چیدا؛ حالت تطبیقی بین یک باور بومی با داستان ادیپ دارد

احسان ملکی هنرمند لرستانی کارگردانی نمایش هایی همچون مجلس نامه طوبی، اتوبان سکوت، چر، باغ آتش، بلوط برشته، آقای مجنون خانم لیلی، خانه روشنی و یرما را انجام داده است و همچنین در فیلم سینمایی شرقی، سریال قصه های لب رود، مستند داستانی چاره نویس، نمایش حکایت شهر سنگی، غیب گویی و بلوط برشته به بازی پرداخته است. او موسس گروه تیتال است و با نمایش چیدا سومین حضور متوالیش را در جشنواره تئاترفجر سال قبل تجربه کرد. کسب جایزه در جشنواره تئاتر فجر در سال ۹۳ برای نخستین بار در تاریخ تئاتر لرستان افتخار بزرگی بود که توسط این گروه و در بخش کارگردانی نمایش هزار شلاق رقم خورد. گروه نمایش تیتال خرم‌آباد به عنوان موفق‌ترین و موثرترین گروه نمایش درعرصه تولید تئاتر ملی سال ۹۳ انتخاب شد. دو سال قبل هم نمایش چز نوشته ناصر حبیبیان و کارگردانی احسان ملکی از خرم‌آباد در بین ۳۵ اثر برگزیده بخش مرور سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر حضور داشتند و در مراسم اختتامیه سی‌ و‌ چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که در تالار وحدت تهران برگزار شد به عنوان نفرات برگزیده نمایش‌نامه‌نویسی و بروشور در بخش بین‌الملل انتخاب شد. همچنین در اختتامیه جشن اردیبهشت تئاتر هم احسان ملکی سرپرست گروه نمایشی تیتال لرستان و کارگردان نمایش هزار شلاق به عنوان موثرترین و موفق ترین گروه تولید تئاتر در عرصه ملی و بین المللی سال ۹۳ کشور شناخته شد و مورد تقدیر قرار گرفت. همچنین گروه نمایش تیتال لرستان در پنج سال گذشته رتبه های برتر جشنواره های سراسری تئاتر ماه را نیز به دست آورده است. نمایش چیدا به نویسندگی مسعود شاکرمی و کارگردانی احسان ملکی که پیشتر در سی و پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به عنوان یکی از آثار برگزیده شناخته شد اسفند ماه در تماشاخانه سنگلج روی صحنه رفته است. نمایشنامه این اثر براساس ادیپ شهریار نوشته سوفوکل شکل گرفته است. در خلاصه این نمایش آمده: اوور پیش از آن‌که متولد شود موهایش آبی شده، او برای به دست‌ آوردن سیب و تغییر رنگ موهایش سفری را آغاز می‌کند و در طول این سفر پدر خود را کشته و با مادرش ازدواج می‌کند. در نمایش چیدا مسعود شاکرمی، شیماء ملکیان، نیکان راست قلم، محمد رضا خادمی،  سعید زارع، نساء یوسفی، صفا کوشا، شهلا رحیمی، ثنا عقابیان، پانته آ احمد خان، شیوا موسی زاده و انیس ارشیا ایفای نقش می کنند. سایر عوامل این اثر نمایشی عبارتند از: سیده مریم حسینى(تهیه کننده)، مسعود شاکرمى(مشاور کارگردان)، سجاد همتی(دستیار کارگردان و برنامه ریز )، روح الله امامى(طراح صحنه)، سمانه احمدى مطلق(طراح پارچه و لباس )، علی کوزه‌گر(طراح نور)، علی سینا رضا نیا(طراح صدا و موسیقی)، کاوه نور محمدی(طراح حرکت)، زهره قنبری(طراح گریم)، سینا افشار(طراح پوستر و بروشور)، مریم شریعتی(مدیر تبلیغات)، گروه هنرى پژواک(تیزر و تبلیغات مجازى)، محمد نوریان(مدیر اجرایی)، معین مهدی(مدیر صحنه)، فهیمه لشگری(منشی صحنه)، مریمکاردان و سارا جباری(دستیار لباس )، مهسا سبزواری(دستیاران گریم) و معین مهدی و علی کردی(دستیاران صحنه ). نمایش چیدا که در سی و پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر نامزد دریافت جایزه در پنج بخش کارگردانی، طراحی صحنه، طراحی لباس، طراحی گریم (تینا بخشی)، موسیقی (احسان آنالویی) بود موفق به دریافت تندیس و تقدیر موسیقی، طراحی صحنه و طراحی لباس شد. با احسان ملکی در باره اجرای نمایش چیدا گفت وگویی انجام داده ایم.

 آیا امسال به لحاظ کاری سال موفقی را تجربه کردید؟

بله، شهریور ماه اجرای موفق نمایش «هزار شلاق» در تماشاخانه سنگلج انجام شد. همچنین قرار است نمایش «چر» را در اوایل سال جدید در تهران روی صحنه ببرم؛ نمایش ساختار اجتماعی، زنانه ای و جهان شمولی دارد.

