ایجاد انگیزه؛ امری اجتناب‌ناپذیر
از سال‌های جنگ تا امروز آثار بسیاری در این زمینه خلق شده‌اند؛ از رضا صابری و علیرضا حنیفی گرفته تا علیرضا نادری، محمد یعقوبی و نادر برهانی‌مرند که نگاه اجتماعی ـ انسانی داشته‌اند، تا نصرالله قادری، محمد چرم‌شیر، مهرداد رایانی و بسیاری دیگر. برخلاف برخی نظرهای رایج در حیطه دفاع مقدس، اعتقاد دارم که در این حوزه کارهای خوبی شکل گرفته است.
توجه به بخش خلاق نه تنها برای نمایشنامه‌نویس و کارگردان و بازیگر، برای دیگر عوامل اجرای نمایش نیز ضروری است.
در روزگار دفاع مقدس، مشکل چندانی درباره انگیزه وجود نداشت؛ چون شرایط کشور به گونه‌ای بود که تمام مردم سرزمین ما به نوعی درگیر این موضوع بودند؛ چه می‌خواستند و چه نمی‌‌خواستند.
به سبب همین انگیزه‌ها بیشتر آثار خلق شده سمت و سوی تشویق و تهییج داشت. چون دشمنی در برابرمان بود و همه چه بارزم و چه با هنر باید در برابر این هجوم مقاومت می‌کردند. اما روزگار پس از جنگ زمانی است که دفاع مقدس باید به شیوه‌های گوناگون توصیف شود و این چند رویکرد را در خود دارد.
ابتدا آن‌که باید در ذهن مردم هر دوره‌ای پس از این جا بیافتد و به منزله دوره‌ای مهم در خاطرشان بماند. چنین رویکردی نگاهی تاریخی ـ حماسی است و با پیشرفت زمان، سلحشوری‌ها به نحو مؤثرتری زنده نگه داشته می‌شوند.
شیوه دیگر نگاه اجتماعی است؛ به طوری که هم بازنمایی آن دوران باشد و هم تحلیلی از آن بدهد. به این معنا که به دیگران نشان داده شود مردم آن دوران با چه مصائب و مشکلاتی مواجه بوده و ایستاده‌اند و...
ابعاد انسانی قضیه در نگاه اجتماعی بیشتر عیان می‌شود. در این شیوه گاه رگه‌های انتقادی نیز دیده می‌شود. البته این انتقاد در جهت دفاع مقدس نیست بلکه در جهت تأثیرهای وقایع جنگ است که اگر درست با آن برخورد نشود، پیامدهایی نیز خواهد داشت.
شیوه سوم که می‌تواند برآیند دو شیوه بالا باشد، کاملاً انتقادی است و البته در تئاتر دفاع مقدس چندان نمود ندارد. این نگاه، نگاه تاریخ تئاتر به مسئله جنگ است و به جنگ‌هایی مربوط می‌شود که بحث کشورگشایی یا نابود کردن یک ملت را مطرح می‌کنند. این نگاه در آثار برشت دیده می‌شود که هیتلر را زیر سؤال می‌برد. اما از آن جا که در تئاتر دفاع مقدس ما شرایط ظهور و بروز چنین نگاهی نبوده، این موضوع بسیار کمرنگ است. چنین نگاهی به عاملان جنگ‌افروزی‌ها مربوط می‌شود.
از سال‌های جنگ تا امروز آثار بسیاری در این زمینه خلق شده‌اند؛ از رضا صابری و علیرضا حنیفی گرفته تا علیرضا نادری، محمد یعقوبی و نادر برهانی‌مرند که نگاه اجتماعی ـ انسانی داشته‌اند، تا نصرالله قادری، محمد چرم‌شیر، مهرداد رایانی و بسیاری دیگر. برخلاف برخی نظرهای رایج در حیطه دفاع مقدس، اعتقاد دارم که در این حوزه کارهای خوبی شکل گرفته است.
در این جا نقدی را هم وارد می‌دانم. بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس وظیفه حفظ آثار را بر عهده دارد. این بنیاد از زاویه حفظ وارد می‌شود، نه مطرح کردن همه مسائل مربوط به جنگ. تا آن جا که جشنواره امسال را هم دنبال کرده‌ام، نگاه غالب در جشنواره نیز همین حفاظت بوده است. در این مسیر آن چه اندک است ایجاد انگیزه کلی برای حضور تئاتر دفاع مقدس یا مقاومت در عرصه‌های عمومی است.
رحمت امینی
نویسنده و کارگردان تئاتر