تئاتر فجر؛ یک جهش بزرگ فرهنگی است
مرکز هنرهای نمایشی بعنوان متولی و سیاست‌گذار اساساً نقش نظارتی و حمایتی هدایتی دارد و رئیس مرکز، عضو و دبیر شورای سیاست‌گذاری می‌باشد و با انتصاب دبیران که نوعاً نیز افراد شاخص و باتجربه ای هستند به همراه تعدادی از نخبگان، تحت عنوان شورای سیاست‌گذاری، رئوس و اهم برنامه‌های یک جشنواره تدوین می‌شود. بنابراین هر دبیر ایده‌ها و چشم‌انداز خود را در برگزاری جشنواره طراحی و در شورای سیاست‌گذاری تدوین میکند و در نهایت با یک خرد جمعی تصمیم‌گیری می‌شود. جلسات شورای سیاست‌گذاری جشنواره تئاتر فجر نوعاً با حضور معاون وزیر و دبیر جشنواره برگزار می‌شود. تئاتر فجر نه تنها برای مردم و هنرمندان ما بسیار حائز اهمیت است بلکه یکی از جشنواره‌های معتبر دنیا تلقی می‌شود که تقریباً از نظر گستردگی، امکانات و اعتبارات بسیار قابل توجه است.
با نزدیک شدن به زمان برگزاری بیست و ششمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به سراغ حسین پارسایی رییس مرکز هنرهای نمایشی رفتیم تا با او درباره فعالیت های مرکز و نقش آن در برپایی جشنواره جویا شویم.
آنچه می خوانید ماحصل این گفت و گو است:
چند سالی است که دبیری جشنواره‌های تئاتر به مدیران شاخص فرهنگی و خارج از سیستم اداری مرکز هنرهای نمایشی انتخاب می‌شود. به طور خاص برگزاری جشنواره تئاتر فجر بر چه مبنایی است و نقش مرکز هنرهای نمایشی در برپایی این جشنواره‌ها چیست؟
مرکز هنرهای نمایشی بعنوان متولی و سیاست‌گذار اساساً نقش نظارتی و حمایتی هدایتی دارد و رئیس مرکز، عضو و دبیر شورای سیاست‌گذاری می‌باشد و با انتصاب دبیران که نوعاً نیز افراد شاخص و باتجربه ای هستند به همراه تعدادی از نخبگان، تحت عنوان شورای سیاست‌گذاری، رئوس و اهم برنامه‌های یک جشنواره تدوین می‌شود.
بنابراین هر دبیر ایده‌ها و چشم‌انداز خود را در برگزاری جشنواره طراحی و در شورای سیاست‌گذاری تدوین میکند و در نهایت با یک خرد جمعی تصمیم‌گیری می‌شود. جلسات شورای سیاست‌گذاری جشنواره تئاتر فجر نوعاً با حضور معاون وزیر و دبیر جشنواره برگزار می‌شود. تئاتر فجر نه تنها برای مردم و هنرمندان ما بسیار حائز اهمیت است بلکه یکی از جشنواره‌های معتبر دنیا تلقی می‌شود که تقریباً از نظر گستردگی، امکانات و اعتبارات بسیار قابل توجه است.
این روش خوبی است و در جشنواره‌های داخلی و ملی می‌تواند بهتر نتیجه دهد. اما در جشنواره تئاتر فجر روند شکل گیری تصمیمات چیست؟
دکتر سرسنگی بلافاصله پس از اختتامیه بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر، فراخوانی را طراحی و تهیه کرد که تقریباً می‌توان گفت نه تنها گسترده بود بلکه بسیار بدیع و متنوع و با چشم‌اندازی جهانی طراحی شده بود.
به عنوان مثال این جشنواره خود با شعار تئاتر برای همه تطبیق داده شده است و در برنامه‌های خود اجرای آثار نمایشی در طول جشنواره را برای همه سطوح و سلایق برنامه‌ریزی کرده است. از تئاتر دانش‌آموزی و اجرا در مدارس گرفته تا اجرا در مراکز بهزیستی، پادگانها، کارخانجات، نمایش‌های خیابانی برای مردم و بخشهای قابل توجه از جمله مسابقه بین‌المللی و چشم‌انداز که برای نخستین بار پس از بیست و پنچ دوره جشنواره در کشور ما برگزار می‌شود.