نمایش چیدا را سال قبل در جشنواره تئاتر فجر در تالار حافظ اجرا کرده بودید. در اجرای عمومی نمایش به واسطه تفاوت های تماشاخانه سنگلج با حافظ چه تغییراتی انجام دادید؟

نمایش چیدا در مهر ماه سال قبل نمایش در لرستان روی صحنه رفت و با استقبال خوبی هم روبه رو شد. در بحث سالن هم نمایش  مناسب اجرا در تالار حافظ است. اما به خاطر شرایط  مالی نتوانسیم با این سالن به توافق برسیم. بعد از مذاکره با تماشاخانه سنگلج کار را در این تماشاخانه روی صحنه بردیم و خاطرات خوبی از اجرای نمایش در این سالن دارم و هزار شلاق را برای بار اول در این سالن روی صحنه بردم. با توجه به زمان زیادی که در اختیار داشتیم با انجام تمرینات مستمر نمایش ساختار بهتری پیدا کرده است و تغییراتی در طراحی حرکات نمایش به وجود آمده است؛ طراحی که ویژگی های مدرن دارد .

آیا در تیم بازیگری هم تغییراتی انجام شده است؟

در تیم بازیگری هم چند تغییر به وجود آمده است.

آیا نمایش را بر اساس ادیپ روی صحنه برده اید؟

بله ،چیدا به زبان لری یعی مثل مادر و  نمایش را براساس ادیپ شهریار سوفکل نوشته شد و نگاهی به باورها و آیین های بومی داریم.

چقدر در اجرای چیدا به این سمت رفتید که داستان ادیپ شهریار را ایرانیزه کنید؟

بحث ایرانیزه شدن مطرح نیست و مضمون نمایشم حالت تطبیقی بین یک باور بومی در لرستان با داستان ادیپ دارد. در لرستان در باره تقدیر، باور خاصی وجود دارد و به بحث تقدیر ادیپ پیوند خورده است و من بیشتر نگاه شرقی را در داستان نمایشم حاکم کردم.

اجرای نمایش هایی که هویت بومی دارد آیا می تواند ما را به سمت تئاتر ملی رهنمون کند؟

بله،همینطور است. راجع به این موضوع تحقیق وپژوهش های زیادی داشتم و در پایان نامه ارشدم به طور مبسوطی به این مختصات پرداختم. در آثارم بیس اصلی تحقیقات بر اساس فرهنگ بومی و ایرانی است و یک جور کار بینافرهنگی انجام می دهم؛ استفاده از داستان هایی که می تواند با باورهای ما همخوانی داشته باشد. این رویه ضمن جلب توجه تماشاگر، در جشنواره ها برای آثارم توفیقات زیادی داشته است. درجشنواره تئاتر فجر سال قبل هم چیدا در رشته های مختلف نامزد بود. از میان کشورهای اروپایی صاحب تئاتر، اسپانیا با ما قرابت های زیادی دارد. در همین راستا هم مطالعات زیادی داشتم و به این اشتراکات رسیدیم.

آیا اوور شخصیت اصلی چیدا قهرمان داستان است؟

بله، قهرمان نمایش است و زیاد به ابعاد منفیش نگاه نکردیم. روایت داستان نمایش ما قبل از تولد اوور است و سرنوشت اوور در صورت به دنیا آمدن را می بینیم. در تحلیل های موجود شخصیت ادیپ و یا همان اوور نمایش چیدا به دنبال دانایی می رود.

دکور نمایش چیدا یکی از نقاط قوت نمایش است؟

با دقت در حوزه طراحی صحنه و دکور عمل کردیم. درچیدا از یک دکور کاربردی استفاده کردم. دکور نمایش شامل سه سازه بزرگ است که به صورت متحرک در صحنه متبادر کننده فضاهای مختلفی جغرافیایی در نمایش هستند و هر موقعیت یک اتفاق جدید است  و فرم و محتوا در چیدا در یک راستا حرکت می کنند.

در بحث شیوه اجرایی نمایش چگونه عمل کردید؟

از یک شیوه کاملا مدرن و با نگاه به جهان امروز این نمایش اسطوره ای تاریخی را روایت کردم. نمایش فضای سورئالی دارد و از طریق یک دنیا ذهنی و خیالی داستان نمایش برای مخاطب در صحنه  و اجرا عرصه می شود. نمایش بر اساس تکنیک های مدرن  و مینی مال کار شده است. این رویکرد مدرن در طراحی صحنه و لباس  و نوع بازی ها قابل بازخوانی است. تا فضای نمایش بتواند با حرف و نگاه جدید به تماشاگران امروزی تئاتر که دانش و شناخت زیادی دارند عرضه بشود.  

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی