تئاتر خیابانی؛ پیشرو در عرصه نمایشی کشور

قدمت و تاریخ ظهور نمایش خیابانی در کشورهای مختلف با هم تفاوتهای بسیاری دارد، این گونه از هنر نمایشی جدای از تئاتر صحنه‌ای دارای سابقه طولانی در فرهنگ مردمان گوناگون است.
نمایش خیابانی دربرگیرنده مضامین اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که به کمک تکنیکهای خاصی همچون بداهه‌پردازی،‌فشرده‌گویی و خلاقیت هنری و اجرایی به بیان آلام و دردهای بشری و خوبیها و بدیهای زندگی هزارتوی انسانی می‌پردازد.
از سویی این وجهه از هنرهای نمایشی بدون واسطه و فارغ از حصارهای رسمی و در بطن مردمانی که شاید این نمایش را جدی هم نمی‌گیرند اجرا و هدف خود را که همواره اصلاح امور اجتماعی است دنبال می‌کند.
در نمایشهای خیابانی تماشاگر و بازیگر معنای دیگری می‌یابند،‌ با هم یکی می‌شوند و به کمک شیوه‌های خاص اجرایی تمامی موانع ارتباطی و حایل شونده بین این دو گروه از میان برداشته می‌شود.
هیجانی بودن، سئوال برانگیزی و افشاگری از دیگر مشخصه‌های نمایشهای خیابانی است که به دلیل سیال بودن جریان داستان گاه بازیگر، خود نویسنده و کارگردان اثر نمایشی است.
در این گونه نمایشها بازیگر خود تماشاگر و تماشاگر بازیگر است و مشارکت فعالانه مخاطب در روند اجرایی اثر همواره و در همه حال دیده می‌شود.
در نمایشهای خیابانی تماشاگر و بازیگر هر دو به طور اتفاقی انتخاب می‌شوند و هیچ برنامه از پیش تعیین شده و نوشته شده‌ای وجود ندارد،‌ این گونه از هنر نمایشی از گذشته تاکنون به دلیل عامه‌پسندی و آموزندگی همواره مورد توجه هنرورزان این حوزه بوده است و فعالان این عرصه برای اصلاح رفتارها و منشهای اجتماعی مردم و هدایت زندگی آنها به راههای درست تلاش کرده‌اند.
در حوزه هنرهای نمایشی ایرانی هنرنمایی ساحرانی که با دستان و زبان سحرگون خود و نقل حکایات و داستانهای آموزنده دل و دیده تماشاگران را تسخیر می‌کردند امروزه دیگر در میان هیاهوی شهرها و پراکندگی اماکن عمومی گم شده است.
نمایش خیابانی در ایران از خرده نمایشهای بومی و محلی و بازیهای کوچه و بازار نشأت گرفته است که از آن جمله می‌توان به نمایشهایی چون بقال بازی،‌بازیهای پهلوانی، نقالی، پرده‌خوانی، چهل سرود و نمایش تعزیه اشاره کرد که هر کدام در زمان خاص خود با تکنیکهای منحصر به فرد در اجرا گونه‌ای نمایش شناخته شده‌اند. اما آیا امروزه که سر و صدا و شلوغی شهرها به حدی رسیده است که شهروندان در آرزوی آرامشی رؤیایی کیلومترها از مکان و مأوای اصلی خود دور می‌شوند تئاتر خیابانی دیگر آن کارکردهای اصلاح‌گرانه آموزنده و سرگرم کننده خود را از دست داده است؟
تئاتر خیابانی گونه‌ای مستقل از هنر نمایشی است که در همه حال به دلیل خصلتهای ذاتی آن همچون عامه‌پسندی،‌ مردمی بودن، عدم نیاز به مکان و امکانات خاص،‌ تکیه بر رویدادهای روز و عامیانه و ترویج مبانی فرهنگی و ریشه دار مردم در قالب بازیها و نمایشهای بومی همواره تا به امروز توانسته است به بقا و مانایی خود ادامه دهد.