علاوه بر این انتشار چند کتاب را در دستور کار خود دارد که برای نخستین بار انجام می‌شود و یکی از اقدامات مؤثر جشنواره محسوب می‌شود که شامل کتاب سال تئاتر جمهوری‌اسلامی و بیست و پنج سال تئاتر پس از انقلاب است. تاکنون در مراجع تحقیقی و پژوهشی چنین کتابی را نداشتیم که بیست و پنج سال تئاتر کشورمان را مورد ارزیابی قرار دهد. تمام کشورهای دنیا کتاب سال دارند که ماحصل فعالیت‌های نمایشی کشورشان است. ما با تجربه بیست و پنج دوره جشنواره، به چنین دست‌آوردهایی دست پیدا کردیم و بنابراین جشنواره تئاتر امسال از هر نظر متفاوت است و به فراخور تنوع و گستردگی‌اش نیز می‌تواند مورد سئوال واقع شود. این طرح به همین گستردگی مطالبات مادی و معنوی زیادی داشت که قرار است مثل همیشه ولی با حساسیتی ویژه تمام توشه و توان مرکز هنرهای نمایشی در اختیار قرار گیرد تا دکتر سرسنگی جشنواره‌ای بی‌نقص را برگزار کند. از نظر اعتبارات نیز برآورد ایشان بالغ بر یک میلیارد تومان بود که ما از سرفصل اعتبارات تئاتر کشور بیش از 600 میلیون تومان آن را قادر به تأمین نیستیم و حداکثر توانمان همین مبلغ است. در شرایط فعلی نیز فکر می‌کنم بر اساس برنامه زمانبندی که فراخوان جشنواره تئاتر فجر داشته همه چیز به‌خوبی و به موقع انجام شده است و شاید این نیز یکی از دست‌آوردهای بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر باشد که دو ماه قبل از برگزاری جشنواره می‌تواند جدول برنامه‌ها را ارائه دهد، سایت خود را احیاء کند و از طریق سایت برنامه‌های خود را اعلام کند، کاتالوگ و بولتن‌هایی را آماده کند و گروههای نمایش بین‌المللی ما نیز با یک آرامش خاطر و با برنامه‌ریزی وارد کشور شوند.
دکتر سرسنگی پیش از این نیز نشان دادند که مدیر بسیار خلاق و جسوری هستند. جشنواره فجر امسال یک جهش فرهنگی در بیست و پنج دوره گذشته محسوب می‌شود؛ بطور مثال انتخاب آثار نمایشی خارجی برای اولین بار از طریق دیدن فیلم‌های ویدئویی نبود و هیات انتخاب با دعوت گروه در محل اجرا و در کشور متقاضی بازبینی انجام داده و قرارداد حضورشان در ایران امضا‌ء می‌شد. این بدین معنی است که خیزی که این جشنواره برای برگزاری برداشته بسیار هوشمندانه است و امیدوارم با همه موانع و مشکلاتی که برگزاری این جشنواره در کشور ما دارد که نوعاً نیز مسائل مالی است که گریبانگیر یک جشنواره است، این جشنواره به همه اهداف و چشم‌اندازی که برای خود طراحی کرده بود دست پیدا کند.
هم چنین بخش چشم انداز و سال دانش‌آموزی برای نخستین بار در جشنواره برگزار می‌شود.
این دو بخش مهمترین بخشهایی است که امسال طراحی شده‌اند. اما بخشهای دیگری نیز وجود دارند که با شعار تئاتر برای همه بوجود آمده‌اند که از سطوح دانش‌آموزی تا سطوح دیگر که شامل پادگانها، مراکز بهزیستی، کارخانجات، تئاتر خیابانی، نمایش‌های میدانی، که همگی 10 روز تهران و بخشهایی از تمام کشور را درگیر برگزاری چنین جشنواره‌ای میکند.
