پیشتازی نمایشنامه‌های ایرانی در فصل سرد

در این گزارش به بررسی نمایشنامه های 151 نمایشی که از اول دی تا 29 اسفند در تهران در سالن های مجموعه تئاترشهر(سالن اصلی، سایه، چهارسو، قشقایی، پلاتو اجرا و کافه تریا)، تماشاخانه ایرانشهر(سالن استاد سمندریان و استاد ناظرزاده کرمانی)، تالار محراب، تماشاخانه سنگلج، تالار وحدت، تالار حافظ، تالار مولوی، تماشاخانه انتظامی(خانه هنرمندان)، خانه نمایش اداره تئاتر، حوزه هنری، تماشاخانه پالیز، پردیس تئاتر تهران، مجموعه تئاتر شهرزاد، تئاتر مستقل تهران، مجموعه دیوار چهارم، تماشاخانه دا، عمارت رو به رو، تماشاخانه شانو، تماشاخانه ارغنون، تئاتر باران، تماشاخانه مشایخی و تماشاخانه سرو اجرا شده می پردازیم؛ البته به نمایشنامه اجراهایی که بهمن ماه فقط در سی و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به صحنه رفته‌اند، نمی‌پردازیم. این نمایشنامه ها را از جنبه ایرانی یا غیر ایرانی بودن، کارگردان هایی که خود نویسنده آثارشان بوده اند، پرکارترین نویسنده های ایرانی، نمایشنامه های اقتباسی، متن هایی که بیش از یک بار اجرا شده اند، نمایشنامه نویسان زن ایرانی، نمایشنامه هایی با بیش از یک نویسنده، نمایشنامه هایی که به صورت گروهی نوشته شده اند و تعداد نقش(پرسوناژ)های نمایشنامه ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

نمایشنامه ایرانی؛ همچنان در اولویت
از تاریخ 1 دی تا 29 اسفند 96 تعداد 151 نمایشنامه به صحنه رفته اند؛ که در این بین 33 نمایشنامه غیرایرانی و 118 نمایشنامه ایرانی بوده اند. در این میان یاسمینا رضا با سه نمایشنامه «خدای کشتار»، «بلافیگورا» و «هنر» پیشتاز نمایشنامه نویسان غیر ایرانی است؛ پس از آن نیل سایمون با دو نمایشنامه «عاقبت عشاق سینه چاک» و «زندانی خیابان دوم»، فلوریان زلر با «آن سوی آینه» و «اگه بمیری» و دیوید ممت با «زندگی در تئاتر» و «سنجاب ها» در مرحله بعدی قرار می گیرند؛ اما از کورمک مک کارتی، ماکس لید، ماتیو دلاپورته و الکساندر دلاپورته، ویلیام شکسپیر، هنریک ایبسن، آثول فوگارد، تنسی ویلیامز، چارلز دیکنز، پیتر وایس، اریک امانوئل اشمیت، مارک پاتیلت، ژان کلود کری یر، برتولت برشت، ملچیور شدلر، آلبر کامو، رابرت لوئیس استیونسون، زوایر خالاچیان، مائتی ویسنی یک، جان لوگان، آریل دورفمان، یوجین اونیل و فدریکا گارسیا لورکا فقط یک نمایشنامه به صحنه رفته است.

نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل اکثر کارگردان ها
از میان 118 اثر ایرانی که که در این سه ماه به روی صحنه رفته؛ 74 کارگردان، علاوه بر کاگردانی، نوشتن متن های خود را نیز برعهده داشته اند که می توان به «مومیا، رویای نویسنده» مرجان هاشمی نیا، «فیش آباد» سیروس همتی، «لش زدایی » خسرو امیری، «خودکار بیکار» سامان ارسطو، «کوسه ها» احمد مرادی پور، «فعل» محمدرضایی راد، «دو دلقک و نصفی» جلال تهرانی، «کوررنگی» سیاوش پاکراه، «پهلوان» اعظم بروجردی ، «مایلند»هومن رستگار ، «بولشویک» عباس اکرمی ، «بیگانه خوران» حامد رحیمی نصر، «ال کلاسیکو»مسعود ترابی، «شیرهای خان باباسلطنه» افشین هاشمی، «گل» یاسر خاسب و «برخوانی شکرشکن از تلخ کامی های آکل» مهدی فرهادپور اشاره کرد.

سید محمد مساوات؛ پیشتاز در نوشتن
در این میان و از بین 118 اثر ایرانی، 8 نویسنده بیش از یک اثر در این سه ماه به روی صحنه داشته اند؛ سیدمحمد مساوات با 3 نمایشنامه «قورباقاف قورباغین(قرب آن گاه)»، «این یک پیپ نیست» و «کروکودیل»، ساناز بیان با 2 نمایشنامه «شلتر» و «آبی مایل به صورتی»، آرش عباسی با «پدرانه» و «یک سبد فحش برای شمسی خانم»، همایون حجازی با «توارد» و «آن»، محمد میرعلی اکبری با «سوی کابوی» و «پولانسکی»، آندریا نوشاد با «زمان به عقب برنگشته» و «کتو»، مهرداد رایانی مخصوص با «مرده شور» و «خشم و هیاهو» و مسعود هاشمی نژاد با «چشم ها» و «یک زندگی بهتر».