در نمایشهای خیابانی ایرانی به همان اندازه که عرصه فعالیت در حوزه تئاتر صحنه‌ای به دلیل کمبود امکانات به روی جوانان بسته است راه برای بروز استعدادهای جوان مهیا است.
در حوزه نمایشهای خیابانی به رغم تغییر شرایط جوامع شهری این هنر مردمی و عامه پسند هنوز هم قادر است با اندک تغییراتی در شیوه اجرا و محتوا همان کارکردهای زیربنایی خود را داشته باشد، ‌می‌توان با شناخت درست و اصولی از کارکردهای تئاتر خیابانی و کالبدشکافی لایه‌های اجتماعی شهری در مکانهای شلوغ و پر رفت و آمد نیز موجبات رفع خستگی از تن رنجور مردمان پژمرده از فعالیت روزانه را فراهم کرد که فعالان تئاتر خیابانی ایران ظرف این سالها توانسته‌اند به درستی از عهده این مهم برآیند.
نمایشگران حوزه تئاتر خیابانی ظرف سالهای گذشته با مدد از نیروهای جوان،‌ خوش‌فکر و فعال با حضور در بسیاری از مجامع تئاتری داخلی و خارجی ثابت کرده‌اند که این گونه نمایشی به عنوان هنری مستقل و شناخته شده،‌ کم درآمد و عامه پسند هنوز هم قادر است در مسیر جاری ساختن خنده بر لبان مردم خسته از فعالیت روزانه و ترویج فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی در قالب گروههای نمایشی کوچک و بزرگ در کوی و برزن به دور از هر چشم داشتی به ارائه هنر خود بپردازند و در قالب کلام نمایشی و اجرایی تئاتری پند و اندرزهای حکیمانه را به مردم شهر و روستا گوشزد کنند و در مقابل کج مداریهای زمانه، فریاد عدالتخواهی را بلند کنند.
امروزه حضور حدود صد و پنجاه و شش گروه شناخته شده تئاتر خیابانی در کشور و فعالیت شصت و هفت کارشناس و تحصیلکرده تئاتر در این حوزه نشان از موفقیتهای تئاتر خیابانی ایران ظرف چند سال گذشته است.
ایجاد بخش تئاتر خیابانی در جشنواره‌های بزرگ نمایشی بین‌المللی چون جشنواره تئاتر فجر،‌ جشنواره تئاتر سنتی و آئینی و جشنواره بین المللی نمایشهای عروسکی‌، شرکت گروههای تئاتر خیابانی ایرانی در جشنواره‌های خارجی، حضور گروههای خارجی در جشنواره‌های داخلی، راه‌اندازی انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر، برپایی سمینارها و نشستهای علمی و پژوهشی، ارائه دهها پایان‌نامه دانشگاهی و پژوهشی تنها بخش کوچکی از موفقیتهای نمایشگران خیابانی ایران در حوزه‌های مختلف است که تئاتر خیابانی را به عنوان هنری اصیل، ایرانی و اسلامی در عرصه نمایشی کشور معرفی می‌کند.
تئاتر خیابانی در ایران گونه‌ای نمایشی است که با الهام از فرهنگ و تمدن غنی هزاران ساله کمتر به خطا رفته و به جهت ریشه‌داری در تمدن ایرانی همواره ویترین رویدادهای نمایشی در کشور بوده است که در این عرصه تلاش مضاعف هنرورزان این حوزه و توجه مسئوولان نمایشی قادر است این گونه تئاتری را به عنوان بخشی از تئاتر ملی و ایرانی به جهانیان معرفی کند.
در حوزه تئاتر خیابانی تنها به دور از دغدغه‌های دست و پاگیر با همدلی و همکاری تمامی فعالان این حوزه می‌توان در مسیر شکوفایی این هنر ناب تلاش کرد.

مجید امرائی – کارشناس و عضو شورای تئاتر خیابانی کشور