در بخش دانش‌آموزی با آموزش و پرورش هماهنگی صورت گرفته است یا خیر؟
برای این هماهنگی، توافق‌نامه‌ای بین جشنواره و معاونت پرورشی به امضا رسیده است که در قالب یک بخش‌نامه به کلیه مدارس تهران ابلاغ شده و آنها در مجموع 20 کار برگزیده را معرفی می‌کنند و در محیط‌های دانش‌آموزی خوشان نیز آنها را اجرا می‌کنند. یعنی مدیریت و برنامه‌ریزی در مراکز آموزشی مثل آموزش و پرورش، نظامی و انتظامی مثل نیروی انتظامی، سپاه و ارتش، کارخانجات و مراکز بهزیستی و تئاتر خیابان باخودشان است. در واقع این جشنواره کمک‌هزینه‌ای را بعضاً در اختیار اینها می‌گذارد که خودشان برگزیدگانشان را به جشنواره معرفی می‌کنند و با مدیریت خود این بخشها را طی ایام برگزاری جشنواره فجر به اجرا درمی‌آورند. مراکزی نیز که فاقد گروههای نمایش هستند گروههای نمایشی برای آنها اعزام می‌شوند.
در بخشهای فنی و تخصصی جشنواره دو بخش قابل توجه وجود دارد که شامل مسابقه بین‌المللی و چشم‌انداز می‌شود.
بنظر من این خانه‌تکانی بود که پس از 25 سال صورت گرفت که مبتنی بر تجربیات 25 دوره گذشته و البته مدیریت و برنامه‌ریزی دکتر سرسنگی است که این جشنواره کاملاً متفاوت برگزار می‌شود و طبیعی است هر حرکتی که نو تلقی شود و احتیاج به آزمون و خطا داشته باشد، به همان نسبت که در آن جسارت و خلاقیت وجود دارد، امکان بروز اشتباه و از سویی اعتراضاتی وجود دارد.
من بعنوان فردی منصف که از بیرون مجموعه را می‌بینم، فکر می‌کنم دبیرخانه تئاتر یکی از دبیرخانه‌هایی است که بطور نسبی رضایت خاطر عموم هنرمندان را فراهم کرده است و در یک نظرسنجی عمومی نوعاً همگی از عملکرد و پاسخگویی این دبیرخانه راضی هستند و این نشان می‌دهد که با فکر و برنامه‌ریزی جلو می‌روند.
نکته‌ای در بخش چشم‌انداز وجود دارد نامفهوم بودن این نام است. آیا این نمایش‌ها قرار است سرفصل و الگوی نمایش‌های دیگر باشند و یا قرار است که در سال 87 به اینها بهای بیشتری داده شود؟
چشم‌انداز می‌تواند تعابیر مختلفی را در ذهن بوجود بیاورد که شما به بخشی از آن اشاره کردید اما یکی از نقاط ضعفی که سه دوره جشنواره گذشته با حذف بخش رقابتی و انتخاب از بین اجراهای عمومی وارد بود و هنرمندان تقریباً نظرات متفاوتی راجع به آن داشتند، این است که ما در جشنواره صرفاً با آثاری مواجه بودیم که قبلاً اجرا شده‌اند و تکرار اینها در جشنواره تنها ویترینی از مجموعه توانمندیها و آثار متنوعی بود که در کشور بوجود آمده بود و ما کمتر شاهد تازه‌های تئاتر کشور می‌بودیم. بنابراین دکتر سرسنگی برای بخش رقابتی، که تقریباً نظرات متفاوتی درباره آن بود و همچنان نیز پابرجاست یعنی برخی تئاتر را نمی پسندیدند و برخی نیز رقابتی بودن را انگیزه‌ای مضاعف تلقی می‌کردند. به همین جهت برای حضور در جشنواره تئاتر فجر، مسابقه بین‌المللی را با اولویت موضوع بشریت معاصر و هویت انسانی طراحی کردندکه در سطحی بین المللی و در کنار آثار خارجی به رقابت خواهند پرداخت تا مجموعه‌ای از توانمندیهای تئاتر ایران را در کنار تئاتر دنیا قرار گیرد و میدان رقابت را بین‌المللی کنیم برای اینکه انگیزه‌ای باشد برای آن دسته از هنرمندانی که انگیزه جهانی شدن دارند. تصمیم گروههایی که به حضور در این بخش تن می‌دهند خیلی جسورانه است. چون نام‌آورانی در بخش بین‌المللی شرکت می‌کنندکه پیش از این در کشورشان و حتی در دنیا صاحب سبک بوده‌اند. حالا تئاتر ایران که مدعی رقابت است باید سطح خود را ارتقا‌ء دهد.
