گزارشی از سهم نشریات تئاتری در نمایشگاه مطبوعات

رضا آشفته:
برگزاری نمایشگاه مطبوعات در مرکز آفرینش‌های هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در خیابان حجاب بهانه‌‌ای شد تا درباره سهم تئاتر در خانواده مطبوعات گشت و گذاری شود.
تئاتر از دیرباز و از دوره قاجار همسوی با شکل گرفتن مطبوعات به عنوان هنری روشنفکرانه و سرگرم کننده از فرنگ آن روز وارد سرزمین ما شده و برای آنکه در دل مردم جایی باز کند به مدد روزنامه‌ها درصدد معرفی آن برآمدند. چاپ آگهی‌های تبلیغاتی اولین اقدام برای عمومی کردن تئاتر بود. پس از آن نوشتن رپرتاژ آگهی‌ها با هدف معرفی آثار و تالارهای نمایش برای اقشار متوسط و بالا چنین هدفی را به شکل پررنگ‌تر دنبال می‌کرد. سپس نوبت به نقد و یادداشت نویسی درباره تئاتر و چاپ مقالات هنری و زیبایی شناسانه در این رابطه شد تا مردم با مفهوم هنر تئاتر و هدفمندهای این هنر والا و جمعی بیشتر و بیشتر آشنا شوند.
رفته رفته تئاتر در میان مردم از جایگاه معتبری برخوردار شده بود، و گروه‌ها در پارک‌ها و بوستان‌های شخصی و عمومی اقدام به اجرای متن‌های فرنگی می‌کردند. تا از طریق این هنر مبانی فکری روشنفکری را بین مردم گسترش دهند. از آن روزها تا امروز سیر تحولات دامنه داری شامل حال تئاتر و مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی شده است. جامعه امروز هم به این مساله واقف است که یکی از بهترین ابزار و شیوه‌های ایجاد هنجارهای اجتماعی بهره‌مندی از هنرهای عمومی و مطبوعات است. اگر چنین هدفی در سطح وسیع‌تر در رسانه‌ی ملی (تلویزیون) و پس از آن رادیو دنبال می‌شود، هنوز هم از نقش موثر و سریع الانتقال تئاتر و مطبوعات کاسته نشده است و این ابزارها و دستگاه‌های فکری در خدمت جامعه، و انتقاد از وضعیت موجود و ایجاد راه‌حل‌های اساسی در زمان بحران به کار گرفته شده‌اند.
از این مقدمه که بگذریم، و رابطه امروز تئاتر و مطبوعات را با توجه به نمایشگاه آبان ماه مطبوعات بخواهیم بیان کنیم، به سادگی در می‌یابیم که تئاتر هنوز هم سهم ناچیزی در مطبوعات ایران دارد. شاید تا همین سال گذشته کمی پررنگ‌تر از حال حاضر مطبوعات برای تئاتر ارزش قائل بودند و به همین دلیل حجمی از صفحات خود را برای آن اختصاص می‌دادند. حالا این سهم ناچیز اختصاص به اخبار و گزارش و گفت‌وگوها و نقد و یادداشت‌های پراکنده داشت، به همین دلیل هنوز مطبوعات در جریان سازی و تداوم و بقای تئاتر اقدام اساسی نداشته‌اند. این درحالی است که همین مطبوعات در جهانی شدن، ماندگاری و ابقای سینمای پس از انقلاب نقش اساسی ایفا کرده‌اند، و هنوز هم در این رابطه ثابت قدم هستند. منتقدان، نویسندگان و خبرنگاران سینمایی با توجه به تحولات و جریان‌های جاری در بدنه سینمای تجاری، حرفه‌ای و هنری سینمای ایران دخالت کرده‌اند و هر یک با توجه به اهداف سینمای خاص خود، با تهیه و درج مطالب بر حال و هوای این جریان‌ها تاثیرگذار بوده‌اند. البته این تاثیرها غالبا در موفقیت سینمای ایران مفید واقع شده و گاهی نیز آسیب‌هایی را بر پیکره سینما وارد ساخته است. اما مطبوعات از تاثیر گسترده و دامنه‌دار در زمینه تئاتر امروز چشم پوشیده‌اند، و فقط حرکت‌های نامحسوس یا تکان دهنده خردی را ایجاد کرده‌اند. مثلا روزنامه همشهری در فاصله اردیبهشت سال 81 تا تیرماه سال 82 با ایجاد یک صفحه لایی به نام تئاتر، به طور پیوسته کارگردان‌ها و نمایشنامه‌ نویس‌های مطرح را با ارائه گزارش گفت‌وگوهای دنباله‌دار معرفی می‌کرد، که این حرکت بعدها به دلیل تغییر سیاست‌ها در همشهری کاملا از بین رفت. یا در روزنامه شرق چنین هدفی دنبال می‌شد که این روزنامه هم نتوانست در مسیر خود ثابت قدم شود، و در پایان هم با تعطیلی همیشگی کاملا از این رویه دور افتاد. یا در سال‌های ابتدایی دهه 80 مجلات تخصصی هنرهای نمایشی و نقد تئاتر چند شماره‌ای منتشر شدند و به قول معروف با توپ پرهم در معرض دید عموم قرار گرفتند اما از آن‌جا که اهداف مالی نیز برای بقای این مجلات لازم و ضروری می‌نماید و گردانندگان آن‌ها از آن غافل بودند، بعد از خوردن کفگیر به ته دیگ از ادامه دادن راه خود باز می‌ماندند.
سهم امروز
در میان غرفه‌های حاضر در نمایشگاه نام‌ها و نشان‌های اندکی ملاحظه می‌شد که سر و کارشان با تئاتر بود. مثل مجله "سینما، تئاتر"، "هفت"، "رودکی". در این بین مجله تخصصی "نمایش" و فصلنامه تخصصی "سیمیا" (دوره جدید با سردبیری علی دهباشی) هم با حضور در نمایشگاه بر حضور پررنگ‌ خود در عرصه تئاتر اعلام وجود می‌کردند. آیا این همه پتانسیل‌های فعال در عرصه مجلات تخصصی و غیرتخصصی تئاتر است؟ غیر از این‌ها هم می‌توان به مجله تخصصی صحنه اشاره کرد که در میان غرفه مجلات حوزه هنری قرار گرفته بود. بعد مجله نقش آفرینان که به طور اختصاصی به مقوله بازیگری در سینما، تلویزیون و تئاتر می‌پردازد و به همین دلیل بخش‌هایی از صفحات خود را به تئاتر اختصاص داده است، هر چند به دلیل جاذبه ظاهری و بیشتر سینما سهم تئاتر در این مجله کمتر است. روزنامه‌هایی هم که به شکل جدیتر تئاتر را دنبال می‌کنند، می‌توان به تهران امروز، همشهری، اعتماد، اعتماد ملی،‌ رسالت، جام‌جم، و ... اشاره کرد. البته این توجه بیشتر در حد ارائه اخبارکوتاه است، تا ارائه متن‌های بلند تحلیلی درباره نقد، یادداشت، گفت‌گو و گزارش. اگر از سوی مرکز هنرهای نمایشی یا کانون ملی منتقدان تئاتر وابسته به مرکز یا انجمن صنفی نویسندگان و خبرنگاران تئاتر وابسته به خانه تئاتر، در این زمینه همایش یا سمیناری آسیب شناسانه راه اندازی شود. مطمئنا با یافتن دلایل افت حضور تئاتر در مطبوعات می‌توان با راهکارهای اساسی برای پررنگ شدن سهم تئاتر در مطبوعات اقدام کرد. اینکه تا یکی دو سال گذشته تئاتر سهم ناچیزی در مطبوعات پیدا کرده است جای شکرش باقی است و اینکه امروز همین سهم ناچیز هم در حال اضمحلال و ویرانی است، جای نگرانی است. باید متولیان و مسوولان تئاتر به این مقوله - بیش از هر چیزی برای تثبیت تئاتر امروز - احساس نگرانی کنند و با تعاملات بیشتر با مسئولان روزنامه‌ و یا مجلات