نمایشهای در حال اجرای تهران، هر ماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار میشود.