یادداشت فرزان سجودی درباره تغییر جایگاه آئین‌ها

سیزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آئینی ـ سنتی آخرین روز خود را سپری می‌کند.
دکتر فرزان سجودی در سمینار بین‌المللی نمایش‌های آئینی ـ سنتی حضور داشت و همچنین تماشاگر بخش‌های اجرایی این جشنواره بود. آن چه می‌خوانید بخشی از نظرهای این استاد و پژوهشگر در قالب ‌یادداشتی درباره اجرای تعزیه و تغییر جایگاه آن، طی گذشت زمان است.
وقتی به عنوان ‌پژوهشگر به محیط بیرون می‌نگریم، قطعاً آن‌چه را می‌بینیم مورد مداقه قرار می‌دهیم و چیزهای دیگری می‌بینیم که معمولاً به چشم نمی‌آیند. اجرای تعزیه در محوطه مجموعه تئاترشهر را تماشا می‌کردم. برایم بسیار جالب بود، زیرا ‌پدیده‌‌‌ای منحصر به فرد محسوب می‌شد.
آن چه اجرا می‌شد هم تعزیه بود،‌ هم نبود. چون تعزیه‌خوانان می‌خواندند و تعزیه اجرا می‌کردند. همان گونه که باید باشد، اما تعزیه نبود، چون آن را در خارج از چهارچوب اصلی‌اش که آن را ‌مراسمی عبادی تعریف می‌کند، اجرا می‌کردند.
این ‌نقیضه‌ای پست مدرن است. تعزیه همه وجه آئینی خود را از دست می‌دهد و ‌ نمایشی خیابانی می‌شود. پارودی تعزیه. ما که آن را در گذشته به منزله آئین دینی تجربه کرده‌ایم اکنون که این اجراها را می‌بینیم، متوجه تفاوت آن می‌شویم.
در فرهنگ گذشته ما این گونه بود که هرگاه تعزیه در خارج از دهه محرم اجرا می‌شد، علت خاصی داشت. مردم را با ساز و دهل جمع می‌کنند تا در‌ نیایشی جمعی گردآیند.
چنین اتفاقی در زمان حال نشان می‌دهد که چگونه پدیده‌ای که در فرهنگ مادربزرگ‌های ما جایگاه عبادی ویژه‌ای داشته، به منظرگه گذرگاهی تبدیل می‌شود و تئاتر خیابانی می‌شود که افراد لحظاتی می‌ایستند و دقایقی به آن می‌نگرند. شاید هم از آن چه می‌بینند لذت می‌برند. اما از تأثیر آئینی آن خبری نیست.
رنگ‌ها، حرکات، آواز و موسیقی جذابیت‌های بصری و صوتی بسیار‌ دارند، ولی هیچ کس اشک نمی‌ریزد و متأثر نمی‌شود.
شما نیز که یکی از علاقه‌مندان تعزیه‌اید در واقع ‌مشتری پست مدرن محسوب می‌شوید. قابی که دور این اجرا می‌بندید با قاب مادربزرگ‌هایمان متفاوت است همان طور که قاب رهگذری که در پارک دانشجو آن را می‌بیند با هر دو تفاوت دارد.
این جا ‌نوعی ‌نابه‌هنجاری زمانی و مکانی به وقوع می‌پیوندد. تعزیه در زمان خود اجرا نمی‌شود، بلکه مقابل تئاترشهر به وقوع می‌پیوندد و این خود ‌پدیده‌ای مدرن است.»