تمایل کم کارگردان ها به نوشته های گروهی
در فصل زمستان و در بین تمام این 118 اثر ایرانی، نمایشنامه هیچ اجرایی به صورت گروهی نوشته نشده است.

نمایشنامه هایی با یک کارگردان و چند نویسنده
در این سه ماه 9 نمایشنامه بیش از یک نویسنده داشته اند؛ 8 متن ایرانی و 1 متن غیر ایرانی. «لیما» سمانه زندی نژاد و ماکان اشگواری، «بعد از این» ندا شاهرخی، ژان لویی اکل و یاسمن خواجه ای، «توارد»علی نورانی و همایون حجازی، «هایلایت» ریحانه حسن زاده و سوسن پرور، «من» حمید ورد و فرهاد تجویدی، «مرثیه‌ای برای یک دراکولا» علی رزازیان و محدثه قبادی، «فهرست مردگان» رضا ثروتی و امیراحمد قزوینی و پیمان قدیمی، «کابوس تلخ آدم(مجازی)» حامد غنی و سید مرتضی قوام‌الدینی و «در انتظار آدولف»ماتیو دلاپورته و الکساندر دلاپورته.

مهجور ماندن زنان نویسنده در زمستان
در این فصل، فقط 26 نمایشنامه نویس زن بوده اند که نمایشنامه‌های آن‌ها اجرایی شده؛ اما اکثریت آن ها نسل جدیدی از بانوان در نمایشنامه نویسی ایران به شمار می روند. از نمایشنامه نویسان زن که در این سه ماه متنی از آن ها به روی صحنه بوده میتوان به کاملیا غزلی(من یه زنم صدامو میشنوین)، مهین صدری(نفر دوم)، ملیحه مرادی جعفری(کارد، ترنج، زلیخا)، ساناز بیان(شلتر و آبی مایل به صورتی)، دیانا فتحی(اهالی هوا)، ندا قربانیان(عموزاده‌ای از ناکجا)ملیکا جباری(آف)، سپیده علیزاده(گتو)، نیلوفر دربندی(همین که هست) و قیقاج(فاطمه دولت آبادی) اشاره کرد.

اقتباس؛ اولویت آخر نویسندگان ایرانی
در بین 118 نمایشنامه ایرانی، 10 نمایشنامه به صورت اقتباسی نوشته شده اند؛ که 4 نمایشنامه از آثار ایرانی و 6 نمایشنامه از آثار غیر ایرانی وام گرفته اند؛ فتوحات گلشیری مجتبی کریمی(کولاژی از داستان‌های هوشنگ گلشیری)، برخوانش شکر شکن از تلخ کامی‌های آکل مهدی فرهادپور(روایتی از داش آکل صادق هدایت)، چیدا مسعود شاکری(براساس ادیپ شهریار سوفوکل)، فهرست مردگان رضا ثروتی، امیراحمد قزوینی و پیمان قدیمی(برداشتی از فهرست تادئوچ رژه ئیچ)، زندانی خیابان نواب هوشمند هنرکار(برداشتی از زندانی خیابان دوم نیل سایمون)، کرنیتز امیرحسین قنواتی(براساس گمشده در یانکرز نیل سایمون)، جوحی و کدخدا جواد انصافی(براساس یکی از داستان‌های مثنوی)، مکبث داستان اسباب‌بازی‌ها و قاعده مرگ میرسعید مولویان(براساس مکبث شکسپیر)، بعد از این ندا شاهرخی، ژان لویی اکل و یاسمن خواجه ای(برگرفته از منطق‌الطیر عطار) و بر پیکری نبردی رو به خاموشی است کیوان خسرو مرادی(براساس مده‌آ اوریپید).

اقبال خوش باغ وحش شیشه‌ای ویلیامز در زمستان
در فصل زمستان و از بین 151 نمایشنامه، فقط «باغ وحش شیشه‌ای» تنسی ویلیامز با دو کارگردان مختلف به صحنه رفته؛ ندا هنگامی در تئاترشهر و کیهان پرچمی در پالیز.
 

تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامه های مونولوگ
در این فصل، 7 نمایشنامه با 1 پرسوناژ(نقش)، 77 نمایشنامه بین 2 تا 5 پرسوناژ، 28 نمایشنامه بین 6 تا 9 پرسوناژ، 23 نمایشنامه بین 10 تا 15 پرسوناژ، 10 نمایشنامه بین 16 تا 25 پرسوناژ و 6 نمایشنامه «من» حمید ورد و فرهاد تجویدی، «الیورتوئیست» چارلز دیکنز، «تابوتخانه خاموش»رحمان خوب زاده، «میرمهنا» سیروس کهوری نژاد، «پولانکسی» محمد میرعلی اکبری و «هملت و دن کیشوت » زوایر خالاچیان با بیش از 25 پرسوناژ به روی صحنه رفته اند.