بخش چشم‌انداز پوشش ضعف دیگر بخشهای جشنواره‌های گذشته تئاتر فجر تلقی می‌شود، در این بخش بیشتر نظر متولیان معرفی بخشی از تولیدات سال آینده بود. به طورطبیعی تعداد این نمایش‌ها محدود خواهد بود اما در کنار سایر بخشهای جشنواره تنوع ایجاد میکند.
بنابراین چشم‌انداز به معنای تمامیت تئاتر ایران طی سال آینده نیست و معنی معادل آن تازه‌های تئاتر ایران است.
همچنین قرار نیست تمام تولیدات سال 87 صرفاً از طریق بخش چشم‌انداز جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر انتخاب شوند و امتیازی برای اجرای عمومی داشته باشند بلکه تعدادی از هنرمندان در گونه‌های مختلف با تکنیک‌های گوناگون آثار خود را به نمایش درمی‌آورند.
پس همه آیندگان تئاتر 87 این چند نمایش بخش چشم‌انداز نیستند. چرا که تعداد تالارهای در اختیار جشنواره برای همه بخشها، تعداد را تعیین می‌کنند.
در شرایط کنونی 400 عنوان نمایش در تمام بخشهای جشنواره طی 10 روز اجرا خواهند داشت. تولیدات تئاتر کشور نیز همچون گذشته از طریق مدیران تالارهای نمایشی و از چرخه اجرای عمومی انتخاب خواهند شد و می‌توانند کاندید حضور در جشنواره سال آینده باشند.
بنابراین عدم حضور این دسته از آثار به معنی نفی ارزش‌های هنری نمایش نیست و از چرخه تولید و اجرای عمومی سال 87 حذف نشده‌اند.
جشنواره تئاتر فجر تنها راه امکان اعلام حضور هنرمندان تئاتر شهرستانها است. ظاهراً پس از طی اجرای عمومی جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای مرکز مجدداً آنها را گزینش میکند. آیا این سخت‌گیری محسوب نمی‌شود؟
ما در کشور چهار منطقه را طراحی می‌کنیم که برگزیدگان جشنواره‌های تئاتر استان که چندسالی است بخش رقابتی آن حذف شده و از طریق اجرای عمومی راه پیدا می‌کنند در چهار منطقه اجرا می‌شوند. طی سالهای گذشته بعضاً حق گروههای شاخصی که بطور ناخودآگاه بدلیل تقسیمات استانی برای حضور در جشنواره منطقه‌ای قرار می‌گیرند، ضایع شده است.
یعنی مناطقی را داریم که بدلیل ضعف آثار نمایشی کاری برای ورود به جشنواره تئاتر فجر ندارد و در مقابل مناطقی هستند که از 14 کار حداقل 5 اثر نمایشی شایسته حضور هستند، لذا نمی‌توانیم پیش از سهمیه رایجی که برای منطقه قائل شده‌ایم کار انتخاب کنیم. از سال گذشته گروههای شهرستانی و هیات‌های داوری پیشنهاد دادند هر منطقه تعدادی کار را که واجد شرایط حضور در جشنواره تئاتر فجر است کاندید و به دبیرخانه جشنواره تئاتر فجر معرفی کنند و تمام این کاندیداها در یک مقایسه نهایی در کنار یکدیگر قرار گیرند، چرا که ما عنوان ویترین تئاتر شهرستان را به آن می‌دهیم که شامل نخبه‌گان و برگزیدگان تئاتر شهرستان می‌شود.
این تصمیمات از سال گذشته باعث شده که آخرین نسخه تصویری آثار نمایشی شرکت‌کننده در مناطق که کاندیدن حضور شده‌اند در مقایسه با یکدیگر انتخاب شوند تا نمایش‌هایی که واجد شرایط هستند و از موجودیت و حیثیت تئاتر شهرستان دفاع می‌کنند انتخاب شوند.
این اتفاق در بخش مرور در تهران نیز رخ می‌دهد. ما در این بخش تا پایان اجراهای عمومی دی‌ماه مجموعه‌ای از آثار بازبینی و کاندیدا می‌شود و در نهایت تعدادی برای بخش مرور انتخاب می‌شوند. به نظر من این روش یک عدالت نسبی برای ورود برگزیدگان است که بعضاً از نیمه راه به جشنواره منطقه‌ای باز‌می‌مانند.
