علاقه‌مندم فضاهای تازه‌ای را در تئاتر کودک و نوجوان دنبال کنم

ناصر آویژه کارگردان نمایش « شاپرک‌ها در خیابان» در گفت و گو با ایران تئاتر در خصوص اینکه ایده‌ پرداختن به قصه‌ای در مورد کودکان کار چه موقع و چطور به ذهنش رسیده و چگونه به ساختار فعلی نمایشنامه شاپرک‌ها رسیده اظهار کرد:  ایده این نمایش حدود 5 سال پیش به ذهنم رسید. با خودم فکر می‌کردم که کمتر اثر نمایشی تا به حال با موضوعیت کوکان کار و خیابان تولید شده است. سال 93 قصد اجرای این نمایش را داشتم که بنا به دلایلی امکان پذیر نشد و در سال 94 نمایشی دیگر با نام « پسر نیل» را روی صحنه بردم و به دنبال آن در سال 95 تصمیم نهایی برای اجرای نمایش « شاپرک‌ها در خیابان» را گرفتم.  پس از تصمیم برای کارگردانی این نمایش و به دنبال پژوهش‌هایی که در این زمینه صورت دادیم، ابتدا این نکته به ذهنم رسید که اگر بخواهم صرفاً زندگی واقعی این کودکان را به تصویر بکشم، نمایش مملو از تلخی‌ها و لحظات دشوار زندگی آن‌ها خواهد بود. بنابراین به این نتیجه رسیدم که در کنار به تصویر کشیدن گوشه‌هایی از زندگی روزانه این کودکان به امیدها و آرزوهای آن‌ها هم بپردازم؛ یعنی آنچه که باعث می‌شود کودکان کار و خیابان لحظات و روزگار سخت خود را سپری کنند و با این امیدها و آرزوها خودشان را سرپا نگه دارند. بعد از نگارش طرح اولیه و پس از تکمیل شدن پژوهش‌ها تیم اجرایی را تشکیل دادیم و تمرین‌ها را آغاز کردیم.  صحنه‌ها را می‌نوشتیم، اتود می‌کردیم و به همدیگر پیوند می‌زدیم تا اینکه به شکلی که امروز روی صحنه می‌بینید رسیدیم.

این کارگردان باسابقه تئاتر کودک و نوجوان در ارتباط با اینکه هنر تئاتر در بازتاب مسائل اجتماعی چه قابلیت‌هایی دارد و در این زمینه تا چه اندازه می‌تواند تأثیر گذاری داشته باشد، بیان کرد: تئاتر در زمینه طرح مسائل اجتماعی می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. در تئاتر بزرگسالان شاهد هستیم که موضوعات مختلف اجتماعی مطرح می‌شود و در حوزه تئاتر کودک هم می دانیم در گذشته بیشتر به چنین موضوعاتی پرداخته می‌شد. اما در این چند دهه نگاه‌ها به تئاتر کودک متفاوت تر از قبل شده و از موضوعات اجتماعی تا اندازه‌ای فاصله گرفته است. شاید فکر می‌کنیم دیگر نیاز نیست واقعیت‌های اجتماع را که بعضاً خشن و آزاردهنده می‌تواند باشد برای بچه‌ها بازگو کنیم. البته این نگرش غلطی نیست و اگر هم می‌خواهیم چنین مسائلی را برای کودکان مطرح کنیم، باید تا اندازه‌ای تلطیف‌شده‌تر باشد و اینکه اساساً دقت کنیم که مسائلی از این دست تا چه حد مرتبط با کودکان است. خیلی وقت‌ها مخاطب چنین مسائلی مسئولین و متولیان امور هستند و کودکان در حقیقت هیچ نقشی در به وجود آمدن بسیاری از این مسائل ندارند. در این شرایط طرح این مضامین برای کودکان جز دل آزردگی نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت؛ در نتیجه معتقدم که باید در این زمینه دقت زیادی به خرج داده شود.   

