یادداشتی از شهرام کرمی بازبین آثار دومین جشنواره تئاتر خیابانی مریوان
تئاتر خیابانی شهرستان هویت مستقل خود را یافته و اگر بگویم که در بین آثار انتخاب شده کارهایی هست که برای خیلی از ما تجربه خوبی در آموختن است حرف گزافی نگفته‌ام. تئاتر شهرستان بی‌ادعا و مستقل به فعالیت خود ادامه می‌دهد و دومین جشنواره تئاتر خیابانی مریوان جای این امیدواری را دارد که به روز‌های بهتر تئاتر خیابانی امیدوار باشیم.
این روزها درباره تئاتر خیلی حرف و نظر شنیده می‌شود. خدا را شاکرم که جمعیت خانواده تئاتر آنقدر هست که همیشه می‌توان امید داشت حرف‌های تازه‌ای شنید. مشکل تئاتر ما از ندانستن نیست. چیزی که باعث نقص و کاستی در این خانواده هنری شده حرف‌هایی است که راهی برای عمل کردن به آن پیدا نمی‌شود.
اما تئاتر خیابانی سرگذشت دیگری دارد. عمر کوتاه تئاتر خیابانی در کشور ما باعث شده که هنوز خیلی‌ها آن را جدی نمی‌گیرند. ولی حالا باید باور کنیم که نمی‌شود تئاتر خیابانی را در کشور انکار کرد.
وقتی قرار شد فیلم نمایش‌های خیابانی شهر‌ستان‌ها را برای انتخاب بازبینی کنم هیچ وقت فکر نمی‌کردم در پایان این کار نگاهم این اندازه عوض شود. راستش تصورم این بود که شاید با چند کار معمولی مواجه می‌شوم. اما با دیدن 72 اثر خیابانی و سطح خوب آثار تا حد زیادی غافلگیر شدم.
اول اینکه در دورافتاده‌ترین شهر و حتی روستاها اتفاق مهمی تحت عنوان تئاتر خیابانی شکل گرفته و کارهای خوبی اجرا می‌شود. باورش سخت است اما یکی از کارهای پیشنهادی نمایشی بود که در روستایی نزدیک شهر میناب اجرا شده بود. اجرایی در یک فضای روستایی که اهالی آن منطقه با لذت و شوق به دیدن نمایش بومی و میدانی ایستاده بودند.
دوم، تنوع شکل و شیوه‌های اجرایی نمایش‌های خیابانی شهرستان یک نکته مهم در بین آثار بود. در این چند ماهه و در چند جلسه شورای دفتر تئاتر خیابانی بارها درباره هویت و ماهیت تئاتر خیابانی کشورمان بحث کرده‌ام. سؤال اساسی من این بود که آیا برای اتفاقی به عنوان تئاتر خیابانی در کشور می‌توان یک الگوی سنتی و بومی داشت یا اینکه باید خود را تابع تئاتر خیابانی اروپا و آمریکا بدانیم.
هر کشوری فرهنگ خاص خود را دارد و شکل و هنر آن به پیشینه و ریشه‌های فرهنگی و بومی و سنتی آن وابسته است. این نگاه غلط که بخواهیم تئاتر خیابانی خود را به شکل مطلق بر‌اساس الگوی سایر کشور‌ها بررسی کنیم، یکی از آسیب‌های جدی است که تحلیل اهل تئاتر به این بخش لطمه زده است. باید قبول کرد اگر چه شاید هنوز با شیوه‌های اجرایی خلاقانه و نوآوری گروه‌ها در اجرای نمایش‌های خیابانی مطابق با آنچه در سایر کشور‌های صاحب تئاتر اتفاق می‌افتد فاصله زیادی داریم اما آنچه هست تابع فرهنگ رفتاری جامعه است. پس این نگاه را باید عوض کرد که در کشور ما اتفاقی به نام تئاتر خیابانی وجود ندارد. دلیل من فراوانی اجراهای تئاتر خیابانی و تنوع اجرایی گروههای نمایشی و شناخت و ارتباط خوب تماشاگران با این گونه نمایش مردمی است.
اکثر آثار تئاتر خیابانی شهرستان ریشه در نمایش‌های بومی و سنتی دارند که در آثار متقاضی شهرهای جنوبی چون بوشهر و خرمشهر و قشم و میناب و حتی شهرهای شمالی مشهود بود. این نکته بسیار مثبت و مهمی در هویت بخشی به تئاتر خیابانی کشور است. در بازبینی آثار متقاضی جشنواره تئاتر خیابانی چند مورد جدی است که برای ارتقاء و بالندگی تئاتر خیابانی لازم است به آن توجه کنیم.
1- عدم توجه به مکان مناسب جهت اجراهای عمومی
تئاتر خیابانی چنانچه از نام آن مشهود است در هر جا امکان اجرا دارد ولی توجه به جذب مخاطب یک عامل اساسی در توفیق اجرا‌ست که متأسفانه اکثر گروههای اجرایی یا متولیان امر به این مهم توجهی ندارند.
2- بی‌توجهی به طرح و ایده‌های اجرایی خلاقانه
تئاتر خیابانی متکی به ایده و مضمون و شیوه اجرایی است. متأسفانه در بین آثار اکثر گروه‌ها رابطه متعادلی بین این دو عامل وجود ندارد. بعضی گروه‌ها اسیر یک شیوه اجرایی شده‌اند و از مضمون اثری که می‌خواهند انتقال دهند غافل می‌مانند. یا از طرفی چنان اسیر مضمون و ایده اثر می‌شوند که از شکل و شیوه اجرایی غفلت کرده و رو به گزافه‌گویی و سخن گفتن می‌آورند. مهمترین ویژگی تئاتر خیابانی بهره‌گیری از این دو ویژگی مهم است که ضرورت دارد گروههای اجرایی به آن توجه جدی داشته باشند.
3- توجه جدی به مخاطب
تئاتر خیابانی در جذب مخاطب حالت یک شکارچی را دارد. به زبان ساده‌تر در تئاتر خیابانی مخاطب که در اکثر موارد به شکل غیر رسمی به پای نمایش می‌نشیند، برای دیدن کار جذب آن می‌شود و بازیگر برای حفظ مخاطب تلاش می‌کند. توفیق یک اجرای خیابانی در مشارکت مخاطب است. در بعضی از آثار متأسفانه از هیجان حضور و مشارکت تماشاگر استفاده نمی‌شود و نتیجه آن علاوه بر ضعف کار موجب دلزدگی مخاطب می‌شود.
در این چند ساله که با تلاش گروههای نمایشی مخاطبان زیادی جذب دیدن آثار نمایش خیابانی شده‌اند، برای بالندگی، این‌گونه نمایشی نیاز به اهمیت دادن گروه‌ها به تماشا گر دارند. سرمایه تئاتر خیابانی مخاطب است و برای گسترش این سرمایه همه گروه‌ها وظیفه دارند تلاش کنند.
به هر حال دیدن آثار تئاتر خیابانی جای امیدواری زیادی دارد. تئاتر خیابانی شهرستان هویت مستقل خود را یافته و اگر بگویم که در بین آثار انتخاب شده کارهایی هست که برای خیلی از ما تجربه خوبی در آموختن است حرف گزافی نگفته‌ام. تئاتر شهرستان بی‌ادعا و مستقل به فعالیت خود ادامه می‌دهد و دومین جشنواره تئاتر خیابانی مریوان جای این امیدواری را دارد که به روز‌های بهتر تئاتر خیابانی امیدوار باشیم.
شهرام کرمی
(نویسنده و کارگردان تئاتر)