در عین حال برای سی امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در سال آینده اعتباری پیش بینی شده به این معنی که برای 30 نمایش ملی از هر استان یک اثر در نظر گرفته شده است که با موضوع انقلاب و دفاع مقدس در سه مقطع آزادی خرمشهر در خردادماه، هفته دفاع مقدس در شهریورماه و دهه فجر در بهمن‌ماه اجرا می‌شوند. که من امیدوارم مدیران کل ارشاد اسلامی در استان‌ها کارگردان نمایش ها را معرفی کنند تا دایره تولید را به صورت وسیع‌تر در استان‌ها ادامه بدهیم.
با توجه به تقارن دهه فجر با ایام ماه محرم چه برنامه هایی را پیش بینی کرده اید؟
آنچه که برای دهه فجر به ما محول شده است به دلیل تقارن این مناسبت با ایام محرم ترکیبی از برنامه‌های موضوعی است و بر همین اساس برای تولید آثار میدانی متناسب با انقلاب اسلامی هنرمندانی را به مشارکت دعوت خواهیم کرد.
قرار است آثار میدانی و خیابانی متناسب با موضوعات دهه‌فجر اجرا شوند و با کمک ستاد عاشورایی در 30 استان کشور برای دوگونه نمایشی برنامه‌ریزی کرده‌ایم. برای هر استان 15 اجرا درنظر گرفته‌ایم و از مردم هم به صورت رایگان برای دیدن این نمایش‌های دعوت می‌کنیم، این نمایش‌ها قرار است تا اواسط اسفند ماه اجرا داشته باشند.
درباره جشنواره تئاتر فجر امسال این موضوع مطرح است که سالن‌های فرهنگسراهای تهران مناسب اجرای تئاتر نیستند ظاهراً دکتر سرسنگی نیز چندان به برگزاری فجر در تئاتر شهر امیدوار نیستند، چه راه‌حلی در نظر دارید؟
جای نگرانی نیست.
مجموعه تئاتر شهر بطور کامل قبل از آغاز جشنواره تئاتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
من فرصت را مغتنم می‌شمارم و به دکتر سرسنگی و همکارانشان، دست مریزاد می‌گویم.
واکنش همکاران محترم مطبوعاتی و دکتر سرسنگی حاصل نگرانی از تاخیرهای پی در پی بازسازی تئاترشهر است که خوشبختانه بدلیل در اختیار داشتن وقت کافی تا زمان برگزاری جشنواره تئاتر فجر و 15 روز تاخیر در آماده سازی تئاتر شهر، ابتدای بهمن ماه را برای بهره‌برداری در نظر گرفتیم.
هیچ جای نگرانی نیست. در حال حاضر نیز تالارهای اصلی و چهارسو آماده بهره‌برداری هستند ولی با وجود برنامه زمانبندی‌ما دی ماه را قرار دادیم و گروههای نمایش می‌توانند با آرامش خاطر در آن‌جا مستقر شوند. با توجه به سرعتی که امر بازسازی به خود گرفت، بازگشایی آن قبل از آغاز جشنواره محقق می‌شود؛ هرچند پیگیری بازسازی مدت‌ها برای تثبیت موقعیت جدیدی که تئاترشهر پیدا کرده و تکمیل برخی وسایل و تجهیزات و با توجه به قرار داشتن در فصل سرما و بارندگی، کنترل وضعیت تاسیساتی این مجموعه همچنان مراقبت‌های پیمانکار که خارج از مرحله ساخت و ساز است ادامه خواهد داشت.
ما تالار محراب، سنگلج، هنر، خانه نمایش، مولوی، فرهنگسرای نیاوران و سایر اماکنی که دکتر سرسنگی و همکاران محترمشان شناسایی و پیش‌بینی کرده‌اند که تقریباً 20 تالار نمایش می‌شود را خواهیم داشت.
در حال حاضر نیز دوستان در تدارک نحوه ارائه بلیت هستند. جشنواره تئاتر فجر امسال یک جهشی در تئاتر است و بخش های بین‌الملل و چشم‌انداز موثرترین بخشهایی هستند که جشنواره امسال را متفاوت میکند و من در اینجا به دکتر سرسنگی و همکارانشان خسته نباشید و دست مریزاد می‌گویم و با توجه به کاری که ایشان انجام داده‌اند قطعاً جشنوار بیست و هفتم راه سختی را پیش‌رو خواهد داشت.