آویژه در ادامه در پاسخ به این سؤال که کارگردانی این نمایش چگونه چالشی پیش روی او گذاشته گفت: واقعیت این است که  کارگردانی این نمایش  برایم تجربه چالش‌برانگیزی بود. پیش از این ورود به روایت‌های پیچیده‌تر در عرصه کودکان و نوجوانان را از سال 79 و با نمایش « چهار صندوق شادی» آغاز کرده بودم و قصد داشتم ویژگی‌های نمایش‌های آیینی و سنتی را به بچه‌ها معرفی کنم؛ در ضمن اینکه روایت با فلاش بک و فلاش فوروارد ها در هم می‌آمیخت و از شکل خطی فاصله می‌گرفت. در نمایش‌های بعدی هم سعی می‌کردم هربار شکل و روایت نویی را تجربه کنم و در سال 94 که نمایش پسر نیل را کار کردم می‌توانم بگویم نقطه آغاز من برای ورود به فضاهای تازه‌تری بود که دست کم خودم تا آن روز تجربه‌شان نکرده بودم. چالشی که در نمایش شاپرک‌ها پیش رو داشتم از این جهت بود که قرار بود موضوع تلخی را مطرح کنیم و به نظر می‌رسید ممکن بود در نگاه اول تماشاگرانی را که عادت کرده بودند کارهای شاد و با پایان خوش ببینند، پس بزند. اما وقتی مسیر رؤیا و آرزو را برای روایت این قصه انتخاب کردم که در حقیقت جنبه‌های فانتزی اثر را شکل می‌داد دیدم که در این فضای فانتزی دستم بسیار بازتر است.در این ارتباط لازم بود مرز میان واقعیت و رؤیا را رعایت کنم و در کنار واقعیت‌های تلخ زندگی این کودکان از طریق فضاهای خیالی و فانتزی لحظات شادی را هم در نمایش ایجاد کنم.

این هنرمند که عضویت در هیئت انتخاب جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان را نیز در کارنامه دارد با اشاره به بازخوردهای این نمایش گفت: خوشحال هستم که توانستیم این کار را به سرانجام برسانیم و بازخوردهایی که در اجراها می‌گیرم خوشبختانه چه از سوی مخاطب خاص و چه از مخاطب عام بازخوردهای خوبی بوده است.  در خصوص بازخوردها باید چند طیف از مخاطب‌ها را در نظر گرفت. هنرمندان عرصه‌های مختلف که در طول اجراهای این نمایش میهمان ما بودند بیشتر به نکات تکنیکی و محتوایی کار توجه داشتند و اغلب عنوان می‌کردند که به نظرشان این نمایش توانسته فضاهای جدیدی در حوزه تئاتر کودک و نوجوان  ایجاد کند. خیلی از  هنرمندان هم معتقد بودند که این نمایش با توجه به محتوا و مضمونی که دنبال کرده قابلیت آن را دارد تا در سالن‌های ویژه بزرگسالان هم به نمایش دربیاید. هر چند من خود این اثر را متعلق به کودکان و نوجوانان می‌دانم و برایم بسیار جالب بوده که مشاهده کرده‌ام کودکان خردسال برای چندمین بار آمده‌اند و به تماشای این نمایش نشسته‌اند. این مشاهدات بار دیگر من را به این نتیجه رساند که نمی‌توانیم از پیش و پشت درهای بسته برای سلیقه و نگاه مخاطب خط ومرز مشخصی را تعیین کنیم.

کارگردان نمایش « طلسم شهر قصه» در پایان سخنانش نیز خاطرنشان کرد:  می‌خواهم تاکید کنم که نسل جدید از هر جهت نسل بسیار متفاوتی است و لازم است که ما با دقت بیشتری به آن‌ها توجه کنیم؛ البته این دقت و وسواس دلیل نمی‌شود که ما بخواهیم با ترس و دلهره به سراغ کودکان و نوجوانان امروز برویم و از پیش نگرانی این را داشته باشیم که به سراغ بعضی مضامین و موضوعات در نمایش‌های کودک و نوجوان نرویم. به نظر من از همه چیز برای بچه‌ها می‌توان گفت؛ از عشق، ترس، خیانت و حتی از مرگ گفت، اما مهم این است که چگونه و از چه طریقی این مسائل را با آن‌ها باید در میان گذاشت. در پایان لازم می دانم باز هم تاکید کنم که در زمینه آثار ویژه کودکان و نوجوانان نمی‌توان و نباید پشت درهای بسته تصمیم گرفت. واقعیت این است که به خصوص کودکان و نوجوانان این نسل آمادگی دریافت بسیاری از مفاهیم و معانی پیچیده را دارند که  ممکن است از نظر ما غیر قابل تصور باشد یا از نظر بزرگسالان خط قرمزهایی باشند که هرگز نباید به آن‌ها نزدیک شد؛ در حالی که نباید به این مسائل به عنوان خط قرمز نگاه کرد بلکه باید شیوه صحیح مطرح کردنشان را یافت و به این مخاطبین هوشمند و حساس ارائه کرد.

لازم به ذکر است نمایش « شاپرک‌ها در خیابان» تا 4 آبان ماه در تالار هنر میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.