غیرتخصصی فرهنگی و هنری بر اهمیت سهم‌‌خواهی تئاتر در آن‌ها بیفزایند. مجله تخصصی نمایش که انتشارات نمایش، مسئولیت و سرپرستی آن را عهده‌دار است در سال گذشته به طور مرتب هر ماه یک بار منتشر می‌شد که پس از چندی این رویه متوقف شد و با اظهار پوزش از خوانندگان اعلام شد که به دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌ها صلاح بر این است که این مجله هر دو ماه یک بار منتشر شود. مگر نشر یک مجله تخصصی چه هزینه‌ای را در بر می‌گیرد که به ناگاه این هزینه باید نصف شود. چرا صرفه‌جویی در زمینه مجله صورت بگیرد که عمده فعالیت آن مربوط به اطلاع‌رسانی و ایجاد تحولات و بسترهای لازم اجرایی در تئاتر به شمار می‌آید. در همین راستا فصلنامه تئاتر که با توانمندی‌های محمدرضا خاکی تبدیل به فصلنامه‌ای علمی، وزین و به روز شده بود از گردونه مجلات تخصصی حذف شد. دست کم دو سالی است که از انتشار آن خبری نیست!
مجله‌ صحنه که در حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی منتشر می‌شود رویه هر دو ماه یکبار را در پیش گرفته است. این مجله هم حضورش با قلم و دیدگاه‌های متعدد و متنوع می‌تواند تاثیر بیشتری را بگذارد. در صورتی که با تک روی‌های حال حاضر فقط با تعداد محدودی از اهل هنر ارتباط می‌گیرد و نمی‌تواند از جایگاه معتبری برخوردار شود.
مجله‌ خانه تئاتر هم هرازگاهی منتشر می‌شود که بیشتر اهداف صنفی خود را دنبال می‌کند تا این که بخواهد در مسیر تئاتر کشور جریان ساز شود. این مجله هم گویا به دلیل برهم ریختن نظم موجود در پرداخت بودجه به خانه تئاتر به طور پیوسته نمی‌تواند منتشر شود.
سیمیا که تا پیش از این به صورت هرازگاهی توسط عده‌‌ای از دانشجویان تئاتر در دانشگاه سوره منتشر می‌شد، به دلایل مالی از ادامه راه باز ماند تا اینکه با اقدام موثر و به موقع علی دهباشی، اولین شماره سری جدید آن که اختصاص به معرفی ماکس‌فریش، نمایشنامه‌نویس آلمانی زبان یافته است،‌ یک بار دیگر در تداوم حرفه‌ای و پویای خود در خانواده مطبوعات تاکید ورزیده است.
مجله هفت که به هنرهای هفت‌گانه اختصاص دارد، با توجه به اتفاقات موجود در هنر تئاتر، صفحات خود را به شکل پرونده در هر شماره اختصاص به یک تئاتر ویژه و عوامل آن می‌دهد. این رویه تاکنون با استقبال اهل تئاتر و خوانندگان مجله روربرو شده است و همین صفحات به عنوان جدی‌ترین صفحات اختصاص یافته به تئاتر امروز از سوی علاقه‌مندان پیگیری می‌شود.
سینما – تئاتر هم نیمی از صفحات خود را به تئاتر اختصاص می‌دهد و در این صفحات با معرفی، نقد و گفتگو و گزارش در سهم خواهی تئاتر کوتاهی نکرده است اما هنوز نویسندگان و منتقدان مجرب، شاید به دلایل مالی، در چند سال اخیر از حضور در این مجله باز مانده‌اند.
مجله رودکی هم به طور ناپیوسته مطالبی را به تئاتر اختصاص می‌دهد که این مجله هم به دلیل مشکلات مالی از پرداخت حق‌التحریر محروم است و فقط این امکان برای نویسندگانی فراهم می‌شود که مساله مالی نداشته باشند، به عبارت بهتر نویسنده حرفه‌ای نباشند.